Kufic Inscriptions on The Buildings Built in The Last Century of The Ottoman Period

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 4, 1451 - 1482, 25.12.2023

Erdem Göktepe

https://doi.org/10.61304/did.1353871

Öz

Ornamental Kufic writing began to appear in Anatolia with Seljuk architecture. While the ornamented Kufic script was used as an element of decoration in many architectural structures during the development period of the Ottoman State, the use of the decorated Kufic script has gradually decreased since the 16th century. The ornamental Kufic script began to be seen in Ottoman architecture again after three centuries with the altar writing of Kağıthane Sadabad Mosque in 1863. At the end of the 19th century, Ebüzziya Mehmed Tevfik Bey started to use the ornamental Kufic script in different fields such as architecture, decoration, textile, publishing, and thus, he pioneered the widespread use of the ornamental Kufic script, which was abandoned for three centuries. In many Ottoman period buildings, known as the First National Architecture Movement, between the end of the 19th century and the beginning of the 20th century, it is seen that the ornamented Kufic script was preferred inside the buildings and on the plates of the institutions. Especially Ottoman architecture of Abdulhamid II period indicates that the state administration consciously preferred ornamental Kufic writing as a different and innovative perspective in line with its goals of modernizing the country and building a new identity.

Anahtar Kelimeler

Embellished Kufi, Calligraphy, İslâmic Art, Writing, Angular Kufi, Braided Kufi, Knotted Kufi, Interlaced Kufi.

Osmanlı Döneminin Son Yüzyılında İmar Edilen Yapılardaki Tezyini Kûfî Yazılar

Öz

Tezyini kûfî yazı, Anadolu’da Selçuklu mimari ve yazılı eserleriyle belirmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve gelişim döneminde tezyini kûfî yazının birçok mimari yapıda tezyini unsur olarak kullanıldığı görülürken, 16. yüzyılda mimari alanda kullanımı giderek azalmıştır. 1863 senesinde yapımı tamamlanan Kağıthane Sadabad Camii mihrab yazısı ile üç asır aradan sonra tezyini kûfî yazının kullanımı Osmanlı mimarisinde tekrar görülmeye başlamıştır. Ebüzziyâ Mehmed Tevfik Bey, 19. yüzyıl sonunda farklı alanlarda tezyini kûfî yazı ile birçok çalışma yapmış ve böylelikle üç asır kullanımı bırakılmış olan tezyini kûfî yazının yaygınlaşmasına, Osmanlı Devletinin son döneminde öncülük etmiştir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde imar edilmiş pek çok Osmanlı mimari yapısında tezyini kûfî yazının kullanımının tercih edildiği görülmektedir. Özellikle Sultan II. Abdülhamid dönemi Osmanlı mimarisindeki resmî kurumlarda tezyini kûfî yazı uygulamalarının, devlet yönetimi tarafından ülkenin modernleşmesi ve yeni bir kimlik inşa etme hedefi doğrultusunda farklı ve yenilikçi bir yaklaşım olması nedeniyle bilinçli olarak tercih edildiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tezyini Kûfî, Hat Sanatı, İslâm Sanatı, Yazı, Köşeli Kûfî, Örgülü Kûfî, Düğümlü Kûfî, Geçmeli Kûfî.

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. İstanbul Yapılarındaki Bazı Dekoratif Kûfî Hatlar. İstanbul: Eray Tanıtım, 2001.
• Altay, Harun Agah. İnebolu Tevfikiye Camii Çinileri. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Baş, Ali. Konya’daki Osmanlı Camileri, Osmanlı Döneminde Konya. Konya: T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2003.
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 30 Ağustos 2023. https://islâmansiklopedisi.org.tr/oryantalizm
• Dalgın, Yonca. Orhaniye Kişla-i Hümayun Cami-i şerifi ve Mefruşat Listesi. Erişim 15 Ağustos 2023, https://independent.academia.edu/yoncadalg%C4%B1n
• Erol, Erdoğan. Mevlana Müzesinin Kurucu Müdürü M. Yusuf Akyurt. Ankara: Plaka Matbaacılık. 2010.
• Ersoy, Ahmet A. Architecture and the Late Ottoman Historical Imaginary: Reconfiguring the Architectural Past in a Modernizing Empire. Burlington: Ashgate Publishing Ltd. 2015.
• Fazlıoğlu, Ayşe. “Ebüzziyâ Tevfik ve Sultan II. Abdülhamid’e Sunduğu Halılar”. MS: Milli Saraylar Tarih, Kültür, Sanat, Mimarlık Dergisi Erişim 1 Ağustos 2023, https://isamveri.org/pdfsbv/D01111/2006_3/2006_3_FAZLIOGLUA.pdf
• Kılcı, Ali. “İskilip Ulu Camii”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu 28 - 30 Nisan 2016, Bildiriler Kitabı. Hitit Üniversitesi. Erişim 10 Ağustos 2023, http://isamveri.org/pdfdrg/D250529/2016_1/2016_KILICIA.pdf
• Löytved, Julius Harry. Konia Inschriften Der Seldschukischen Bauten. Berlin: Verlagsbuchhandlung Von Julius Springer in Berlin, 1907.
• Muşmal, Hüseyin. Anadolu’nun İlk Eski Eser (Arkeoloji) Müzesi: Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi’nin Kuruluşu. Erişim 12 ağustos 2023, https://isamveri.org/pdfsbv/ D03843/2009_1/2009_1_MUSMALH.pdf
• Oral, Onur. Edirne Hat San’atı Çizgi Saltanatı. İstanbul: Bellek Kitâbevi, 1985.
• Schick, İrvin Cemil. The Revival of Kûfî Script during The Reign of Sultan Abdulhamid II. Calligraphy and Architecture in the Muslim World. Edinburg: Edinburg University Press. Erişim 15 Ağustos 2023, https://doi. org/10.1515/9781474468428-009
• Türkoğlu, Oktay. “Mimar Mehmet Vedat Beyin Diyarbakır’da Kûfî Hat ile Yazdığı Kitâbe”. Toplumsal Tarih Dergisi (2021), 46-52.
• Yaşayanlar, İsmail. “Devlet, Arkeoloji ve ‘Asâr-ı Atîka: Bir Vilayet Müzeciliği Örneği Olarak Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi”. Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/35 ( Temmuz 2018), 568-569. Erişim 20 Ağustos 2023, https://doi.org/10.21550/sosbilder.422777
• Yazır, Mahmud Bedrettin. Medeniyet Aleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. Ankara: DİB Yayınları, 1981.
• Zennûn, Yûsuf - Serin, Muhittin. “Kûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Kasım 2023, https://islamansiklopedisi.org.tr/kufi