SIGNS MADE TO THE SUBJECTS RELATED TO ARABIC GRAMMAR AND ORCULATORY IN NASEFÎ’S EXPLANATION OF MADĀRİK ALTANZĪL

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 1, 285 - 316, 16.03.2023

Fatih Ulugöl

Öz

Nasafī, in his Tafsīr, called Madārik al-tanzīl wa- ḥaqāʼiq al-taʼwīl, focused on the issues of recitation (Qirāʼāt), Fiqh (Islamic Jurisprudence), and ʻAqāʼid (Creeds), but mainly focused on grammar and rhetoric (Balāghat). Nasafī analyzes the words and sentences in terms of morphology (Sarf), syntax (Nahw), and rhetoric (Balāghat) while interpreting the verses. He frequently mentions the meanings defined by the prepositions and the literary arts performed in the verses. He has alluded to a variety of linguistic issues subtly, sometimes by using a word that is a derivative in a sentence, other times by using the word in its original form, and still other times by explaining the Iʻrāb (A system of nominal, adjectival, or verbal suffixes) of the word. While doing this, he sometimes used explicit language that almost everyone could understand and closed, concise expressions that only experts in the relevant field could understand. This study aims to reveal how the grammar and rhetoric are pointed out in the Tafsīr, which stands out with the issues mentioned above, especially with implicit expressions instead of explicit ones, and the method followed by the commentator (Mufassir) on the interpretation (Tafsīr) of the verses from the aspects mentioned above by analyzing the exemplary verse interpretations.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Nasafī, Madārik al-Tanzīl, Morphology, Syntax, Rhetoric.

NESEFÎ’NİN MEDÂRİKÜ’T-TENZÎL ADLI TEFSİRİNDE ARAP GRAMER VE BELÂGATIYLA İLGİLİ KONULARA YAPILAN İŞARETLER

Öz

Nesefî, Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl adlı tefsirinde kırâat, fıkıh ve akaid konularına yer vermekle beraber daha çok gramer ve belâgat meselelerine yoğunlaşmıştır. Âyetleri tefsir ederken kelime ve cümleleri sarf, nahiv ve belagat yönünden tahlil etmeyi önemseyen Nesefî, kelime kalıbının hangi manayı ifade ettiği, kelimenin yapısında ne tür değişikliklerin meydana geldiği, kelime ve cümlelerin i‘râbı, edatların ifade ettiği manalar, âyetlerde icra edilen edebî sanatlar gibi hususlara sık sık değinmiştir. Bunu yaparken bazen hemen herkesin anlayacağı açık bir dil kullanırken bazen de sadece ilgili ilim dallarında uzman olan kişilerin anlayabileceği kapalı ve veciz ifadeleri tercih etmiştir. Kimi zaman cümleden hazfedilmiş bir kelimeyi zikrederek kimi zaman kelimenin orijinal halini ifade ederek kimi zaman da kelimenin i‘râbını yaparak birçok dil meselesine üstü kapalı atıflarda bulunmuştur. Bu çalışmada, sözü edilen hususlarla öne çıkan tefsirde, özellikle açık ifadeler yerine kapalı ifadelerle gramer ve belâgat konularına nasıl işaret edilmiş olduğu ve müfessirin, âyetlerin mezkûr yönlerden açıklanması hususunda izlediği metodun, örnek âyet tefsirlerinin tahlil edilmesi suretiyle ortaya konması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Nesefî, Medârikü’t-tenzîl, Sarf, Nahiv, Belâgat.

Kaynakça

• Adalı, Mustafa b. Hamza b. İbrahim. Netâicü’l-efkâr fî şerhi’l-İzhâr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Afgânî, Said b. Muhammed. el-Mûcez fî kavâidi’l-luğa. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Hüda Mahmud. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1990.
• Alevî, el-Müeyyed BillahYahya b. Hamza b. Ali. et-Tırâzu’l-mütedammin li esrâri’l-belâga ve ulûmi hakâiki’l-i’câz. thk. eş-Şirbînî Şerîde. Kahire: Daru’l-Hadis, 2010.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Hâşiyetü Şerhi’l-Katr. Midyat: Mektebetü Nûri’s-Sabâh, 2011.
• Atik, Abdülaziz. İlmü’l-me‘ânî. Beyrût: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 2009.
• Bedir, Mürtaza. “Nesefî Ebü’l-Berekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/567-568. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Me’âlimü’t-tenzîl. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî. Beyrût: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Birgivî, Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali. İzhâru’l-Esrâr. (Mecmûatü’n-nahiv kitabı içerisinde). İstanbul: Şifa Yayınları, 2021.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecir Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkahir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâilu’l-i’câz. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. Mu‘cemu’s-Sıhâh. Beyrût: Daru’l-Marife, 2012.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebü’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî. el-Külliyyât. thk. Adnan Derviş - Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Ebü’l-Fidâ, İmâduddin İsmail b. Alî el-Eyyûbî. el-Künnâş fî fenneyi’n-nahv ve’s-sarf. thk. Riyâd b. Hasan. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr, 2000.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhyiddîn Muhammed el-‘İmâdî. İrşadü’l-akli’sselîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Eşmûnî, Ebü’l-Hasan Nûruddin Ali b. Muhammed b. İsa. Menhecü’s-sâlik ilâ Elfiyyeti’bni Mâlik. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-durûsi’l-Arabiyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2005.
• Geçit, Musa el-Celâlî el-Beyâzîdî. Haşiyetü’l-vâdıhi’l-mesâlik ‘alâ tefsîri’l-Medârik. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim. Cevâhiru’l-belâga. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Hindî, Muhammed Abdülhak b. Şâh. el-İklîl ‘alâ Medâriki’t-tenzîl ve hakâiki’ttevil. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh el-Ensârî. Muğnil-lebîb ‘an kütübi’l-e’ârîb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh el-Ensârî. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• İbn Kemâlpaşa, Şemsüddin Ahmed. el-Felâh şerhu’l-Merâh. (Dunkûz şerhiyle beraber Şerhân ale’l-Merâh kitabı içerisinde). Mısır: Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih, 1959.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn b. Manzûr Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru Sâdır, 1994.
• Kadı İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâ bi ta’rîfi hukûki’l-Mustafa. Umman: Dâru’l-Feyhâ, 1987.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.
• Kazvînî, Ebü’l-Me‘âlî Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer. el-Îdâh fî ulûmi’l-belâga. thk. Muhammed Abdulmun’im Hafâcî. Beyrût: Dâru’l-Cîl, ts.
• Kirmanî, Şemsüddin Muhammed b. Yusuf b. Ali. Tahkîku’l-fevâidi’l-gıyâsiyye. thk. Ali b. Dahîlillah. Medine: Mektebetü’l-Ulûmi ve’l-Hikem, 2003.
• Kirmânî, Tâcü’l-Kurrâ Ebü’l-Kâsım Burhanüddin Mahmud b. Hamza. Garâibu’t-tefsîr ve acâibü’t-te’vîl. Cidde: Dâru’l-Kıble, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdunî – İbrahim Atfeyyiş. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-Hindî. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. Kahire: Daru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Ulûmu’l-belâga. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. el-Belâgatü’l-Arabiyye. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1996.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddin Hasan b. Kasım b. Abdillah el-Mısrî. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meânî. thk. Fahrettin Kabâve - Muhammed Nedim Fadıl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. İ’râbü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’ttenzîl ve hakâiku’t-te’v’il. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999. (32 cilt)
• Rummânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî el-Bağdâdî. Me‘âni’l-hurûf. Cidde: Dâru’ş-Şurûk, 1981.
• Sa‘îdî, Abdülmüte‘âl. Buğyetu’l-îdâh li Telhîsi’l-Miftâh. b.y.: Mektebetü’l-Âdâb, 1973.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim). ed-Dürru’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. tah. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. thk. Ahmed Hasan Mehdelî-Ali Saîd Ali. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. thk. Ahmed Muhtar eş-Şerîf. Dimaşk: Mecme‘u’l-Lügati’l-Arabiyye, 1987.
• Şerîf el-Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. et’Ta‘rîfât. Beyrût: Dâru’l-Marife, 2013.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Dimaşk: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Şeyhzâde, Muhammed b. Muslihiddin Mustafa el-Kûcevî. Hâşiyetu Şeyhzâde ʿalâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-teʾvîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmi’u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Muhtasaru’l-meânî. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2013.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Ömerî el-Fârûkî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2013.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1986.
• Zeynüddin el-Vakkâd, Halid b. Abdillah b. Ebî Bekir el-Ezherî. Mûsılu’t-tullâb ilâ Kavâ’idi’l-i‘râb. Diyarbakır: Mektebetü Seyda, 2015.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Muhammed ed-Dımaşkî. el-A’lâm. b.y.: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• İnternet Kaynakları
• NOORLİB, Kitâbhâne Dijital Nûr. “Câmi’u-ş-Şurûh ve’l-Havâşî”. Erişim 28 Haziran 2022. https://noorlib.ir/ar/book/view/11485?pageNumber=708&viewType=html