Verses in Hadith Commentary Tradition: Commentary of One Thousand Ahadith on Bukhari’s al-Sahih in Turkish

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 1, 77 - 102, 15.03.2024

Mustafa Yüceer

https://doi.org/10.61304/did.1376365

Öz

During the lifetime of the Prophet, some narrations were occasionally versified with his approval, albeit to a limited extent. Furthermore, it is evident that during the Ottoman period, poets aspired to versify hadiths with the aim of seeking the Prophet’s intercession. This endeavor reflected both religious devotion and a literal perspective in their compositions. The subject of this study is the analysis of the work titled “A Thousand Ahadith Sharḥ” by İsmail Sadık Kemal, which is crafted with the intent of providing commentary on selected narrations from Sahih al-Bukhari. The paper endeavors to ascertain the role of verses, which originated within the realm of uṣul al-hadith sciences and gained prominence in forty hadith literature over time, within the domain of hadith commentary studies. In addition to the formal analysis, including the method and sources employed in the book, a sample narration with normative implications is examined. Furthermore, the status of hadith commentary in verse is discussed utilizing the quantitative analysis method. In this regard, it is observed that out of the 611 narrations in the A Thousand Ahadith Sharḥ, selected from Sahih al-Bukhari, the remainder are chosen from various hadith collections. These narrations are presented in verse format, employing a didactic approach and a literal translation. Moreover, the text is structured as a verse commentary, addressing jurisprudential rulings and incorporating diverse sectarian perspectives.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Art, Bukhari, al-Jami al-Sahih, Verse, A Thousand Ahadith Sharh, İsmail Sadık Kemal

Proje Numarası

Çalışma Proje değildir

Hadis Şerh Geleneğinde Manzûmeler: Buhârî’nin es- Sahîh’ine Dair Türkçe Bin Ehâdîs Şerhi

Öz

Hz. Peygamber henüz hayatta iken sınırlı da olsa sözlerinin nazmedilmesine müsaade etmesiyle bazı rivayetler şiirlere konu edilmiştir. Bunun yanı sıra Osmanlı’da şefaate ulaşma arzusuyla hadisleri nazmetme fikri, şairlerin hedeflerinden biri olurken dini sorumluluk ve literal bakış açısının tercümelere yansıtıldığı görülmektedir. Sahih-i Buhârî’den seçilen rivayetlerin şiirle şerh edilmesi maksadıyla yazılan İsmâil Sâdık Kemâl’e ait Bin Ehâdîs Şerhi, bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Hadis ilimlerinde usul alanında başlayan ve zamanla kırk hadis edebiyatında yoğunlaşan manzumelerin hadis şerh çalışmaları içerisindeki yerinin tespiti amaçlanmaktadır. Eserin yöntemi ve kaynakları gibi şekilsel incelemenin yanı sıra normatif yönü de bulunan örnek bir rivayet, tahlil edilmek suretiyle hadis şerhçiliğinin manzumedeki durumu nicel analiz yöntemiyle ele alınmaktadır. Bu doğrultuda Bin Ehâdîs Şerhi’ndeki 611 rivayetin Sahîh-i Buhârî hadislerinden, geri kalanlarının da farklı kitaplardan seçildiği tespit edilirken rivayetlerin didaktik bir yöntemle ve literal bir tercümeyle nazmedildiği, mezheplerin görüşlerini de ihtiva edecek şekilde fıkhî hükümlere işaret edilerek telif edildiği bulgularına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sanat, Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh, Manzûme, Bin Ehâdîs Şerhi İsmail Sâdık Kemâl

Proje Numarası

Çalışma Proje değildir

Kaynakça

• Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ v.dğr. Kahire: 1955.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned li’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1995.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Akdoğan, Bayram. “Sanat, Sanatçı, Sanat Eseri ve Ahlak”. A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2001), 213-245.
• Akpınar, Muhammet Raşit. “Manzum Ferâiz Edebiyatının Bir Örneği: Ayıntâbî Mehmet Hasib Dürrî Efendi’nin Zübdetü’l-ferâiz İsimli Eseri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 34 (2023), 1411-1442. https://doi.org/DOI: 10.29000/rumelide.1319020
• Ali Şir Nevaî. Çihil (Kırk) Hadis. İstanbul: Mamer, 2018.
• Altıntaş, Hayrani. “Kur’an ve Estetik”. A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1-4 (1998), 53-90.
• Altuntaş, Mustafa Celil. “Osmanlı İlim Geleneğinde Buhârîhânlık”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) 8/1 (2010), 33-67.
• Arpaguş, Faysal “Lehve’l-Hadis’in Müziğe Tahsisinin Tefsir Açısından Değerlendirilmesi”. Amasya İlahiyat Dergisi (Aralık 2020), 15/395-419.
• Âşık Çelebi, es-Seyyid Pir Mehmed b. Çelebi. Şerhu hadîs-i erbaîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 338, 1b-40a.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, ts.
• Ayvazoğlu, Beşir. “İlmü’l-Cemâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/146-148. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-’ârifîn, esmâʾü’l-müellifîn ve âsârü’lmusannifîn. thk. Rıfat Bilge vd. 2 Cilt. İstanbul: Maârif Matbası, 1951.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Câmiu li-şuabi’l-îmân. thk. Abdulali Abdulhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Camiu’lmüsnedü’s- sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1419.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral, 1971.
• Câmî, Abdurrahman. Hadîs-i erbaîn. Konya: Mevlânâ Müzesi, 648, 1b-8b.
• Can, Yılmaz - Gün, Recep. Ana Hatlarıyla Türk- İslâm Sanatı ve Estetiği. Samsun: Kayıhan, 2005.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Çakın, Kamil. “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslâmî Araştırmalar 10/1-2-3 (1997), 100-109.
• Çam, Nusret. İslâm’da Sanat Sanatta İslâm. Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
• Çelik, Ramazan. “Sinoplu Safâyî’nin Manzum İhlâs Sûresi Tefsiri”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 5/2 (2022), 145-189. https://doi.org/10.54122/umde.1205946
• Çelik, Taha. Hadis Mezhep İhtilaf (Beyhakî’nin Tahâvî’ye İtirazları). Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fadl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed. 4 Cilt. S. Arabistan: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Doğanay, Ramazan. “Süyûtî’nin Nazmu’d-Dürer Fî ʿİlmi’l-Eser Adlı Elfiyye’sinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi 8/2 (2022), 1059-1093. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1173719
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1419.
• Fuzûlî. Tercüme-i Hadîs-i Erba’în. Ankara: Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 3833/1, 2b-6a.
• Güler, Zekeriya. “Buhârî ve el-Câmiu’s-Sahîh’i Üzerine”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015), 1-24.
• Güler, Zekeriya. Hadis Tetkikleri. İstanbul: İFAV, 2015.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: DİB Yayınları, 2011.
• Hassân b. Sâbit. Dîvânu Hassân b. Sâbit el-Ensârî. thk. Abdullah Sinde. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2006.
• Hikmet. Tercüme-i Hadîs-i Erba’în. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 9264.
• Hilâlî. Manzum Kırk Hadis Tercümesi. Ankara: Milli Kütüphane, 06 Hk 3759/2, 28a-43a.
• Işıl, Fatih. Edebiyatımızda Hadîs-i Şerifler ve Âsâr-ı Kemâl’deki Bin Ehâdîs Şerhi (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Medîneti Dımeşk. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1419.
• İlâhî. Kırk Hadis. İstanbul: Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, 786/15, 203a-207a.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 4 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 1088.
• İsmail Sadık Kemâl. Âsâr-ı Kemâl. İstanbul: Esad b. el-Hâc Karahisarlı Âhi Efendi Matbaası, 1867.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/114-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kaska, Çetin. “Abdurrahman Câmî’nin Çihl Hadis Adlı Eseri”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 8/22 (2020), 241-258. https://doi.org/10.31126/ akrajournal.755013
• Karahan, Abdülkadir. İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• Kemalpaşazâde, Ahmed Şemseddin. Hadîsi Erbaîn Tercümesi. çev. es-Seyyid Pir Mehmed b. Çelebi Âşık Çelebi. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1316.
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan. en-Nüketü’t-Tarîfe fi’t-tahaddüsi an rudûdi İbn Ebî Şeybe alâ Ebî Hanîfe. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1420.
• Koç, Turan. İslâm Estetiği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2018.
• Koç, Turan. “Sanat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/90-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh İbn Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. Muvatta Mâlik (Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî rivayeti). thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf. Kahire: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• Mehmed Süreyya. Sicilli Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye. ed. Nuri Akbayar. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Müfîd. Hadîs-i Erbaîn. Ankara, Milli Kütüphane, 3665,1a-8a.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ssahîhu’l- muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-adli ani’l-adli an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1419.
• Nâbî. Şerh-i Çihl Hadîs-i Nebî. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2018.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. el-Müctebâ mine’s-süneni an Rasûlillah. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1419.
• Pişgin, Yasin. “Din-Sanat İlişkisi Bağlamında Dinî Tecrübenin Sanat Ruhuna Etkisi”. İslam ve Sanat, Tartışmalı İlmi Toplantı, 45-59. Antalya: 2016.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd el-Fârisî. Emsâlü’l-hadîs. thk. Ahmed Abdülfettâh Temmâm. Beyrut: Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, 1409.
• Sağlam, İbrahim. “Arap Şiirinde Hadis ile İktibâs”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2022), 111-141. https://doi.org/10.51553/bozifder.1070258 Sandıkçı, S. Kemal. Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• Sandıkçı, S. Kemal. “Tarih Boyunca Buhârî’nin Sahîh’i Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî (811-569)- Uluslararası Sempozyum. ed. Ahmet Hulusi Köker. (Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1987) 59-63.
• Sevgi, Ahmet. Molla Câmî’nin Erba‘în’i ve Manzûm Türkçe Tercümeleri. Konya: 2000.
• Sevgi, Ahmet. “Nesefî Akâidi’nin Ali Şîr Nevâî’ye İsnat Edilen Manzûm Bir Tercümesi”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 31 (2014), 169-175.
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman, el-İzdihâr fî ma ‘akdehü’ş-şu‘arâ mine’lehâdîsi ve’l-âsâr. Beyrut: Mektebetü’l-İslâm, 1991.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme el-Ezdî el-Mısrî. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr- Muhammed Seyyid Câde’l-Hakk. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tatlı, Bekir. Mimari Hadisleri Türk İslâm Mimarisini Taçlandıran Peygamber Sözleri. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Tarîfî, Muhammed Nebîl. Dîvânu en-Nemr b. Tûleb el-Uklî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• Teker, Yusuf. Hadis Usûlü Edebiyatında Elfiyye’ler, Irâkî ve Elfiyye’si. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiu’l-muhtasaru mine’s-süneni an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1419.
• Tökel, Dursun Ali. “Bir Kendilik Olarak Zemin Metinler”. Zemin Metinler. ed. Burak Koç - Peyami Sefa Gülay. 21-37, Konya: Loras Yayınları, 2020.
• Yıldırım, Enbiya. Hüsn-i Hat ve Hadis. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Yıldız, Rifat. “Kerâhet Vakitlerinde Namaz Kılınması Konusuna Usûlî Yaklaşım”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (15 Aralık 2019), 57-82.
• Yüceer, Mustafa. “Hadis İlmi Açısından ‘Men Hafiza’ Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (31 Aralık 2020), 931-970. https://doi.org/10.47424/tasavvur.791737
• Yüceer, Mustafa. Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• https://www.bukhari-pedia.net Erişim Tarihi: 05.08.2023
• https://abdo.abdowap.com.ru/s/ فيلم-الإامم-البخراي .html Erişim Tarihi: 06.08.2023
• https://ia803208.us.archive.org/25/items/pcsl9/pcsl9.pdf Erişim Tarihi: 09.08.2023
• https://www.alukah.net/sharia/0/ أجروزة-إسعاد-كل-قراي-في-نظم-/ 132062 أسماء-كتب-صحيح-الإامم-البخراي / Erişim Tarihi: 09.08.2023