YENİ BİR TÜRK-İSLÂM MEDENİYETİ TASAVVURU İÇİN HOCA AHMED-İ YESEVÎ VE YÖNTEMİNİN ÖNEMİ

Yıl 2016, Cilt: 52 Sayı: 4, 191 - 214, 27.12.2016

Mevlüt Uyanık

Öz

Birçok alanda yeni krizlerle karşı karşıya olan insanlığı huzura kavuşturabilecek yeni bir medeniyet tasavvuru üzerine düşünmek gerekiyor. Dinî ve metafi zik değerlerden arındırılmış seküler, maddeci-pozitivist bilgi, bilim tasavvuru ve bunlar üzerine kurulu Batı medeniyet anlayışının sosyopolitik alanda küreselleşmesiyle insan insanın kurdu hâline geldi. Hz. Muhammed s.a.s. ’e gönderilen İslâm, bu bağlamda, ahlâkî ve sosyal bir düstur anlamında sadece bir din vazetmekle kalmadı, aynı zamanda dünyanın bir kesiminin zihniyetlerini de değiştirdi. Kısa sürede kendisine özgü ve özgün bir medeniyet oluşturdu. Dolayısıyla Sâsânî, Grek/Bizans ve Çin-Hint medeniyetleri ile hesaplaşması ve kısa sürede kendine özgü bir bilgi, bilim ve medeniyet kurgusu oluşturmasının temelleri incelenmelidir. Yüzyıllarca farklı dil, ırk ve dinî tasavvurlara sahip insanlara esenlik ve barışı sağlayan İslâm dini ve medeniyeti şimdilerde niçin yitik konumda ve yeniden diriltmek için neler yapabiliriz? Yitik medeniyetimizin kuruluş kodlarını Atayurt ve Anayurt bağlamında yeniden keşfetmek ve güncel soru/n/lara çözümler üretebilecek bir bilgi, bilim ve felsefesi tasavvuru oluşturmak ve bunları hayata geçirmeye çalışmak gerekir. Hanefî fıkhı ve Mâtürîdî itikadî yapıyla oluşan resmi İslâm tasavvurunu halka ulaştırarak onun içselleştirilmesini sağlayan Hoca Ahmed Yesevî’nin yol ve yöntemini yeniden okumayı öneriyoruz.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Medeniyet, Türkistan, Türkiye, Hanefîlik, Mâtürîdîlik, Yesevîlik

THE IMPORTANCE OF HODJA AHMAD YASSAWI AND HIS METHODS FOT IMAGINATING A NEW TURKISH-ISLAMIC CIVILIZATION

Öz

Humanity is facing a new crisis in many areas, we need to refl ect on the conception of a new civilization that could bring peace. Western civilization made people enemy of other people with materialist-positivist knowledge, science conceived understanding and built on them in understanding the socio-political space without religious and secular values. Islam sent to Hz. Muhammad pbuh , in this context, Islam preached moral and social thought as not only a religion in the sense of preaching, at the same time it Islam changed the mentality of a cut. In a short time it has created a unique and original civilization for itself. Therefore the creation of civilization itself with reckoning Sassanid, Greek / Byzantine and Sino-Indian civilization and in a short time a unique knowledge how it created its own civilization should be examined. For centuries Islam provided peace to people from different languages, races and religious thoughts. However, it lost position nowadays as a religion and as a civilization, so what can we do to resurrect Islam again? To rediscover the institutions of our lost civilization we should focus the codes of Turkistan/ mainland and Turkey/motherland context. Additionally, we should create proper solutions to actual questions with philosophy of knowledge and science, try to conceive them and need to work to set them to life. The concept of delivering public offi cial Islamic formed by Hanafi jurisprudence and theological Maturidy with their internalization from the ways of Hodja Ahmad Yassawi should be re-read.

Anahtar Kelimeler

Islam, civilization, Turkistan, Turkey, Abu Hanafi and His School of Fiqh, al-Maturidi and His School of Aqaid, Yassawi and His School of tasawuf

Kaynakça

• Akar, Metin, “Osmanlılarda Yesevîlik”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kur- naz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Aşık, Nevzat, “Yesevî Hikmetlerine Kaynaklık Eden Hadislerin Değerlen- dirilmesi ve Sünnet Kültürünün Hikmetlere Tesiri”, Ahmed-i Yesevî, Hayatı ve Eserleri, Seha Neşriyat, İstanbul 1996.
• Bayram, Mikail, “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasında Hâce Ah- med-i Yesevî’nin Rolü”, Ahmed-i Yesevî, Hayatı, Eserleri, Fikirleri, Tesirleri, Seha Yay., İstanbul 1996.
• Bilgin, Orhan, “Ahmed-i Yesevî’nin Devlet Anlayışı”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Kayseri 26-29 Mayıs 1993, Erciyes Ü. Yay.
• Cantürk, Mehmet “Doğu Türkistandaki Tasavvuf ve Hoca Ahmed Yesevî”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993.
• Cebecioğlu, Ethem, “Hoca Ahmed-i Yesevî”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Coşan, M. Esad, “Takriz”, Ahmed-i Yesevî, Hayatı, Eserleri, Fikirleri, Te- sirleri, Seha Yay., İstanbul 1996.
• Çelik, Mehmet, “Ahmed Yesevî’nin Tebliğ Metodu” Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Kayseri 26-29 Mayıs 1993, Erciyes Ü. Yay.
• Cunbur, Müjgan “Ahmed Yesevî’nin Ahi ve Gazileriyle Anadolu’nun Türkleşmesindeki Yeri”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempoz- yumu, Kayseri 26-29 Mayıs 1993, Erciyes Ü. Yay.
• _______, “Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Ahmed Yesevî” Yesevîlik Bil- gisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Dalgalı, Fatih, Hoca Ahmed Yesevî ve Osmanlı Devletinin Teşekkülünde Yesevîlik, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yay., 2013.
• Demirci, Mehmet “Ahmed Yesevî’den Yûnus Emre’ye” Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993.
• Eraslan, Kemal, “Hacegan”, TDVİA, İstanbul 1992, c. I.
• _______, Ahmed-i Yesevî, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Fârâbî, Ebû Nasr, İhsâu’l-ulûm, çev. A. Ateş, Ankara 1986.
• _______, Siyâsetü’l-medeniyye veya Mebadiü’l-Mevcûdât, çev. M. S. Ay- dın, A. Şener-M. R. Ayas, Büyüyen Ay Yay., İstanbul 2012.
• Göğebakan Göknur, “Türk Hâkimiyetlerinin Zaaf Dönemlerinde Tarikatla- rın Birleştirici Rolü ve Yesevîlik”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Kayseri 26-29 Mayıs 1993, Erciyes Ü. Yay.
• Haldûn, b. Muhammed b. Abdurrahman, Mukaddime, çev. Z. Kadiri Ugan, İstanbul 1990, c. I.
• Hodgson, M. G. S., İslâm’ın Serüveni: Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, Entelelektüel Gelenekler Arasında Olgunlaşma ve Diyalog, çev. B. Çetinkaya-M. Şeviker, haz. M. Karabaşoğlu, İz Yay., İstanbul 1993.
• Kafalı, Mustafa, “Ahmet Yesevî, Yaşadığı Devir ve Onu Yetiştiren Çevre”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Kayseri 26-29 Ma- yıs 1993, Erciyes Ü. Yay.
• Karacasu, Barış, “Mavi Kemalizm: Türk Humanizmi ve Anadoluculuk”, Modern Türkiye’de Siyâsî Düşünce, Kemalizm, İletişim Yay., c. XII, İstanbul 2009.
• Kindî, “Kitâb fî felsefeti’l-ûlâ” Felsefî Risâleler, çev. M. Kaya, İz Yay., İstanbul 1994.
• Konukçu, Enver, “Sayram ve Yesi”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Erciyes Ü. Yay., Kayseri 1993.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfl ar, DİB, Ankara, 1991.
• Kubat, Mehmet, “Selefî Perspektifi n Tarihselliği” İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. XVII, sy. 3, 2004.
• Kurt, Yılmaz, “Hoca Ahmed Yesevî’nin Rum Eyaletindeki Zaviye Kurucu- ları Üzerindeki Etkileri”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mus- tafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Kutlu, Sönmez, “Mezhepler ve Geçmişte Geleceği Kurma İdeolojisi Ola- rak Selefîlik” 2023 Dergisi, sy. 143, 2013.
• Küçük, Sabahattin, “Dîvân-ı Hikmet’de İnsan Eğitimi” Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Erciyes Ü. Yay., Kayseri 26-29 Mayıs 1993.
• Meier, Frit “Sûfîlik ve İslâm Kültürünün Sona Erişi” çev. Ahmed Arslan, “İbn Sina ve Spinoza’da Felsefe-Din ilişkileri”, İslâm Felsefesi Üze- rine, Bilgi Ü. Yay., İstanbul 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar “Anadolu Sûfîliğinde Ahmed-i Yesevî ve Yesevîlik”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• _______, “Ahmed Yesevî ve Türk Müslümanlığı” Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• _______, “Türk Dünyasında Ahmed Yesevî Yesevîlik Kültürünün Yayılışı: Bir Sûfî Kültürünün Yeniden Güncelleşmesi”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• _______, Nizamiye Medreseleri Geleneği ve Yesevîlik”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, Erciyes Ü. Yay., Kayseri 1993.
• el-Oşî, Ebû Hasen Sirâcüddin Ali b. Osman, “Emâlî ve (Aliyü’l-Kârî) Şer- hi, çev. Şahver Çelikoğlu, Marifet Yayınevi, İstanbul 2011.
• Özcan, Hanefi , “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Düşünce”, Türkler An- siklopedisi, c. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Pala, Ayhan, “Yesevîlikten Bektaşiliğe Türk Müslümanlığı”, Yesevîlik Bil- gisi, edit. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Razavî, Mehdi Emin, “Modern Dünyanın Meydan Okumaları ve Gelenek- sel İslâm: Ontolojik Bir Analiz”, çev. Mevlüt, Uyanık, Kur’ân’ın Ta- rihsel ve Evrensel Okunuşu, Fecr Yay., Ankara 2012.
• Tatcı, Mustafa, “Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş-ı Veli ve Yûnus Emre’de Dört Kapı-Kırk Makam”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Togan, Zeki Velidi, “Yesevîliğe Dair Bazı Yeni Malumat” Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi, Damla Yay., İstanbul 2002.
• Tosun, Necdet, Ahmed Yesevî, AYÜ, Ankara 2016.
• _______, Türkistan Dervişlerinden Yadigâr: Orta Asya Türkçesiyle Yazıl- mış Tasavvufi Eserler, İnsan Yay., 2011.
• Tekin, Ahmet, Hacı Bektaş Veli: Makalât, Türkiye Sağlık İş Sendikası Yay., Ankara 2002.
• Türer, Osman, “Türk Dünyasında İslâm’ın Yerleşmesi ve Muhafazasında Sûfî Tarikatlar ve Yesevî’nin Rolü” Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kur- naz, Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Uyanık, Mevlüt-Aygün Akyol, “Hakkın ve Hayrın Bilgisine Sahip Olmak, Muhsinî Tavır- Cibril Hadisinin İslâm Ahlâk Felsefesi Bağlamında Değerlendirilmesi”, İnsanî Değerlerin Yeniden İnşası Sempozyumu, c. I, Erzurum 2015.
• Yazıcı, Nesimi, “Hoca Ahmed Yesevî döneminde Türk-İslâm Kültürünün Oluşum ve Gelişimi Üzerine Bazı Düşünceler”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000.
• Yesevî, Hoca Ahmet, Fakrnâme, haz. Kemal Eraslan, AYÜ, Ankara 2016.
• Yıldırım, Emre, Modern Cumhuriyetin Kimlik Arayışları: Kayıp Kimliğin Peşinde Mavi Anadoluculuk Hareketi, İÜ SBE, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Yüce, Kemal, “Ahmed-i Yesevî’nin Halifesi Sarı Saltuk”, Yesevîlik Bilgisi, edit. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, MEB, Ankara 2000, s. 281.