Haram Kelimesinin Muhtevası ve Kattığı Semantik Değere Dair Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 1, 129 - 166, 15.03.2024

Murat Oltulu

https://doi.org/10.61304/did.1393422

Öz

Kur’an semantiğinin bir alt birimi olan ‘yasaklı’ semantik alanın odağında bulunan حََرََامٌٌ kelimesinin muhtevası ve bu muhteva aracılığıyla kattığı an􀀐 lamsal değerin Kur’an bağlamında analizi, makalemizin konusunu oluşturmaktadır. Nesnelerin, kişilerin ve eylemlerin aleladelikten ayrılıp zihinsel olarak hususî bir varlık düzeyine yükselmesini sağlayan ve kendisiyle ileti􀀐 şimde çeşitli kısıtlamaları zorunlu kılan حََرََامٌٌ sözcüğünün bu etkiyi gerçek􀀐 leştirme keyfiyeti, insan doğası ve yaşamı dikkate alınarak betimlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla öncelikle, insan için tehlikeli olduğundan kısıtla􀀐 malar getiren ve haram sözcüğünün ‘kirlilik’ yönünün ifadesini oluşturan رِِجْْسٌٌ , نَجَََسٌٌ ve خََبِِيثْْ gibi anahtar kavramlar ağı tahlil edilmiş; sonrasında da insan için hayatî olması hasebiyle yasaklar getiren ve kelimenin ‘ulvîlik’ boyutunun ifadesi olan طُُهْْرْْ, بَرَََكََةٌ ve فََضْْلْْ gibi anahtar kavramlar ağı analize tabi tutulmuştur. Böylece Kur’an öncesi dönemde semantik ağı oldukça geniş olan ‘haram’ kavramının sınırlarının nasıl daraltıldığı, muhtevasının nasıl dönüştürüldüğü ve nihayet din dışı haram algısından dinî haram al􀀐 gısına, bir zihniyet dönüşümünün nasıl gerçekleştirildiği tasvir edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Haram, Rics, Necîs, Habîs, Tuhr, Bereket, Fazl

An Analysis on the Content of the Word Haram and Its Semantic Value

Öz

The term "حَرَامٌ" occupies a central position within the ‘forbidden semantic field’, a subset of Qur’anic semantics. In our study, we have analyzed the significance of the word and its semantic value within the context of the Qur’an. This word facilitates the elevation of objects, persons, and actions from the ordinary realm to a special status, while also imposing various restrictions on communication associated with it. Efforts have been made to describe how the word “ حََرََامٌٌ ” brings about these effects by considering human nature and life. To achieve this, we first analyzed a network of key concepts such as “ رِِجْْسٌٌ ‚ نَجَََسٌٌ ” and “ خََبِِيثْْ ”, which impose restrictions due to their potential danger to human beings. These concepts represent the aspect of ‘impurity’ associated with the word “aram”. Subsequently, we examined a network of key concepts such as “ طُُهْْرْْ ‚ كربةٌٌ ” and “ فََضْْلْْ ”, which enforce prohibitions due to their vital importance to human beings. These concepts represent the aspect of ‘divinity’ associated with the word. Thus, our aim is to illustrate the evolution of the concept of “haram”, which had a broad semantic network in the pre-Qur’anic period, by examining how its boundaries were narrowed and its content transformed. Ultimately, we seek to demonstrate how a shift in mentality occurred from perceiving haram in a non-religious context to understanding it within a religious framework.

Anahtar Kelimeler

Islamic Jurisprudence, Superstition, Authentic Religious Knowledge, Hayz, Nifas

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. Fuâd. el-Muʿcemu’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Askerî, Ebû Hilâl. Arap Dilinde ve Kur’an’da Farklar Sözlüğü/el-Fürûḳ fi’l- Luġa. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2013.
• Aydın, Cengiz. “Derece”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/170. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bebek, Âdil. “Fevz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/506. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Beġavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Meâlimü’t-tenzîl. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Besançon, Alain. The Forbidden Image: An Intellectual History of Iconoclasm. Trans. Jane Maria Todd. London: University of Chicago Press, 2000.
• Caillois, Roger. İnsan ve Kutsal. çev. Haldun Bayrı. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2023.
• Çağrıcı, Mustafa. “Merhamet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/184-185. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fazl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/271- 272. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Duman, M. Zeki. “Habis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/379. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Dikel, Cemil Said. Kur’an-ı Kerim Tercümesi. İstanbul: Şems Matbaası, 2. Basım, 1927.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İtḥâfu fużalâi’l-beşer fi’l-ḳırââti’l-erbaʿati ʿaşer. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Dîvânu ʿAnter. Beyrut: Matbaatu’l-Adab, 1893.
• Ebû ʿUbeyde, Maʿmer b. Musennâ. Mecâzü’l-Ḳurʾân I-II. nşr. Fuad Sezgin. Kâhire: 1374/1954.
• Ebû Temmâm. Dîvânu’l-Ḥamâset. thk. Muhammed Abdühû Azzâm. Kahire: 1333/1955.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili Yeni Mealli Türkçe Tefsir. nşr. Diyanet İşleri Reisliği. İstanbul: Matbaai Ebuzziya, 1936.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Günaydın, Fatma Candan. “Nimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/129-130. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013.
• İbn Haldûn. Mukaddime. çev. Halil Kendir. İstanbul: Yenişafak, 2004.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-maârif, ts.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr. Sîratu ibn İsḥâḳ fi’l-mubtede’i ve’l-mebʿaṣi ve’l-meġâzî. thk. Muhammed Hamîdullâh. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 1981.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâṣım er-Râġıb. Müfredâtu elfâẓi’l-Ḳur’ân. thk. Ṣafvân ‘Adnân Dâvûdî. Dimeşḳ: Dâru’l-kalem, 2009.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’l-a‘yüni’n-nevâẓır fî ‘ilmi’l-vücûh ve’n-neẓâir. thk. Muhammed Abdu’l-Kerîm. Beyrut: 1985.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Züheyr eş-Şâviş Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, 1407/1987.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl. Tefsiru’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr. Kâhire: Müessesetü Kurtuba-Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t- Turâs, 1421/2000), 7/267.
• Karaman, Hayrettin. v.dğr. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Öğüt, Salim. “Taharet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/384. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahreddin. et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîḥu’l-ġayb). 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli’l-Ḳur’ân. nşr. Maḥmûd Muhammed Şâkir - Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, tsz.
• Timuçin, Afşar. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Bulut Yayınları, 2004.
• Topaloğlu, Bekir. “Rahmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/415-417. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Tümer, Günay. “Bereket”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/487- 489. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Ḳur’ân ve iʿrâbüh. nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan ḥaḳâiḳi ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyuni’l-eḳâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavvaz. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1998.