WORSHIP IN MASJID AL-AQSA AND VISITS TO JERUSALEM AND AL-KHALĪL: FIQHĪ RULINGS AND DISCUSSIONS

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 3, 1041 - 1070, 15.09.2022

Emine Nurefşan Dinç

Öz

Masjid al-Aqsa is one of the three masjids that Muslims consider sacred. Many hadiths have been narrated from the Prophet Muhammad about the virtue of visiting Masjid al-Aqsa, performing their worships in this masjid. Muslims who wanted to attain the good virtues in the hadiths of the Prophet Muhammad went to Jerusalem and Masjid al-Aqsa whenever they could find the opportunity throughout history and performed their worships there. They showed respect to the authorities of the prophets who were in and around Jerusalem and the places narrated to be related to them, and they mostly made it a habit to visit these places during their visit to Jerusalem. The hadiths of the Prophet Muhammad on the virtues of worship performed in Masjid al-Aqsa were also studied by the al-fuqahā [jurists], and various rulings were established on these hadiths. The subject of the first part of this study is these rulings contained in Fiqh books. In the second part of the study, discussions about the legitimacy of the visits to the places related to the prophets in the vicinity of Masjid al-Aqsa and to the tomb of Prophet Abraham, and the reliability of narrations about these places are addressed.

Anahtar Kelimeler

Masjid al-Aqsa, Jerusalem, Fiqhī rulings about Masjid al-Aqsa, Jerusalem visitation, Khalil visitation.

MESCİD-İ AKSA’DA İBADET VE KUDÜS İLE HALÎL’İ ZİYARET: FIKHÎ HÜKÜM VE TARTIŞMALAR

Öz

Mescid-i Aksâ, Müslümanlar nezdinde mukaddes kabul edilen üç mescitten biridir. Hz. Peygamber’den Mescid-i Aksâ’ya ziyarette bulunup ibadet etmenin faziletine dair birçok hadis rivayet edilmiştir. Hz. Peygamber’in hadislerindeki faziletlere nail olmak isteyen Müslümanlar tarih boyunca imkân bulabildiklerinde Kudüs’e ve Mescid-i Aksâ’ya gitmiş, bu mescitte ibadetlerini eda etmişlerdir. Kudüs ve civarında bulunmuş peygamberlerin makamlarına, onlarla irtibatlı olduğu rivayet edilen mekânlara hürmet göstermiş, Kudüs ziyaretleri esnasında bu mahalleri ziyaret etmeyi de çoğunlukla itiyat haline getirmişlerdir. Ancak bu mekânlara dair haberlerin güvenilirliği ile ziyaretlerin meşrûiyeti âlimler arasında tartışma konusu olmuştur. Hz. Peygamber’in Mescid-i Aksâ’da îfâ edilen ibadetlerin faziletlerine dair hadisleri fakihler tarafından da mütalaa edilmiş, bu hadisler üzerine çeşitli hükümler bina edilmiştir. Bu çalışmanın ilk bölümünün konusunu fıkıh kitaplarında yer alan bu ahkâm teşkil etmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Müslümanların Mescid-i Aksâ civarında Hz. Peygamber ya da diğer peygamberlerle alakalı olduğu rivayet edilen mahallere, Hz. İbrâhim’in kabrine yaptıkları ziyaretlerin meşrûiyetine ve bu mekânlara dair

Anahtar Kelimeler

Mescid-i Aksâ, Kudüs, Mescid-i Aksâ ile Alakalı Fıkhî Hükümler, Kudüs Ziyareti, Halîl Ziyareti.

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Keşfü’l- esrâr şerhu Usûlü’l-Bezdevî. Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, ts.
• Abdülcebbâr Recâ Mahmûd el-Avde. Mecelletü Câmiati’l-Kudsi’l-meftûha li’l-ebhâs ve’d-dirâsât. 18 (01/2010). 259-303.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybanî. Müsned. thk. Şuayb Arnaût - Âdil Mürşid vd. Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Ahmed Yûsuf Ebû Halebiyye. “Tahrîcu ehâdis-i fezâil-i Beyti’l-Makdis ve’l-Mescidi’l-Aksâ”. Mecelletu Dirâsâti’l-Kudsi’l-İslâmiyye 2/1 (1998), 54.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nureddin Ali b. (Sultân) Muhammed el-Mollâ el-Herevî. el-Esrâru’l-merfû‘a fî ahbâri’l-mevzû‘a el-ma‘rûf bi’l-Mevzû‘âti’l-kübrâ. thk. Muhammed es-Sabbâğ. Beyrût: Dâru’l-emâne, Müessesetü’r-risâle.
• Altunkaya, Mustafa. “Kudüs Vakıflarının Bugünkü Durumu ve Sûfî Hareketinde İsrâ Algısının Tesiri”. Dînî, Târihî ve Edebî Açıdan Kudüs. ed. İbrâhim Çelik vd. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2018, 49-63.
• Armağan, A. Latif. “XVIII. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı ve Menziller”. Osmanlı Araştırmaları 20 (2000), 73-76.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Hacer. Fethü’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, 1379.
• Asyûtî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ali b. Abdilhālik el-Minhâcî. İthâfu’lehissâ bi-fedâili’l-Mescidi’l-Aksâ. thk. Ahmed Ramazân Ahmed. el-Hey’etü’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-kütüb, 1982-1984.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Huseyn el-Gîtâbî. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1420/2000.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Huseyn el-Gîtâbî el-Hanefî. ‘Umdetü’l-kāri’ şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsü’l-‘Arabî.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mer‘aşî. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, 1418.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Mûsâ el-Husrevcirdî el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed b. Abdülkadir Atâ. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Mûsâ el-Husrevcirdî el-Horasânî. es-Sünenü’s-sağîr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. Karaçi: Câmiatü’d-dirâsâti’l-‘ilmiyye, 1989/1410.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Mûsâ b. el-Husrevcirdî el-Horâsânî. Delâilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî‘a. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Dâru’r-reyyân li’t-türâs, 1408/1988.
• Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/304-308. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyâd: Dâru’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1429/2008.
• Cemel, Süleymân b. ‘Ömer b. Mansûr el-‘Uceylî el-Ezherî. Futûhâtü’l-Vehhâb bi-tavzîhi şerhi Menheci’t-Tullâb el-ma‘rûf bi-Hâşiyeti’l-Cemel. Dâru’l-fikr.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekr er-Râzî el-Hanefî. Şerhu Muhtasaru’t-Tahâvî. thk. İsmetullâh İnâyetullâh Muhammed-Sâid Bekdâş - Muhammed ‘Ubeydullâh Hân – Zeynep Muhammed Hasen Fellâte. Beyrût: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Çelik, Amine. XVII. Yüzyılda Yazılan Osmanlı Hac Seyahatnâmelerinin Tarih Yazımı Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Çiftçi, Mehmet Emin. “Hadislerde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. Journal of Islamicjerusalem Studies 20/3 (2020), 319-336.
• Çiftçi, Mehmet Emin. “Hz. Peygamber’in İsrâ ve Mi‘rac’ta Peygamberlerle Görüştüğüne Dair Hadislerin Tahlili”. Journal of Islamicjerusalem Studies, Mescid-i Aksa ve İsra-Mirac Özel Sayısı 21/3 (2021), 299-312.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. Riyâd: Dâru’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1429/2008.
• Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdurrahman el-‘Uleymî el Hanbelî. el-Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-Halîl. thk. Adnân Yûnus Abdülmecîd Nebâte. Ammân: Mektebetü Dendîs.
• Ebüssuûd el-‘İmâdî Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ. Tefsîru Ebî’s-suûd İrşâdu’l-‘ akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî.
• Erul, Bünyâmin. “Bir Vakıf Şehri Kudüs”. Vakıf ve Toplum 5 (Mayıs 2017), 23-29.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. İhyâ‘ü ‘ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmûd İbrâhîm. Kahire: Dâru’s-selâm, 1417.
• Gürkan, Menderes. “Zerkeşî, Bedreddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/289-293. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. Tuhfetü’l-muhtâc fi şerhi’l-Minhâc. (Abdülhamîd eş-Şirvânî ve Ahmed b. Kāsım el-Abbâdî’nin Hâşiyeleri ile birlikte). Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyyetü’l-kübrâ, 1357/1983.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali es-Sa‘dî el-Ensârî. el-Fetâve’l-fıkhiyyetu’l-kübrâ. el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Hıfzî. Menâsik-i Kuds-i Mübârek. (Menâsik-i Hacc-ı şerîf ile birlikte) [y.y., t.y.]
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Amr b. Abdilazîz ed-Dımeşkî el-Hanefî. Reddü’l- muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. (Haskefî’nin ed-Dürrü’l-Muhtâr ve Timurtâşî’nin Şerhu Tenvîri’l-ebsâr’ı ile birlikte) Beyrût: Dâru’l-fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Hacer el-Mekkî. Kitâbu’l-Cevheri’l-munazzam fî ziyâreti’l-kabri’ş-şerîfi’n-nebeviyyi’l-mükerrem. thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Azb. Kahire: Mektebetu Medbûlî, 1372/1999.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb b. Sa‘d Şemseddin. el-Menâru’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-da’îf. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1390/1970.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer b Kesîr el-Kureşî el-Basrî ed-Dımeşkî. Tefsîru’l- Kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî li-İbni Kudâme. thk. Tâhâ ez-Zeyni vd. Kahire: Mektebetü’l-Kāhire, 1389-1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd er-Raba‘î. Sünen-i İbn Mâce. Riyâd: Dâru’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1429/2008.
• İbn Melek, Molla Abdüllatîf. Şerhu Menâri’l-envâr fî usûli’l-fıkh. (İbnü’l-Aynî diye bilinen Zeynuddiîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr’in şerhi ile birlikte). Beyrût-Lübnân: Dâru’l- kütübi’l-‘ilmiyye, 1308.
• İbn Müflih, Ebû Abdillah Muhammed b. Müflih b. Muhammed b. Müferric er-Râmînî es-Sâlihî el-Hanbelî. Kitâbu’l-Fürû‘ ve meahû Tashîhu’l-fürû‘ li-Âlâuddîn Aliyyi’bni Süleymân el-Murâdî. thk. Abullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Müessesetü’r-risâle, 1424/2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdillâh b. Muhammed el-Kûfî el-Absî. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Lübnan: Dâru’t-tâc, Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1989.
• İbn Teymiyye, Şeyhülislâm Ahmed b. Abdilhalim b. Abdisselâm. Câmi‘u’l-mesâil. thk. Süleyman b. Abdillâh el-‘Umeyr, Muhammed Ecmel el-Islâhî. Riyâd: Dâru i‘tâ’âti’l-‘ilm, 1440/2019.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim b. Mecdiddîn b. Abdisselâm el-Harrânî. İktizâu’s-sırâti’l-müstakīm li-muhâlefeti ashâbi’l-cehîm. thk. Nâsır Abdülkerim el-Akl. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-‘âlemi’l-kütüb, 7. Basım, 1419/1999.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim b. Mecdiddîn b. Abdisselâm el-Harrânî. el-İhnâiyye (evi’r-Red ale’l-İhnâî). thk. Ahmed b. Mûsâ el-‘Anzî. Cidde: Dâru’l-Harrâz, 1420/2000.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim b. Mecdiddîn b. Abdisselâm el-Harrânî. Kitâbu Kā‘idetin ‘azîmetin fi’l-fark beyne ‘ibâdâti ehli’l-İslâm ve’l-îmân ve ‘ibâdâti ehi’ş-şirk ve’n-nifâk. thk. Süleymân b. Sâlih el-Gusn. Riyâd: 3. Basım, 1418/1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim b. Mecdiddîn b. Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû‘u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kāsım. el-Medînetu’l-münevvere: Mecma‘u’l-melik Fahd li-tıbâ‘ati’l-muhhafi’ş-şerîf, 1416/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Fezâilu’l-Kuds. Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 1400/1980.
• İbnü’l-Hâc, Abderî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed el-Abderî el-Fâsî el-Mâlikî. el-Medhal. Dâru’t-türâs.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Hanefî. Bedâ‘i’u-sanâ‘i fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Karga, Bilge. Hıfzî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Mir‘at-ı Kudüs (İnceleme ve Metin). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kaya, Halîl. “Mescidü’l-Aksa ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Dînî, Târihî ve Edebî Açıdan Kudüs, ed. İbrâhim Çelik vd. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2018, 37-42.
• Kazvînî, Ebü’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b. Abdülkerim er-Râfi‘î. el-Azîz Şerhu’l-Vecîz el-ma‘rûf bi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed ‘Ivad - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût-Lübnân: 1417/1997.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye, Takiyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/391-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kudûrî, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Ca‘fer b. Hamdân. et-Tecrîd li’l-Kudûrî. thk. Muhammed Ahmed Serrâc Ali Cum‘a Muhammed. Kahire: Dâru’s-selâm, 1427/2006.
• Makdisî, Şihâbuddîn Ebî Mahmûd İbn Temîm. Müsîru’l-gurâm ilâ ziyâreti’l-Kuds ve’ş-Şâm. thk. Ahmed el-Huteymî. Beyrût: Dâru’l-cîl, 1994/1415.
• Mâlik, Ebû Abdillah Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Abu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân âl-i Nehyân li’l-A‘mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, 1425/2004.
• Memiş, Şerife Eroğlu. “Nebzetü’l-Menâsik: en-Nakşibendî el-Murâdî’nin Hac Rehberi’nde Kudüs Bahsi”. Dînî Tariihi ve Edebî Açıdan Kudüs. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2018, 169-197.
• Memiş, Şerife Eroğlu. “XVIII. Yüzyılda el-Halîl Kentinde Bir Sofra: Simâtü’l-Halîl”. Tarih Araştırmaları Dergisi 40/69, (2021), 188-233. https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.720707
• Menâsik-i Hacc-ı Şerîf. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Nadir Eserler Koleksiyonu, 2340.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Süleymân ed-Dımeşkî es-Sâlihî el-Hanbelî. el-İnsâf fî ma‘rifeti’r-râcih mine’l-hilâf. Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Mervezî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Nasr b. el-Haccâc. İhtilâfu’l-fukahâ. Riyâd: Edvâu’s-selef, 1420/2000.
• Molla Hüsrev. Mir’âtu’l-usûl. Derseâdet: Şeriketu Sahâfiyye-i Osmâniyye Matbaası, 1321.
• Muhammed el-Emîr el-Mâlikî. Davu’ş-şümû‘ şerhu’l-Mecmû fi’l-fıkhi’l-Mâlikî. thk. Muhammed Mahmûd Veled Muhammed el-Emîn el-Mesûmî. Moritanya-Novakşot: Dâru Yûsuf b. Taşfîn, Mektebetü’l-İmam Mâlik, 1426/2005.
• Murâd Nakşibendî. Nebzetü’l-Menâsik. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Merkez Kütüphanesi, Yazmalar, 10482/113113k1.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyâd: Dâru’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1429/2008.
• Nablusî, Abdülganî el-Hanefî. el-Hadratu’l-ünsiyye fi’r-rıhleti’l-Kudsiyye. thk. Ekrem Hasen el-Ulebî. Lübnân-Beyrût: el-Mesâdir, 1411/1990.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali İbn Sinân. Sünenü’n-Nesâî. Riyâd: Dâru’s-selâm li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1429/2008.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. (Sübkî’nin ve Mutî‘î’nin et-Tekmile’si ile birlikte). Dâru’l-fikr.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Kitâbu Metni’l-îzah fi’l-menâsik. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1405/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravzatu’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâviş. Beyrût-Dımaşk-Ammân: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• Nizâmeddin Burhânpûrî el-Belhî vd. el-Fetâve’l-‘Âlemgîriyye el-ma‘rûfe bi’l-fetâve’l-Hindiyye. Bulak: el-Matbaatu’l-kübrâ el-emîriyye, 2. Basım, 1310.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, 1414/1993.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, 1410/1990.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şâfiî. Muğni’l-Muhtâc ilâ ma‘rife meâni elfâzi’l-Minhâc. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Şürünbülâlî, Hasen b. Ammâr Ali el-Mısrî el-Hanefî. Merâki’l-felâh şerhu metni Nuri’l-îzâh. el-Mektebetü’l-‘asriyye, 1425/2005.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmelik b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Muşkilu’l-âsâr. thk. Şuayb Arnaût. Müessesetü’r-risâle, 1415/1994.
• Uslu, Özge. 1144 Numaralı Kudüs-ü Şerif Surre Defteri (M. 1620-21/H. 1030). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Bahâdır eş-Şâfiî. İ‘lâmu’s-sâcid bi-ahkâmi’l-mesâcid. thk. Ebü’l-Vefâ Mustafâ el-Merâğî. el-Meclisu’l-a‘lâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1416/1996.
• Zenâtî, Enver Mahmûd. Menâsiku’l-Kudsi’ş-şerîf. Kahire: Dâru’l-ufuki’l-‘arabiyyeli’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2009.
• Zürkānî, Muhammed b. Abdülbâkī b. Yûsuf el-Mısrî. Şerhu’z-Zürkānî ‘alâ Muvattai’l-İmâm Mâlik. thk. Tâhâ Abdürraîf Sa‘d. Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye, 1424/2003. ELEKTRONİK KAYNAKLAR Ahmed b. Süleymân b. Eyyûb ve Mecmû‘a min talebeti’l-‘ilm. Mevsûatu Beyti’l-Makdis ve Bilâdu’ş-Şâm. Kıbrıs: Merkezi Beyti’l-Makdis li’d-dirâsâti’t-tevsîkiyye, 1434/2013.
• “Heli’z-zehâb ile’l-Mescidi’l-Aksâ min erkâni’l-Hac”. İslâmweb. Erişim 21 Ocak 2022. هل الذهاب إلى المسجد الأقصى من أركان الحج - إسلام ويب - مركز الفتوى (İslâmweb.net)
• Muhammed Ayyâş el-Kubeysî, “Takdîsu’l-Hac”. Alarab. Erişim 21 Mart 2022. https://alarab.qa/opinion/22/09/2015/662828-D8%AA%D9%82%D8%AF%-D9%8A%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC
• Muhammed b. Nasr Ebî Cebel. Câmi‘u ahkâmi’l-mesâcid. Erişim: 15 Şubat 2022. https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%AC% D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A3%D8%AD%D9%83%D8%A7%-D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF/
• Nâfiz Ebû Hasene. “Beytü’l-Makdis/Takdîsü’l-Hacc”. alahednews. Erişim 10 Ocak 2022. https://archive.alahednews.com.lb/alahed.org/archive/2003/0310/educ/doc8.