Türk İslâm Cilt Sanatında 'Hasbiyallah' Yazılı Mühürlerden Örnekler

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 4, 1483 - 1514, 25.12.2023

Fatma Şeyma Boydak

https://doi.org/10.61304/did.1360518

Öz

Selçuklu, Beylikler ve muasırı Türk İslâm ciltleri üzerinde yazılara, mühür veya pafta içinde yer verilmiştir. Mühür formunda olanların iki türü tespit edilmiştir. İlki, mücellit mühürleri, ikincisi ise dua mühürleridir. Bu makalenin konusu, dua mühürlerinden olan “hasbiyallah” mühürlü ciltlerdir. Hasbiyallah, Arapça bir cümle olup “Allah bana yeter” anlamına gelmektedir. İbâreye dinî ve edebî literatürde rastlanmaktadır. Yapılan saha ve literatür araştırması neticesinde “hasbiyallah” yazılı mühre sahip 15 cilt tespit edilmiş ve ciltler, teknik ve süslemeleri açısından detaylı olarak incelenmiştir. Ciltlerdeki mühürlerin ortak özelliği, tümünün dairevî oluşu ve çaplarının 4-7 mm ölçü aralığında olmasıdır. Mühürlerin ekseriyetle üçgen köşebent içlerine uygulandığı tespit edilmiştir. Şemse ve salbekler de yine mühürlerin uygulandığı cilt kapağı bölümlerindendir. Mühürlere, 13. yüzyıldan 15. yüzyıla kadarki geniş süreçte üretilen ciltlerinde rastlanmıştır. Ancak mührün en yoğun görüldüğü dönem 14. yüzyıldır. “Hasbiyallah” mührünün ciltlerde kullanım şekli ve formu mücellit mühürlerine benzese de bu mührün ciltlerde tevekkül maksadıyla uygulanmış olduğu kanısına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Sanatı, Cilt Sanatı, Hasbiyallah, Mühür, Tevekkül.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı ve etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Teşekkür

Teşekkür açıklaması bulunmamaktadır.

Examples of Seals Written ‘Hasbiyallah’ in Turkish Islamic Bookbinding Art

Öz

Inscriptions is included in a seal or sheet on the Seljuk, Principalities, and contemporary Turkish-Islamic bindings. Two types of seal have been identified. The first one is the bookbinder seals and the second one is the prayer seals. The subject of this paper is the “hasbiyallah” sealed bindings, which are one of the prayer seals. Hasbiyallah is an Arabic phrase meaning “Allah is sufficient for me”. The phrase is found in religious and literary literature. As a result of the field and literature research, 15 bindings with the seal written “hasbiyallah” were identified and the bindings were examined in detail in terms of technique and ornaments. The common features of the seals on the bindings are that they are all circular and their diameters are in the range of 4-7 mm. It has been determined that the seals are mostly applied inside the triangular corner-pieces. Medallions and pendants are also part of the binding cover where the seals are applied. Seals have been found on bindings produced in the broad period from the 13th to the 15th centuries. However, the most intense period of the seal is the 14th century. Although the use and form of the Hasbiyallah seal on the bindings is similar to the bookbinder seals, it has been concluded that this seal was applied on the bindings for the purpose of tawakkul

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Binding Art, Hasbiyallah (Allah is sufficient for me), Seal, Tawakkul

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “İtkānî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/464- 465. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Arıtan, Ahmet Saim. Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Uslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Selçuklu Cildlerinde İmzalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler. haz. Osman Eravşar. 1/39-42, 511-518. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2001.
• Bilmiş, Hüseyin Gürsel. “İnebey Kütüphanesi’nden Dokuz Yeni Tespit ile Birlikte Mücellid İmzaları ve Mücellidleri”. Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu - Tebliğler. ed. Ali Rıza Özcan. 53-66. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2014.
• Bosch, Gulnar vd. Islamic Bindings and Bookmaking (A Catalogue of an Exhibition the Oriental Institute the University of Chicago May 18-August 18). Chicago: Chicago Üniversitesi, 1981.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Orta Çağ İslâm Cildlerinde ‘Sikatî Billah’ Mührü”. Marife 20/1 (Haziran 2020), 263-278. https://doi.org/10.33420/marife.719752
• Boydak, Fatma Şeyma. Türk Cild Sanatında Mücellid Mühürleri (Selçuklu ve Beylikler Dönemi). Konya: Palet Yayınları, 2023.
• Çaycı, Ahmet. Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Çaycı, Ahmet. Türk-İslam Kültüründe Vakıf ve Sanat. Konya: Palet Yayınları, 2018.
• Derman, Uğur. “İstif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/330-333. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Dâvûd. Sünen-i Ebî Davud. çev. İbrahim Koçaşlı. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• Haldane, Duncan. Islamic Bookbindings in the Victoria and Albert Museum. London: The World of Islam Festival Trust, 1983.
• İbn Haldun. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2022.
• İmam Nevevî. Riyâzü’s Sâlihîn. çev. Mehmed Emre. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/114-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Karataş, Kasım - Baloğlu, Mustafa. “Tevekkülün Psikolojik Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/1 (Haziran 2019), 110-118. https:// doi.org/10.30627/cuilah.545806
• Kur’an-ı Kerim Meâli. haz. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: DİB Yayınları, 2009.
• Kut, Günay - Bayraktar, Nimet. Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Sönmez, Mehmet Ali. “İbn Hibbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 4 (İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, 1990), 102-149.
• Taş, Necati Fahri - Bozkurt, Nebi. “Mühür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/527-528. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ünver, Ahmet Süheyl. “Anadolu Selçuklu Kitap Süsleri ve Resimleri”. Türk Süsleme Sanatları. haz. Gülbün Mesara - Aykut Kazancıgil. 2/133-174. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
• Varol, Hüseyin. “Ebû Alî el-Mezrûkī”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/91-92. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Weisweiler, Max. Der Islamische Bucheinband Des Mittelalters. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1962.
• https://muhur.yek.gov.tr/
• https://portal.yek.gov.tr/