SECİ SANATININ KULLANIM ALANLARI VE İSLÂMÎ DÖNEMDE SECİ SANATINA YAKLAŞIMLAR

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 1, 317 - 342, 16.03.2023

Yaşar Fatih Akbaş

Öz

Lafzı şekil ve anlam açısından güzelleştiren birçok edebî tür bulunmaktadır. Bu tür kullanımlardan birisi de secidir. Şiirdeki kafiyenin nesirdeki karşılığı olan seci, etkileyici bir ritim ortaya çıkarmak için cümlede fasıla diye isimlendirilen son kelimelerin tekrar eden seslerle bitmesidir. Bu ifade bölükleri aynı vezin ve aynı kafiyeye sahip olabilecekleri gibi sadece kafiye açısından bir birlik içerisinde olacak şekilde de kullanılabilmektedir. Kulağa hoş gelen secili ifadeler ses, ahenk, uyum ve ritim açısından bir güzellik barındırmaktadır. Bu yüzden birçok edebi türde vazgeçilmez bir ifade tarzı olmuştur. Cahiliye döneminde kâhinlerin sıklıkla kullandığı seci, hitabeler ve mesellerde de kendini bariz bir şekilde göstermektedir. Birçok kullanım alanı olmasına rağmen neredeyse kâhinlerle özdeşleşmiş olan seci Hz. Peygamber tarafından yasaklanmış bu da bir tartışma alanı oluşturmuştur. Seci sanatının bütün yönleriyle incelendiği bu çalışmada kâhinlerin kullandığı secili anlatımlar, Hz. Peygamber'in seçili konuşmaları çirkin görme sebepleri, Kur’ân-ı Kerîm’de seci bulunup bulunmadığı yönündeki tartışmalar ve İslâm âlimlerinin secili anlatımlar karşısındaki tutumları ele alınarak konunun kapsamlı bir şekilde sunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Seci, Ses Uyumu, Ritim, Kafiye.

THE USE OF SAJ’ ART AND APPROACHES TO SAJ’ ART IN THE ISLAMIC PERIOD

Öz

There are many literary genres that beautify the expression in terms of form and meaning. One of such uses is saj’. Saj’, the prose equivalent of the rhyme in poetry, is the ending of the last words in the sentence, called the fāṣila, with repetitive sounds in order to reveal an impressive rhythm. These phrases can be used in the same wazn and rhyme, or they can be used in unity only in terms of rhyme. Saj’ expressions that are pleasing to the ear contain beauty in terms of sound, harmony, and rhythm. Therefore, it has become an indispensable style of expression in many literary genres. In the period of jāhiliyyah, the saj’ frequently used by the soothsayers also clearly shows itself in sermons and parables. Although it has many uses, saj’, which is almost identified with soothsayers, was banned by the Prophet, and this created a discussion area. In this study, in which all aspects of the art of saj’ are examined, it is aimed to present the subject in a comprehensive way by considering the saj’expressions used by the soothsayers, the reasons why the Prophet considered saj’ expressions unpleasant, the debates on whether there is any saj’expressions in the Qur’an or not, and the attitudes of Islamic scholars towards the saj’.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Saj’, Sound Harmony, Rhythm, Rhyme.

Kaynakça

• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Cemheretü’l-emsâl. nşr. Ahmed Abdusselâm vd. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1408/1988.
• Abdulgânî, Eymen Emîn. el-Kâfî fî belâga. Kahire: Dâru’t-Tevfîkiyye li’t- Turâs, 2011.
• Abdulkadir, Hüseyin. Fennü’l-belâga. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1983.
• Âlûsî, Cemalüddîn Mahmûd Şükrî. Bulûğu’l-ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-‘Arab. thk. Muhammed Behçet Eserî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 1985.
• Atîk, Abdulaziz. fî Belâgati’l-‘Arabiyye, ‘ilmu’l-bedi‘. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 2009.
• Atiyye, Muhtar. el-Îcâz fil-kelâmi’l-‘Arab ve nassu’l-îcâz. İskenderiye: Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmii’, ts.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. İ‘câzu’l- Kur’ân. thk. Seyyîd Ahmed Sakr. Kahire: Dârul Maârif, ts.
• Besyûnî, Abdulfettah Feyyûd. ‘İlmü’l-bedi‘. Kahire: Müessesetu’l-Muhtâr, 1998.
• Bölükbaşı, Mehmet. “Cahiliye Devrinde Araplarda Kehânet ve Kâhinlik”. Nüsha Dergisi 8/47 (Ekim 2018), 127-148.
• Bulut, Ali. Belâgat Meânî-Beyân-Bedi‘. İstanbul: İfav Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Câhiz, Ebû ‘Osmân ‘Amr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. M. ‘Abdusselam Harûn. Mısır: Matbaâtu’l-Hancî, 7. Basım, 1998.
• Dayf, Şevḳi. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî el-‘asru’l-câhilî. Ḳahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1960.
• Enes, Mâlik. el-Muvattâ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turas,1985.
• Fârâbî, Ebû İbrâhim İshak b. İbrâhim. Dîvânu’l-edeb. nşr. Ahmed Muhtar Ömer vd. 4 Cilt. Kahire: Müessesetu Dâru’ş-Ş‘ab, 1975.
• Goldzıher, Ingace. Klasik Arap Literatürü. Çev. Rahmi Er - Azmi Yüksel. Ankara: Vadi Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Hafâcî, İbn Sinân. el-Ḥayâtu’l-edebî fi’l-‘asri’l-câhilî. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Hafâcî, İbn Sinân. Sirru’l-fesâha. thk Abdulmüteâl es-S‘adî. Mısır: Mektebetu Lisâni’l-‘Arab,1952.
• Hâşîmî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga. Beyrût: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Heysemî, Nûreddîn. el-Maḳṣadü’l-ʿalî fî zevâʾidi Ebî Yaʿlâ el-Mevṣılî. thk. Küsrevî Hasan. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn ‘Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdu’l-ferîd. nşr. Müfîd Muhammed Kumeyha. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmîyye, 1404/1983.
• İbn Battâl. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Hicce, Ebü’l-Mehâsin Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Abdillâh b. Hicce el-Hamevî. Hizânetü’l-edeb ve gâyetü’l-erab. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’-Sadr, 2001.
• İbn Manzûr, Cemalûddîn. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâeddîn. el-Câmiu’l-kebîr. thk. Mustafa Cevad - Cemil Saîd. Irak: Mektebetu Mecme‘u’l-‘İlmî, 1906.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Ahmed el-Havfi- Bedevî Tabâne. Mısır: Dâru’n-Nahda, ts.
• İbrâhimî, Muhammed el-Beşîr. Asâru’l-İmâm Muhammed el-Beşîr el- İbrâhimî “‘Uyûnu’l-Besâir”. haz. Ahmed Tâlip İbrâhîmî. Beyrût: Dâru’l-Garb, 1997.
• İpek, M. Selim. Klasik Dönem Arap. Edebiyatında Nesir. Ankara: Gece Kitaplığı, 2014.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdurrahmân b. Ömer b. Ahmed eş-Şâfiî. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâga. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmîyye, ts.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. Telhîsü’l-Miftâh. Karaçi: Mektebetu’l-Büşra, 2010.
• Kızılkaya, Yakup. Arap Dilinde Emsâl ve Kur’ân Meselleri Bağlamında Kâmin Mesel. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâğiyye ve tetâvvuruhâ. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Mevsûât, 2006.
• Mennâ, Haşim Salih. en-Nesr fi’l-ʿasri’l-câhilî. Beyrût: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, 1993.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan el-Habenneke. el-Belâgatu’l‘Arabiyye usûsuhâ ve ulûmuhâ ve funûnuhâ. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Meydânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Mecmeu’l-emsâl. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulmecîd. 2. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Özdoğan, M. Akif. “Arap Dili ve Edebiyatı Kaynaklarında Hz. Peygamber’in Dil ve Edebiyattaki Yerine Bir Bakış”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005), 223-242.
• Rummânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî vd. Selasü resâil fî î‘câzi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halefullah Ahmed. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 3. Basım, ts.
• Safvet, Ahmed Zeki. Cemheretü hutebi’l ‘Arab. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’lİlmî, ts.
• Sekkâkî, Ebû Yakub. Miftâḥuʾl-ʿulûm. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Süyûti, Celâluddin. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb Arnavut. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 2008.
• Süyûtî, Celâluddîn. el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâihâ. nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm vd. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1987.
• Süyûtî, Celâluddîn. Mu‘tereku’l-akrân fî î’câzi’l-Kur’an. thk. Ahmed Şemsuddin. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmîyye, 1988.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Mes‘ûd b. Ömer. Muhtasaru’l-me‘ânî. 2 Cilt. Pakistan: Mektebetu’l-Büşra, 2010.
• Teftâzânî, Sadettin. Muhtasaru’l-Meânî Tercümesi. çev. M. Ali Arslan. 3 Cilt. İstanbul: Seyda Yayınları, 2015.
• Tirmîzî, Ebu İsâ Muhammed b. İsâ. el-Câmi’u’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Beşâr İvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1996.
• Tuleymât, Gâzi - Aşkar, Arafat. el-Edebü’l-‘Arabî kadayâhu ağrâduhu a‘lâmuhu funûnuhu. Şam: Dâru’l-İrşâd, 1992.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Seci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/274-275. İstanbul TDV Yayınları. 2009.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ‘ulûmi’l- Kur’ân. thk Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebet-u Dâru’t-Turâs, ts.