THE FINDINGS AND PROPOSALS REGARDING THE EDUCATION AND TEACHING OF THE QUR’AN AND TAJWEED COURSES IN UNIVERSITIES: THE CASE OF THE FACULTY OF ISLAMIC SCIENCES AT ÇAKU

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 1, 89 - 120, 16.03.2023

Abdulhekim Ağırbaş

Öz

The education and training of the Qur’an has continued through sāhih proofs, starting with the methods of ārz and semā‘ between angel Jibril and the Prophet Muhammad, and then his companions. Through them, it was transferred to the tābīīn and then to īmams of recitation and it maintained up to present. Today, the education of Qur’an is offered in the mosques, Imam-Khatib Schools and Faculties of Divinity/Islamic Sciences. This research is based on teaching skills regarding how to give Qur’an and Tajweed courses both in the Faculties of Divinity/Islamic Sciences in Turkey and particularly in the Faculty of Islamic Sciences at Çankırı Karatekin University (ÇAKU). This study aims to determine the problems recognized during the teaching periods of the Qur’an and Tajweed’s skills, taught in accordance with certain rules, regarding memorizing and Tajweed methods, to make suggestions to contribute to studies in this field. Therefore, several problems, arising not only from the curriculum, and students but also from instructors of the “Qur’an and Tajweed” courses were identified, and possible solutions are offered. The reason why general outcome was presented as suggestion is due to the fact that similar problems were recognized in other faculties during the survey.

Anahtar Kelimeler

The Qur’an, Recitation, Tajweed, Education, Divinity/Islamic Sciences.

İLAHİYAT/İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTELERİNDE KUR’ÂN OKUMA VE TECVİD DERSLERİ EĞİTİMÖĞRETİMİYLE İLGİLİ TESPİTLER, TEKLİFLER (ÇAKÜ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ ÖRNEĞİ)

Öz

Kur’ân eğitim-öğretimi, Cebrâil (a.s.) ile Hz. Peygamber arasında arz ve semâ‘ usûlleriyle başlayıp Hz. Muhammed (s.a.s.) ile sahâbe arasında sürdürülmüş, onlardan da tabiîn, kıraât imamları olmak üzere sahih senedle günümüze kadar kesintisiz bir şekilde devam edegelmiştir. Günümüzde Türkiye’de Kur’ân eğitim-öğretimi; cami, Kur’ân kursları, imam hatip ortaokul ve liseleri ile İlahiyat/İslami İlimler fakültelerinde yürütülmektedir. Araştırmamızda genelde İlahiyat/İslami İlimler fakülteleri özelde ise Çankırı Karatekin Üniversitesi (ÇAKÜ) İslami İlimler Fakültesindeki Kur’ân Okuma ve Tecvid derslerinin öğretimi esas alınmaktadır. Çalışmamızın amacı, fakültelerde yüzüne, ezber okuma ve tecvid olmak üzere teori ile pratiği bir arada yürütülen “Kur’ân Okuma ve Tecvid” derslerinin işlenmesinde karşılaşılan problemlerin tespitini yapmak, bunların çözümüne yönelik önerilerde bulunmak ve bu alandaki çalışmalara katkı sağlamaktır. Araştırma sonucunda İlahiyat/İslami İlimler fakültelerinde “Kur’ân-ı Kerîm Okuma ve Tecvid” derslerinin müfredat, ders mekânı, öğrenci ve öğretim elemanlarından kaynaklı problemler tespit edilmiştir. Tespit edilen bu sorunlara literatür taramasından ve alandaki tecrübelerimiz doğrultusunda çözüm önerileri sunulmaktadır. Genelleme yapılarak önerilerde bulunulmasının sebebi ise alan taramasında diğer fakültelerde de benzer problemlerin müşahede edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, Kırâat, Tecvid, Eğitim-Öğretim, İlahiyat/İslami İlimler.

Kaynakça

• Ağırbaş, Abdulhekim. Kırâat Eğitim-Öğretim Geleneği ve Günümüzdeki Uygulamalar (Türkiye-Suudi Arabistan-Mısır Örneği). Ankara: TDV Yayın Matbaacılık, 2022.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûd - Adil Mürşid. 11 Cilt. Beyrt: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Akaslan, Yaşar. “İlahiyat Lisans Tamamlama (İlitam) Programlarında Kur’ân-ı Kerîm Dersleri (Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler). ed. Ahmet Gökdemir. 43-68. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Akaslan, Yaşar. “Kur’ân’ın Cem‘i Meselesine Süyûtî Vechesinden Bir Bakış”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Haziran 2020), 139-168.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kur’ân Eğitim ve Öğretiminde Temel Sorunlar”. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 1. Ankara: DİB Yayınları, 2012.
• Akkuş, Murat. “Kur’ân Okuma ve Tecvid Dersi Sınavlarının Ölçme ve Değerlendirmelerine Yönelik Bir Teklif: Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Örneği”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi (SorunlarÇözümler-Yöntemler). ed. Ahmet Gökdemir. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Alemdar, Yusuf. “İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Dersleri İle- İlgili Problemler ve Çözüm Önerileri”. Cumhuriyet İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 177-212.
• Altıntaş, Muhammed Esat - Kirenci, Hatice Kübra. “İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Öğretimi ile İlgili Problemler ve Çözüm Önerileri (Nitel Bir Araştırma)”. Uluslararası Yüksek Din Öğretimi Sempozyumu (Akademik ve Sosyal Yönleriyle). ed. Fikret Karaman. 97-127. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Ata, Mehmet Mahfuz. “Kur’an Öğretim Yöntem ve Teknikleri Problem ve Çözüm Yolları”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2013), 167-189.
• Baltacı, Cahit. Türk Eğitim Sisteminde Kur’ân Kurslarının Yeri, Kur’ân Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Bayraktutan, Osman. “Kur’an-ı Kerîm Derslerinin Toplu/Koro Halinde Okutulmasının Avantajları ve Dezavantajları”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (01 Mayıs 2017), 145-171.
• Bekiroğlu, Ayhan. İlahiyat Fakültesindeki Öğrencilerin Kur’ân’ı Kerîm Okuma ve Tecvid Derslerine Yönelik Duyuşsal Hazır Bulunuşlukları (Kastamonu Örneği). Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Benli, Abdullah. “İlahiyat Fakültelerinde Yürütülen Kur’an Okuma ve Tecvid Dersleri̇ İçin Bi̇r Program Önerisi”. Bilimnâme 28 (2015), 125-165.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr Nâsır. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. “Kur’ân Kursu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/243. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 16. Baskı, 2013.
• DİB Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Yaz Kur’ân Kursları Öğretim Programı. Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). Diyanet İşleri Başkanlığı Personel Yeterlikleri. Ankara: DİB Yayınları, 2014.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Abdurrahman b. İsmâil b. İbrâhîm. el-Mürşidü’l-vecîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrût: Dâru Sader, 1975.
• Egin, Osman. “Kur’an Öğretiminde Problemler ve Çözüm Önerileri”. Etkili Din Öğretimi. İstanbul: Tidef, 2010.
• Erul, Bünyamin. “Übey b. Kâ‘b”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Gökdemir, Ahmet. “İlahiyat Fakültelerindeki Kur’an Okuma ve Tecvid Dersleri İçin Bazı Teklifler”. Türkiye’de Kur’an ve Kıraat Eğitimi. ed. Ahmet Gökdemir. 9-24. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Gökdemir, Ahmet. “Kur’ân Okuma ve Tecvid Derslerinde Karşılaşılan Problemler (Kırklareli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim Ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler). ed. Ahmet Gökdemir. 17-41. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Güneş, Adem. “Türkiye’de İlahiyat Fakülteleri Tarafından Yayınlanan Dergilerde Yer Alan Din Eğitimi Konulu Makaleler Üzerine Bir Analiz”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (15 Aralık 2018), 1537-1561.
• Heysemî, Nureddîn Ali b. Bekr. Mecmaü’z-zevâid ve menbaü’l-fevâid. Beyrût: Dâru’l- Kitâbü’l-Arabî, ts.
• İbn Ebî Davûd es-Sicistânî, Ebî Bekr Abdillah b. Süleyman b. el-Eşa’s. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhibbiddîn Abdissebhân Vâiz. Beyrût: Dârü’l-Beşâri’lİslamiyye, 1995.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrût: Daru’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2008.
• İbn Mücâhid et-Temîmî, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-seb’a fi’l-kırâât. thk. Şevki Dayf. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1980.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Tayyibetü’n-neşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Muhammed Temîm ez-Zu’bî. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 2012.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el- Basrî el-Bağdâdî. Kitâbü Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Tarih-i Kur’ân. İstanbul: Böre Yayınevi, 1956.
• Kablan, Süleyman. “Kur’an-ı Kerîm Öğretiminde Teknolojik İmkânlar ve Kullanımı”. İlahiyat Akademi Dergisi 10 (2019), 65-86.
• Kara, Zeliha. İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kur’an Öğretimiyle İlgili Görüşleri. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 12. Baskı, 2007.
• Karataş, Şuayip. “Kur’an Dersinin Temel Problemleri Ve Çözüm Önerileri: Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Örneği”. Uluslararası Yüksek Din Öğretimi Sempozyumu (Akademik ve Sosyal Yönleriyle). ed. Fikret Karaman. 1/129-147. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Kılıç, Mustafa. “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 47 (Aralık 2014), 69-106.
• Kiriş, Hacı Mustafa. “Diyanet İşleri Başkanlığı Personel Yeterlikleri Bağlamında İlahiyat Fakültesi Lisans Programlarının İşlevselliği”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 42/2 (2018), 47-76.
• Koyuncu, Recep. “İdeal Kur’ân Öğretimi: Sorunlar ve Çözüm Önerilerine İlişkin Bir İnceleme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 291-324.
• Koyuncu, Recep. “Kur’an Okuma ve Tecvid Dersi Bağlamında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler). İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Müzeyyinî, Abdulazîz b. Süleymân İbrâhîm. Mebâhis fi ilmi’l-kırâat. Riyad: Dâru Kunûz İşbîliyâ, 2009.
• Önder, Halil İbrahim. “Kur’an-ı Kerîm Dersi Öğrenme Alanları (Örgün Öğretim Bağlamında)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/2 (2021), 1197-1225.
• Öz, Ayhan. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kurumsal Aidiyet Düzeyi (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Örneği)”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Güz 2014), 54-64.
• Özdemir, Şuayip - Karateke, Tuncay. “İHL Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Kur’an-ı Kerîm Derslerinde Öğrencilerin Derse Katılımını Sağlama Yolları”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Şubat 2019), 891-925.
• Pâluvî, Hâmid b. Abdulfettâh. Zübdetü’l-irfân. İstanbul: Âsitâne Yayınları, ts.
• Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 3. Baskı, 2011.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnaud. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle Naşirûn, 2008.
• Süngü, Arife Ünal. “Öğrencilerin İlahiyat Fakültesini Tercih Nedenleri (Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2022), 37-55.
• Şenat, Fatma Asiye. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kur’ân Okuma ve Tecvid Derslerinin İşlenişiyle İlgili Kanaatleri Üzerine Bir Araştırma”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (31 Aralık 2016), 215-238.
• Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiyei Umumiye Vekâletlerinin İlgasına Dair Kanun. TBMM Kanunlar. 429 (03 Mart 1340).
• Taşpınar, Kadir. “Kur’ân-ı Kerîm Okuma ve Tecvid Dersi Müfredatının Öğrenci Başarısı Üzerindeki Etkisine Dair Bir Değerlendirme (RTEÜ İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’ân Eğitim ve Öğretimi (SorunlarÇözümler-Yöntemler). ed. Ahmet Gökdemir. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Tevhidi Tedrisat Kanunu. Resmi Gazete 63, 430 (06 Mart 1340).
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiu’s-sahîh/es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrût: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Turan, İbrahim. “Türkiye’de İlahiyat Eğitimi: İstihdam Alanı-Program İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2017), 59-77.
• Yüksel, Ali Osman. İbnü’l-Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2012.
• Zengin, Zeki Salih. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’ân Kurslarının Kurulması ve Gelişimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2011).
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Gelişimi”. Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi. İzmir: DİB Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fi ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemereli. Beyrût: Dâru’l- Kitabi’l-Arabî, 1995.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fazl ed-Dimyâtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• DİB Kur’an Kursları Yönetmeliği, Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Eğitim ve Öğretimine Yönelik Kurslar ile Öğrenci Yurt ve Pansiyonları Yönetmeliği. Resmî Gazete 28257 (07 Nisan 2012).