ÂRİZATÜ’L-AHVEZÎ’DE TİRMİZÎ’NİN EL-İLELÜ’S-SAĞÎR’İNE TALİKÂTI KAPSAMINDA EBÛ BEKİR İBNÜ’LARABÎ’NİN HADİS USÛLÜNE DAİR GÖRÜŞLERİ

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 623 - 656, 15.06.2022

Ayşe Esra Şahyar

Öz

Tirmizî’nin el-Câmi‘inin son bölümü olan “el-İlelü’s-sağîr”, bazı hadis usûlü konularının yazıya geçirildiği ilk eserlerdendir. Câmi‘in ilk ve tam şerhi olan Ebû Bekir İbnü’l- Arabî’nin Ârizatü’l-ahvezî adlı eserinin son bölümünde bazı hadis usûlü meselelerine dair altı bâb halinde kaleme aldığı kısmın “el-İlel” ile irtibatı çoğu defa dikkatlerden kaçmış görünmektedir. Oysa bu bölüm, “el-İlelü’s-sağîr”in tasnifi, şârihin ilgili bölüme ilave ve talikleri niteliğindedir. Öte yandan hadis ilminde mütekaddimûn ve müteahhirûn dönemleri arasında yaşamış, aynı zamanda fakih ve müfessir olan bir hadisçi tarafından kaleme alınmış olması itibarıyla ilgili bölüm, önem arz etmektedir. Bazı yönleri ile mütekaddimûn dönemi özelliklerini taşımakta bazı yönleri ile müteahhirûn dönemi teliflerine benzemektedir. İbnü’l-Arabî’nin bu bölümde hadis usûlünü mümkün olduğunca âyetlere ve hadislere dayandırma çabası dikkat çekicidir. Müellifin yeri geldikçe fıkıh usûlü eserlerinden istifade ettiği, kendisinden sonraki hadis usûlü eserlerine intikal etmeyen özgün yaklaşımları olduğu görülmektedir. Tüm bu yönleri ile Ârizatü’l-ahvezî’nin hadis usûlüne dair bu bölümü hicrî altıncı asır hadis usûlü ilminin geldiği merhaleyi ortaya koyması bakımından değerlidir. 

Anahtar Kelimeler

Ârizatü’l-ahvezî, Ebû Bekir İbnü’l- Arabî, Tirmizî, el-İlelü’s-sağîr, Hadis Usûlü.

ABU BAKR IBN AL-ARABI’S VIEWS ON HADITH METHODOLOGY IN ARIZAT AL-AHWAZI WITHIN THE FRAMEWORK OF HIS ANNOTATIONS TO TIRMIDHI’S AL-‘ILAL AL-SAGHIR

Öz

“Al-'Ilal al-Saghir”, the last chapter of Tirmidhi's al-Jami', is one of the first works to record certain issues in hadith methodology. In the last chapter of Abu Bakr ibn al-Arabi's Arizat al-Ahwazi, the earliest and full commentary on al-Jami', the link between the part on certain hadith methodological issues in six sections and “al-'Ilal” seems to have often been overlooked. However, this section serves as a categorization of “al-’Ilal al-Saghir”, as well as the commentator's additions and annotations to the chapter. Moreover, the relevant chapter is significant because it was authored by a hadith scholar who lived between the mutaqaddimun and mutaahhirun periods in the study of hadith and was both a jurist and exegete. It is remarkable that Ibn al-Arabi tried to base hadith methodology on the Qur’anic verses and hadiths as much as possible in this section. It is evident that the author drew on the works of fiqh methodology wherever necessary, and that he had unique approaches that do not carry over to subsequent works on hadith methodology. In light of all these, this chapter of Arizat al-Ahwazi on hadith methodology is valuable since it reflects the state of the science of hadith methodology in the sixth century AH. 

Anahtar Kelimeler

Arizat al-Ahwazi, Abu Bakr ibn al-Arabi, Tirmidhi, al-’Ilal al-Saghir, Hadith Methodology.

Kaynakça

• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh limen harrece lehu el-Buhârî fi’l-Câmi‘is’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyn. 3 cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1406/1986.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ssahîh. 8 cilt. Riyad: Dâru İşbiliye, ts.
• Cûzcânî, Ebû İshak İbrâhim b. Yakub es-Sa‘dî. Ahvâlu’r-ricâl. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Beyrût: er-Risâle, 1405.
• Dânî, el-Hâfız Ebû Amr Osman b. Saîd ed-Dânî. Kitabun fî ilmi’l-hadîs “Kitâbu beyâni’l-müsned ve’l-mürsel ve’l-munkatı. thk. Ali b. Ahmed el-Kindi el-Murar. Ebûzabî: Müessesetü Beynûne li’n-neşr ve’t-tevzî, 1427/2006.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer el-Hanefî. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs. Beyrût: Dâru Âfâki’l-Cedîde, 1400/1980.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmud et-Tahhân. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1403/1989.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ‘ilmi’rrivâye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târîhu Bağdad. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. 16 cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1422/2001.
• Hâzımî, Ebû Bekir Muhammed b. Musa. Şurûtu’l-eimmeti’lhamse. thk. Hüsamüddin el-Kuddusî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1405/1984.
• Hemmam, Abdülcevvad. et-Teferrüd fî rivâyeti’l-hadîs ve menhecü’l-muhaddisîn fî kabûlihi ve reddihi. Dımaşk: Dâru’n- Nevâdir, 1429/2008.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddin Abdürrahim b. el-Hüseyn. Şerhu’t-Tebsira ve’t-tezkira. thk. Abdüllatif el-Hemim ve Mahir Yasin Fahl. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nemerî el- Kurtubî. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Ata ve Muhammed Ali Muavvız. 9 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nemerî el- Kurtubî. et-Temhîd li ma fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdülkebîr el- Bekrî. 24 cilt. Mağrib: Vezâretü Umûmi’l-Evkâf, 1387.
• İbn Balaban, Alâuddin Ali b. Balaban el-Fârisî. el-İhsan fî takrîbi Sahihi İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 cilt. Beyrût: er-Risale, 1408/1998.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kasım Halef b. Abdülmelik el-Endelûsî. es-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endülüs. nşr. Seyyid İzzet Attar el- Hüseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1374/1955.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. en-Nüket alâ Kitâbi İbni’s-Salah. thk. Rebî b. Hâdî Umeyr el-Medhalî. 2 cilt. Medine, 1404/1984.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Nuruddin Itr. Kahire: Dâru’l-Basâir, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Haleb: Dâru’r-Reşid, 1412/1996.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zemân. thk. İhsan Abbas. 7 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr. Fehrese. thk. Muhammed Fuad Mansur. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. el- Mecrûhîn. thk. Mahmud İbrahim Zâyid. 3 cilt. Haleb: Dâru’lva‘y, 1396.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid b. Mâce el- Kazvinî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 2 cilt. Kahire: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed el-Hanbelî. Şerhu İleli’t-Tirmizî. thk. Hemmam Abdurrahim Said. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1436/2015.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî. Ahkâmu’l-Kur‘ân. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî. Ârizatü’l-ahvezî bi şerhi Sahihi’t-Tirmizî. nşr. Cemal Maraşlî. 13 cilt. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî. Kanûnü’t-te’vîl. thk. Muhammed es-Süleymânî. Beyrût: Dâru’l- Kıble, 1406/1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî. Kitâbu’l-Kabes fî şerhi Muvattai Mâlik b. Enes. thk. Muhammed Abdullah Veled Kerim. 3 cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1992.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrizûrî. Mukaddimetu İbni’s-Salâh ve Mehâsinü’l-ıstılah. thk. Âişe Abdurrahman Bintü’ş-Şâtıî. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1411/1990.
• Kādî İyaz, Ebü’l-Fazl İyaz b. Mûsa el-Yahsubî. İkmâlü’lmu‘lim bi fevâidi Müslim. thk. Yahya İsmail. 8 cilt. Mısır: Dâru’l- Vefa, 1419/1998.
• Kādî İyaz, Ebü’l-Fazl İyaz b. Mûsa el-Yahsubî. el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ‘. thk. Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1379/1970.
• Karasu, Taner. “Tirmizî’nin el-İlelü’s-Sagîr Adlı Eserinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi 9/2 (Kasım 2017), 975-989.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 6 cilt. Bağdad: Mektebetü’l-müsenna, 1941.
• Kettânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebi’l-Feyz el-Kettânî. er-Risâletü’l-müstatrefe li beyâni meşhûri kütübi’s-sünne elmüşerrefe. thk. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez- Zemzemî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 6. Basım, 1421/2000.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvatta’. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2020.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac en-Nîsâbûrî. el- Müsnedü’s-sahih. Riyad: Dâru’l-Muğni, 1419.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li ma‘rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs.thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ mine’ssünen. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 9 cilt. Haleb: Mektebü Matbûati’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Râmehürmüzî, el-Hasen b. Abdirrahman. el-Muhaddisu’l-fasıl beyne’r-râvî ve’l-vâî, thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Özpınar, Ömer. “Hadis ve Fıkıh Edebiyatında Ortak Bir Kavram: Mürûet”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2011), 107-142.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman. Kitâbü’l-gâye fî şerhi’l-Hidâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Âiş Abdülmün‘im İbrâhim. Mısır: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t- Türâs, 2001.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. thk. Ali Hüseyn Ali.4 cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-türâsi’l-Arabî fî ulûmi’l-Kur’ân ve’lhadîs. trc. Mahmud Fehmi Hicâzî. 2 cilt. Riyad: İdâretü’s-Sekâfe ve’n-Neşr, 1411/1991.
• Sıddık Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddık Han b. Hasan Han el-Kınnevcî. Ebcedü’l-ulûm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Sıddık Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddık Han b. Hasan Han el-Kınnevcî. el-Hıtta fî zikri’s-sıhâhi’s-sitte. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Muhammed Avvâme. 5 cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1438/2016.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali es-San‘ânî. Neylü’levtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. thk. Usamuddin es-Sıbâbitî. 8 cilt. Mısır: Dâru’l-hadis, 1413/1993.
• Tîbî, Şerefüddin el-Hüseyn b. Muhammed. el-Hulâsâ fî ma‘rifeti’l-hadîs. thk. Ebû Âsım eş-Şevâmî el-Eserî.Beyrût: el- Mektebetü’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi‘u’s-sahih Sünenü’t-Tirmizî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1422/2002.
• Yılmazörnek, Reyhan. Murûet Vasfı ve Râvi Tenkidine Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yücel, Ali. Mağribli Muhaddis Kâdî ‘Iyâz ve Hadis Usûlü Eseri. İstanbul: Beka Yayınları, 2018.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 cilt. Beyrût: Risâle, 1405/1985.