Yahudi Klasik Dini Literatüründe Kudüs’ün Hususiyetleri ve Kudüs’e Özel Hükümler

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 4, 1311 - 1338, 25.12.2024

Ömer Faruk Araz

https://doi.org/10.61304/did.1517074

Öz

Kudüs dünya üzerindeki en kutsal kentlerdendir. Müslümanlar, Yahudiler ve Hıristiyanların bu şehri kutsal kabul etmeleri Kudüs’ü dünyadaki yaklaşık her beş kişiden üçü için son derece ehemmiyetli bir konuma yükseltmektedir. Tarih boyunca bu kutsallığa bağlı olarak farklı dinlere mensup orduların hedefi olan şehir, özellikle son bir asırdır giderek artan bir şiddet sarmalının merkezi konumuna gelmiştir. Son dönemde bu şiddetin öznesi olan Yahudilerin Kudüs’e bakışlarını doğru anlamak, yaşanan hadiselerin teolojik arka planını kavramayı sağlayacaktır. Bu yüzden Yahudi dinî literatüründe Kudüs’ün Yahudi tarih, düşünce, dinî pratik ve sosyal hayatında taşıdığı anlam ve önemi ortaya koymak gerekmektedir. Bundan dolayı da Yahudi kutsal kitabı TaNaH’ın etrafında oluşturulan Mişna, Kudüs ve Babil Talmudları, Klasik Midraşlar ve sonraki dönemde yazılan Yahudi tefsirlerinde Kudüs’ün nasıl ele alındığını, bu şehre dair ne tür teori, inanç, bilgi ve yorumlara bu eserlerde yer verildiğini inceleyerek bir Yahudi için Kudüs’ün taşıdığı anlam ve önemin dinî köklerini ortaya çıkarmak bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yahudilik, Kudüs, Kutsal, Mişna, Talmud, Midraş

Characterıstıcs of al-Quds ın Jewısh Classıcal Relıgıous Lıterature and Rules Specıal to al-Quds

Öz

Al-Quds is one of the holiest cities in the world, revered by Muslims, Jews, and Christians alike. This shared reverence for the city elevates its status and significance, making it one of the most important spiritual and historical sites for nearly three out of every five people worldwide. Throughout history, its religious significance has made al-Quds a target for various armies and empires, frequently resulting in conflict. Over the last century, al-Quds has emerged as the focal point of an increasingly violent struggle, with its significance continuing to fuel tensions. To better understand this connection, it is essential to explore how al-Quds is portrayed in key Jewish texts such as the Mishnah, the al-Quds and Babylonian Talmuds, the Classical Midrashes, and various Jewish commentaries written throughout history. These works, which are based on interpretations of the Jewish holy book TaNaH, provide a wealth of information on the theological and historical significance of al-Quds for Jews. These texts, which are rooted in the Jewish holy book TaNaH, explore the religious, historical, and spiritual meaning of the city. This study aims to investigate how al-Quds is represented in these texts and what kind of theories, beliefs, knowledge, and interpretations are offered about the city. By examining these religious sources, we can gain deeper insight into the spiritual roots of al-Quds’ importance to the Jewish people. Through this approach, we hope to shed light on the historical and religious significance of al-Quds and contribute to a better understanding of the city’s role in Jewish thought.

Anahtar Kelimeler

Judaism, al-Quds, Holy, Mishnah, Talmud, Midrash

Kaynakça

• Araz, Ömer Faruk. Yahudilikte Tefsir Geleneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Ben Asher, Rabbeinu Bachya. Torah Commentary: Midrash Rabbeinu Bachya. sefaria.org. Erişim 02 Haziran 2024. https://www.sefaria.org/Rabbeinu_ Bahya?tab=contents.
• Braude, William G. Pesikta Rabbati. New Haven and London: Yale Univ. Press, 1968.
• Pesikta de-Rab Kahana. çev. William G. Braude - Israel J. Kapstein. Philadelphia: Jewish Publication Society of America, 1975.
• Buber, Solomon (ed.). Midrash Tanhuma (Buber Recension). çev. John T. Townsend. Sefaria, 1989. https://www.sefaria.org/Midrash_Tanchuma_Buber.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Ecclesiastes. çev. Rabbi Dr. L. Rabinowitz. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Esther. çev. Maurice Simon. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Exodus. çev. Rabbi Dr. S. M. Lehrman. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Genesis I. çev. Rabbi Dr. H. Friedmann. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Genesis II. çev. Rabbi Dr. H. Friedmann. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Lamentations. çev. Rev. Dr. J. Rabbinowitz. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Leviticus. çev. Rev. J. Israelstam - Judah J. Slotki. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Numbers I. çev. Judah J. Slotki. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Friedmann, Harry - Maurice Simon (ed.). Midrash Rabbah: Song of Songs. çev. Maurice Simon. 10 Cilt. London: The Soncino Press, 1939.
• Güneş, Kübra. Yahudilikte 613 Emir ve Yasak-(İbn Meymun (Maimonides) Örneği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Gürkan, Salime Leyla. “Sekîne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/329-331. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudiliğin Kudüs’e Bakışı: Tarih ile Mit Arasında Kudüs”. Tarih İle Mit Arasında Kudüs. ed. Mensur Akgün. Ankara: Kopernik, 2020.
• Pirke Avot. çev. Rav Naftali Haleva. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2004.
• Halevi, Judah. The Kuzari (Kitab al-Khazari). New York: Schocken Books, 1964.
• Sifre: A Tannaitic Commentary on the Book of Deuteronomy. çev. Reuven Hammer. New Haven and London: Yale Univ. Press, 1986.
• Hasanoğlu, Eldar. “Tanah’a Göre Kudüs’ün Kutsallaşma Süreci”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2015), 125-148.
• Hasanoğlu, Eldar - Arslantaş, Nuh. Kudüs Vahiyle Kutsanan Şehir. İstanbul: Albaraka Türk Yayınları, 2021.
• İbn Ezra, Abraham. Rabbi Abraham Ibn Ezra’s Commentary On the Book of Psalms (Chapters 73–150). 3 Cilt. New York: Touro College Press, 2016.
• Kohler, Kaufman - Blau, Ludwig. “Shekinah”. The Jewish Encyclopaedia. 11/258-260. New York and London: Funk and Wagnalls Company, 1905.
• Mekhilta De-Rabbi Ishmael. çev. Jacob J. Lauterbach. Philadelphia: The Jewish Publication Society, 2004.
• Maimonides, Moses. Mishneh Torah. sefaria.org. Erişim 03 Haziran 2024. https://www.sefaria.org/texts/Halakhah/Mishneh%20Torah.
• Maimonides, Moses. The Guide for the Perplexed. çev. M. Friedlaender. Illinois: Varda Books, 2002.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik. İstanbul: Milel Nihal Yayınları, 2021.
• Musa ibn Meymun. Yahudi Hukukunun Kaynakları: Sözlü Tevrat. çev. Kübra Güneş. Ankara: Araştırma Yayınları, 2024.
• Nahmanides. Commentary on the Torah: Bereishis/Genesis. ed. R. Nosson Sherman - R. Meir Zlotowitz. çev. Yaakov Blinder. 6 Cilt. New York: Mesorah Pub. Ltd., 2004.
• Nemoy, Leon (ed.). The Midrash on Psalms (Midrash Tehillim). çev. Willam G. Braude. 2 Cilt. New Haven: Yale University Press, 1959.
• Pupko, R. Yaakov Y. H. (ed.). The Metsudah Midrash Tanchuma: Bereishis I. çev. R. Avrohom Davis. 8 Cilt. New York: Eastern Book Press Inc., 2004.
• Pupko, R. Yaakov Y. H. (ed.). The Metsudah Midrash Tanchuma: Shemos II. çev. R. Avrohom Davis. 8 Cilt. New York: Eastern Book Press Inc., 2004.
• Pupko, R. Yaakov Y. H. (ed.). The Metsudah Midrash Tanchuma: Vayikra. çev. R. Avrohom Davis. 8 Cilt. New York: Eastern Book Press Inc., 2004.
• R. Eliezer b. Hyrkanos. Pirke de-Rabbi Eliezer. çev. Gerald Friedlander. New York: Hermon Press, 1970.
• Rashi. The Complete Jewish Bible with Rashi Commentary. çev. Rabbi A.J. Rosenberg. chabad.org. Erişim 05 Haziran 2024. https://www.chabad.org/library/ bible_cdo/aid/63255/jewish/The-Bible-with-Rashi.htm
• Saldarini, Anthony J. The Fathers According to Rabbi Nathan (Abot De Rabbi Nathan Version B). Leiden: Brill, 1975.
• Babil Talmudu. Erişim 26 Şubat 2021. https://www.sefaria.org/texts/Talmud Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1997.
• Kudüs Talmudu. Sefaria. Erişim 20 Ekim 2020. https://www.sefaria.org/texts/ Talmud/Yerushalmi.
• Mishnah. sefaria.org. Erişim 28 Şubat 2021. https://www.sefaria.org/texts/ Mishnah.
• Mişna. Erişim 11 Şubat 2021. https://www.sefaria.org/Mishnah_ Horayot.3.8?lang=bi&with=all&lang2=en
• Yalkut Shimoni on Torah. Sefaria. Erişim 20 Haziran 2022. https://www.sefaria. org/Yalkut_Shimoni_on_Torah?tab=contents.