TERCÜME YÖNTEMLERİ BAĞLAMINDA KUR’AN’DA YER ALAN KİNAYELİ İFADELERİN TERCÜME USULÜ

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 3, 925 - 940, 25.09.2023

Cumali Baylu

https://doi.org/10.61304/did.1302061

Öz

Bu makale klasik ve modern çeviri yöntemleri ve Kur’an metninin çeviri metin türleriyle ilişkisi bağlamında genel olarak Kur’an, özel olarak ise Kur’an’da geçen kinayeli ifadelerin Türkçeye tercüme usulü hakkındadır. Kur’an çevirilerinde özellikle de kinaye, deyim ve mecaz gibi edebi özellik taşıyan ifadelerin Türkçeye tercüme edilmesinde doğru usulün takip edilmesi söz konusu çevirilerin doğruluğunu etkileyen önemli hususlardandır. Bu makalede kinayeli ifadelerin tercümesinde bu usulün belirlenmesi amacıyla öncelikle kinaye konusuna değinilerek kinayenin tanımı yapılmıştır. Daha sonra çeviri metin türleri aktarılarak Kur’an metninin bu metin türleriyle ilişkisi incelenmiş, klasik ve modern dönemde ortaya çıkmış çeşitli tercüme yöntemleri esas alınarak kinayeli ifadelerin tercümesinde bu yöntemlerin işlevselliği araştırılmıştır. Sonuç olarak klasik lafzî ve tefsîrî tercüme yöntemlerinin kinayeli ifadeleri doğru tercümede yeterli olmadıkları; bunlara ilaveten düzenleme, eşdeğerlik, yerlileştirme, yabancılaştırma gibi modern çeviri yöntemlerinin de kullanılması gerektiği görülmüş ve kinayeli ifadelerin Türkçedeki karşılığına göre hangi durumlarda hangi tercüme yöntemlerinin tercih edilmesi gerektiğine dair bir usul belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Tefsir, Kur’an, Çeviri, Kinaye

Teşekkür

İlgi ve alakaları için dergi editörlerine şimdiden teşekkür ederim.

TERCÜME YÖNTEMLERİ BAĞLAMINDA KUR’AN’DA YER ALAN KİNAYELİ İFADELERİN TERCÜME USULÜ

Öz

This article discusses the Qur'an and its allegorical expressions translated into Turkish. It considers classical and modern translation methods and the relationship between the Qur'anic text and various translation types. In the translation of Qur'anic texts, it is important to follow the correct procedure, particularly when translating literary devices such as allegory, idiom, and metaphor into Turkish. This article attempts to determine the correct procedure for translating allegorical expressions by first introducing and defining the concept of allegory. The study first examines the connection between the Qur'anic text and various text genres. Next, it explores the effectiveness of these methods in translating allegorical expressions, using classical and modern translation techniques as examples. As a result, it is evident that classical literal and exegetical translation methods do not adequately translate allegorical expressions. To ensure correct translation, alongside these traditional methods, contemporary translation techniques such as editing, equivalence, localization and foreignization should be employed. Based on the Turkish equivalents of the allegories, an approach was developed for prioritizing the translation methods that are most appropriate for correct translation.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Tafsir, Qur’an, Translation, Allegory

Kaynakça

• Abay, Muhammet. “Türkçedeki Kur’an Meâllerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 10/19-20 (2012), 231-301.
• Aktaş, Tahsin. Çeviri İşlemine Genel Bir Bakış. Ankara: Orsen Matbaası, 1996.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 2011.
• Ateş, Süleyman. Kur’an-ı Kerîm ve Yüce Meâli. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, trs.
• Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer. Hizânetu’l-edeb. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1997.
• Başkan, Ömer. “Çevirinin Temel Nitelikleri Bağlamında Kur’an Çevirisinde Yöntem Sorunu Üzerine”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2008), 101-115.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm, 1987.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’an Çevirilerinin Dünyası. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. et-Tâ‘rîfât. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1983.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’an-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. 3 Cilt. İstanbul: Mürşid Çantay Yayınları, 1990.
• Demirkıvıran, Sine - Göktepe, Fayıka. “Yabancılık Dereceleri Işığında Katharina Reiss’ın Metin Tiplerine Yeni Bir Bakış”. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik 9/2 (2021), 829-850. https://doi.org/10.37583/ diyalog.1030850
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî el- Mahzûmî - İbrahim Samerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 2008.
• Heyet. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Heyet. Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyya. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. Şam: Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sader, 1994.
• Kanar, Mehmet. Türkçe - Farsça Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân. et-Telhîs fî ulûmi’lbelâga. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Lili, Mehmet. “İngilizce Deyimlerin Türkçeye Çevirisinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/14 (2015), 112-118.
• Odacıoğlu, Cem - Barut, Evren. “Çeviri Usul, Strateji ve Yöntemleri Üzerine Bir Deneme”. Tarih Okulu Dergisi 11/XXXIV (2018), 1363-1392. http://dx.doi. org/10.14225/Joh1184
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu’cemu’l-lugati’l-Arabiyyeti’l-mu’âsira. Kahire: Dâru âlemi’l-kütüb, 2008.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm Meâli (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri). İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Paçacı, Mehmet. Kur’an’a Giriş. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtaru’s-sıhâh. Beyrut: el-Mektebetu’lasriyye, 1999.
• Sâfî, Mahmûd. el-Cedvel fî i’râbi’l-Kur’ân. 16 Cilt. Şam: Dâru’r-Reşîd, 1995.
• Saraçbaşı, M. Ertuğrul - Minnetoğlu, İbrahim. Örnekli ve Açıklamalı Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2002.
• Sekkâkî, Ebû Yâkûb Yûsuf b. Ebû Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Gize: Dâru Hicr, 2001.
• Yavuz, Ali Fikri. Kur’ân-ı Kerîm ve Meâl-i Âlîsi. İstanbul: Sönmez Yayınları, trs.
• Yüksel, Edip. Mesaj-Kuran Çevirisi. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2016.
• Zemahşerî, Mahmûd Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1408.
• Zhang, Xi-qun - Zhao, You-bin. “On the Techniques of Translating Allusions”. Journal of Literature and Art Studies 8/6 (2018), 1188-1192. https://doi. org/10.17265/2159-5836/2018.08.006
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’an. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2005.