BASIC MESSAGES ABOUT NATURE AND HUMAN ON THE AXIS OF MÂTURÎDÎ'S THOUGHT OF DIVINITY

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 695 - 744, 15.06.2022

Emine Öğük

Öz

The understanding of divinity is an umbrella concept, since it is the determinant of all fields of imagination related to faith. The prominent ones in these fields are the communication style of the authority of divinity with human beings and the person who is the addressee of this authority. Understandings that cannot correctly interpret God's relationship with nature and His servants have led to the emergence of erroneous beliefs. Among these, it is possible to count the thought that rejects God's intervention in the universe, those who perceive evils as a threat to the existence of the creator, naturalists who explain the formation and development of nature within themselves, discourses that postpone the mind on the grounds that they are against religion, ideas that exclude the role of human beings in their actions and emphasize the imitative understanding of religion. These and similar approaches have been the source of various ideas that cannot be reconciled with the nature and human understanding of Islam. Since the analyzes made by Mâturîdî on these issues in his own time are deep enough to shed light on various problems related to nature and human beings today, his ideas will be evaluated with current connections in our article. 

Anahtar Kelimeler

Mâturîdî, Divinity, Nature, Human, Thought.

MÂTÜRÎDÎ’NİN ULÛHİYYET DÜŞÜNCESİ EKSENİNDE TABİATA VE İNSANA DAİR TEMEL MESAJLAR

Öz

Ulûhiyyet anlayışı, inançla ilgili bütün tasavvur alanlarının belirleyicisi konumunda bir şemsiye kavram olma özelliğine sahiptir. Bu alanlardan öne çıkanlar, ulûhiyyet makamının insan ile iletişim biçimi olan nebevî öğreti ve bu makamın muhatabı olarak insanın bizatihî kendisidir. Allah’ın tabiat ve kullarıyla olan ilişkisinin doğru yorumunu yok sayan anlayışlar hatalı inançların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bunlar arasında Allah’ın kâinata müdahalesini reddeden deist düşünceyi, yaratıcının varlığı ile kötülüklerin bir arada bulunmasını çelişkili görenleri, tabiatın oluşum ve gelişimini kendi içinde açıklayan tabiatçı düşünürleri saymak mümkündür. Yine dine muhalif olduğu gerekçesiyle aklı öteleyen söylemler, insanın fiillerindeki rolünü dışlayan, taklidî din anlayışını öne çıkaran fikirler dikkat çekmektedir. Bu ve benzeri yaklaşımlar, İslâm’ın tabiat ve insan anlayışıyla telifi mümkün olmayan çeşitli düşüncelerin ortaya çıkmasına kaynaklık teşkil etmiştir. Mâtürîdî’nin kendi döneminde bu konularla ilgili yapmış olduğu analizler, günümüzde tabiat ve insana ilişkin çeşitli sorunlara ışık tutacak derinlikte olduğundan, makalemizde onun fikirleri güncel bağlantılar eşliğinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mâtürîdî, Ulûhiyyet, Tabiat, İnsan, Düşünce.

Kaynakça

• Abdülkâhir el-Bağdâdî. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devlet, 1928.
• Akarsu, Bedia.“Yaradancılık”. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılapYayınları, 2017.
• Allen W. Wood. “Kant’ın Deizmi”. çev. Necmettin Tan. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 327-347.
• Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Altıntaş, Ramazan. İslâm Düşüncesinde Tevhîd ve Estetik İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
• Antes, Peter. “The First Asharites’ Conception of Evil and Devil”. Melanges Offerts a Henry Corbin. ed. Seyyed Hossein Nasr. Tahran: Mc Gill University Institute of Islamic Studies, 1977.
• Arslan, Hulusi. “İspat ve Tenzih Açısından İmam Mâtürîdî’nin Tevhid Anlayışı ve Delilleri”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdiyye Geleneği: Tarih, Yöntem, Doktrin. ed. Hülya Alper. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Bilici, Ali Baz. 0-6 Yaş Grubu Çocuklarda Dini Gelişim Süreci ve Din Eğitimi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Bolay, Süleyman Hayri. “İlahcılık”. Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
• Cevizci, Ahmet. “Deizm”. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Coşkun, Muhammed. “İlâhî Fiillerin Nedenliliği Bağlamında Tefsir-Kelâm İlişkisi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 35 (2016), 41-70.
• Çağlayan, Harun. “İmam Mâtürîdî’de Hidâyetin Yöntem ve Çeşitleri”. 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Haziran 2020), 537- 564.
• Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’nin İnsan Tasavvuru Üzerine Bir İnceleme”. Mâtürîdî Düşünce Sisteminin Dayandığı Temel Tasavvurlar. ed. Emine Öğük. Ankara: İlâhiyât Yayınları 2021, 199-240.
• Dorman, Emre. “Tarihsel ve Teolojik Açıdan Deizm ve Eleştirisi”. Uluslararası Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm Sempozyumu Bildiri Kitabı. ed. Vecihi Sönmez vd. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. nşr. Hüseyin Atay. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Ebü’l-Bekā el-Kefevî. el-Külliyât mu’cem fi’l-mustalâhât ve’l-furûki’l- luğavîyye. nşr. Adnan Derviş vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1993.
• Erdem, Hüsameddin. “Deizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/110. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Kitâbü’l-Lüma’ fi’r-red ‘alâ ehli’z-zeyġ ve’l- bida’. ed. R. J. Maccarty. Beyrût: Imprimerie Catholique, 1953.
• Evkuran, Mehmet. “Mâtürîdî’de Allah Tasavvuru”. Mâtürîdî Düşünce Sisteminin Dayandığı Temel Tasavvurlar. ed. Emine Öğük. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Muḥaṣṣalü efkâri’l-müteḳaddimîn ve’l-müteʾaḫḫirîn mine’l-ʿulemâʾ ve’l-ḥükemâʾ ve’l-mütekellimîn. Kâhire: Matbaatü’l-Hüseyniyye, 1323.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Haricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/169-175. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Gölcük, Şerafeddin. “Cehmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/234-236. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Işık, Harun. “Mâtürîdî Düşüncesinde İlahî Yaratma Karşısında İnsan Özgürlüğünün İmkânı”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdiyye Geleneği: Tarih, Yöntem, Doktrin. ed. Hülya Alper. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. Tefsîrü İbn Kesîr. nşr. Şuayb el-Arnavut vd. Beyrût-Lübnan: Dârü’r- Risâleti’l-alemiyye, 2010.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-Kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Münye ve’l-emel. thk. Isâmüddîn Muhammed Ali vd. İskenderiye: Dârü’l-Ma’rifeti’l-Camiiyye, 1985.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-Kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muhtasar fî usûli’d-dîn. trc. Hulusi Arslan. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Kardaş, Meryem. “Deizmin İncili’nde Tanrı ve Din Tasavvuru”. Uluslararası Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm Sempozyumu Bildiri Kitabı. ed. Vecihi Sönmez vd. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “İnsanın Çaresizliği ve Fıtratın Uyanışı”. Kelam Araştırmaları 3/1 (2005), 61-90.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevhid. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
• Muhammed Ammara. Mutezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Öğük, Emine. Mâtürîdî’nin Düşünce Sisteminde Şer-Hikmet İlişkisi. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
• Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Din ve Şeriat Anlayışı”. Büyük Türk Bilgini İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Öztürk, Resul. “Mâtürîdî’nin Kelam Sisteminde Allah’ı Bilme (Ârifetulah) Meselesi”. Ekev Akademi Dergisi 9/24 (Yaz 2005), 95-110.
• Sâbûnî, Nureddin Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebû Bekir. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Sarıkaya, Saffet. “Mâtürîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü”. Büyük Türk Bilgini İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Tokat, Latif. Din Felsefesi. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslâm Düşüncesine Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1954.
• Ülken, Hilmi Ziya. Felsefeye Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Ünverdi, Veysi. “Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu”. Usûl 20 (2013/2), 47-80.
• Yeprem, M. Saim. İrade Hürriyeti ve İmam Maturidi. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 1984.