‘SOSYOLOJİK’ OKUMA YAKLAȘIMIYLA HOCA AHMED YESEVÎ

Yıl 2016, Cilt: 52 Sayı: 4, 169 - 190, 27.12.2016

Ejder Okumuș

Öz

Hoca Ahmed Yesevî 1093-1166? , aklı ve felsefesiyle Türkleri, Müslümanları ve bütün dünyayı etkileyen İslâm medeniyet düşünürü Fârâbî 872-950? ile aynı topraklarda doğup yetişmiş ve âdeta Fârâbî’yi tamamlarcasına tasavvufî yönüyle aynı şekilde Türkleri, Müslümanları ve bütün dünyayı etkileyebilmiş bir gönül insanıdır. İslâm tasavvuf geleneğinin ana damarlarından birinin kurucu aktörü olan Hoca Ahmed Yesevî’nin düşüncelerinde, toplumla iletişim kurma yönteminde ve dini topluma öğretme tarzında bir tür ‘sosyolojik’ okuma yaklaşımı gözlemlenebilir. Bu sosyolojik bakış, Dîvân-ı Hikmet adlı eserinde yer yer görülse de asıl onun toplumla kurduğu ilişki biçiminde kendisini göstermekte, tezahür ettirmektedir. Onun Türkistan’da Türk toplumuna İslâm’ı sunma, öğretme, anlatma tarzında söz konusu bakışı veya yaklaşımı görmek mümkündür. Sözlü kültürün hâkim olduğu Türk toplumuna İslâm’ı basitleştirip anlaşılır kılarak ve hoşgörü anlayışı içinde öğretme çabası dikkat çekmektedir. Bir gönül insanı olarak Yesevî’nin çağını aşıp bugünlere mesajını ulaştırabilmesinde de aslında onun bu sosyolojik okuma yaklaşımının önemli bir etkisi vardır. Bu çalışma, Hoca Ahmed Yesevî’de sosyolojik okuma yaklaşımını anlamayı ve bu yaklaşımın anlaşılmasına katkıda bulunarak Yesevî’nin sosyal olay ve olgulara bakış tarzını dikkatlere sunmayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmed Yesevî, Sosyolojik okuma, İslâm, Türkistan, Yesevîlik

HODJA AHMAD YASSAWI ACCORDING TO AN APPROACH OF ‘SOCIOLOGICAL’ READING

Öz

Hodja Ahmad Yassawi 1093-1166? , a man of heart, was born and raised in the same lands with thinker of Islamic civilization, al-Farabi 872-950? , who infl uenced Turks, Muslims, and the whole world with his wisdom and philosophy, and he infl uenced Turks, Muslims, and the whole world with his mystical style, as if he was completing al-Farabi’s thought. It could be observed that there is a sociological approach in Hodja Ahmad Yassawi’s the founder of one of the main veins of Islamic mysticism tradition thoughts, way of communicating with the society, and style of teaching religion to the society. Although this sociological perspective can be seen in some parts of his Divan-ı Hikmet, it actually shows itself in his was of connecting to the society. It is possible to see this perspective or approach in his style of presenting, teaching, and narrating Islam to the Turkish society in Turkistan. His effort to teach Islam to Turkish society, which is dominated with oral culture, in a simple and understandable way with tolerance is remarkable. This sociological reading approach has notable signifi cance in Yasawi’s message reaching out to the present. This work aims to understand the sociological reading approach in Hodja Ahmad Yassawi, and while contributing to the understanding of this approach, present Yesevi’s perspective on social events and phenomenon.

Anahtar Kelimeler

Hodja Ahmad Yassawi, Sociological reading, Islam, Turkistan, Yeseviyya.

Kaynakça

• Ali Efendi, Kınalızâde, Devlet ve Aile Ahlâkı, haz. A. Kahraman, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul ty.
• Barkan, Ömer Lütfi , “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizas- yon Metodu Olarak Vakıfl ar ve Temlikler: İstila Devirlerinin Koloni- zatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıfl ar Dergisi, 1942, sy. 2, s. 279-304.
• Bilgiseven, A. Kurtkan, Din Sosyolojisi, Filiz Yay., İstanbul 1985.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mesnevî ve Şerhi, 2. basım, MEGSB Yay., İstanbul 1985.
• Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2001.
• Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, haz. Hayati Bice, TDVY., An- kara 2008 (http://www.divanihikmet.net/hikmet1.html#header, 08.08.2016).
• Mevlânâ, Mevlânâ’nın Rubaileri, çev. M. N. Gençosman, MEGSB Yay., İstanbul 1988.
• Mevlânâ, Fîhi mâ fîh, çev. M. Ü. Anbarcıoğlu, MEGSB Yay., İstanbul 1990.
• Mevlânâ, Mesnevî, çev. V. İzbudak, Gözden geçiren: A. Gölpınarlı, ME- GSB Yay., İstanbul 1991.
• Mevlânâ, Mesnevî. http://www.yesilyol.net/modules.php?name=mesne- vi&op= content &tid= 5&query =topluluk, 24.03.2006.
• Okumuş, Ejder, Dinin Toplumsal İnşası, Akçağ Yay., Ankara 2015.
• Onat, Hasan, “Ahmet Yesevî’nin Din Anlayışı ve Bektaşilikteki Bazı Yan- sımaları”, http://www.hasanonat.net/index.php/89-ahmet-yesevi- nin-din-anlay-s-ve-bektasilikteki-baz-yans-malar, 08.08.2016.
• Özköse, Kadir, “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet”, Tasavvuf, 2006, c. VII, sy.16, s. 293-312.
• Tekin, Mustafa, Mevlana Pergelinde Toplum, Konya Büyükşehir Beledi- yesi Kültür Yay., Konya 2005.