Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Kudüs ve Mescid-i Aksâ

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 4, 1555 - 1591, 25.12.2024

Tuncay Ceylan

https://doi.org/10.61304/did.1518641

Öz

Araştırmanın amacı, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan hutbelere Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın nasıl yansıdığını belirlemek, mevcut durum üzerinde analizler yapmak ve konuyla ilgili nasıl bir yol izlendiği hakkında değerlendirmeler yapmaktır. Çalışma, konuyla ilgili muhtemel ihtiyaç, eksiklik ve sorunların belirlenmesine ve verilen mesajların etkinliğinin artırılmasına katkı sağlaması açısından önem taşımaktadır. Nitel bir yöntem olarak durum çalışması desenine göre tasarlanan araştırmanın örneklem grubunu 2011-2024 yıllarında ülke genelinde okunan 607 cuma ve bayram hutbesi oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak doküman analizi kullanılmış, hutbeler araştırma dokümanları olarak incelenmiştir. Elde edilen veriler ise içerik analizi yöntemi kullanılarak çözümlenmiş, kodlar oluşturulmuş ve kodlardan da temalara ulaşılmıştır. Araştırmada yapılan analizde dört temaya ulaşılmıştır: hutbelerde Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın yer alma sıklığı, Kudüs ve Mescid-i Aksâ’ya atfedilen değer, Kudüs ve Mescid-i Aksâ’ya yapılan saldırılarda ihlal edilen temel insan hakları ve saldırılara karşı hedef kitlesine düşen sorumluluklar. Çalışmada, temalara ilişkin bulgular literatürle karşılaştırılarak tartışılmış, değerlendirilmiş ve öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Presidency of Religious Affairs, Khutbah, al-Quds, Masjid al-Aqsa

Al-Quds and Masjid al-Aqsa in the Khutbahs of the Presidency of Religious Affairs of Türkiye

Öz

The objective of this research is to determine the manner in which the Presidency of Religious Affairs (Diyanet) addresses and incorporates the topics of al-Quds and the Masjid al-Aqsa within the khutbahs it prepares. Additionally, the study aims to analyze the current state of affairs and provide evaluations regarding the approach implemented in relation to this matter. The significance of this study lies in its potential to contribute to the identification of any pertinent needs, deficiencies, and problems, as well as to enhance the effectiveness of the messages conveyed to the target audience. The research methodology employed is a qualitative case study approach, with a sample comprising 607 Friday and eid khutbahs delivered nationwide between the years 2011 and 2024. The data collection technique utilized is document analysis, wherein the khutbahs were meticulously examined as research documents. The obtained data was then subjected to a comprehensive content analysis, leading to the formulation of codes and the subsequent derivation of four prominent themes: the frequency of references to al-Quds and the Masjid al-Aqsa in the khutbahs, the value and significance ascribed to these sacred sites, the fundamental human rights violations observed during attacks on them, and the responsibilities of the target audience in addressing and responding to these attacks. The findings related to these themes were thoroughly discussed and evaluated in comparison to the existing body of literature, and relevant recommendations were developed to address the identified needs, shortcomings, and issues within the context of this important subject matter.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Presidency of Religious Affairs, Khutbah, al-Quds, Masjid al-Aqsa

Kaynakça

• Akkaya, Ümit Harun. “Diyanet Hutbelerinin Süre ve Cümle Uzunlukları Bakımından İncelenmesi”. Bilimname 44/1 (2021), 83-129.
• Altun, İsmail. “Sahabe Gözünde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 47 (2017), 153-169.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Arslan, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Din Algısı: 1972 ve 2011 Yılları Cuma Hutbeleri Örneği. Urfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Arslantaş, Nuh. İslam Toplumunda Yahudiler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Aselî, Kâmil Cemîl. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Temmuz 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus
• Aslantaş, Ahmet. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbelerinde Kullanılan Hadislerin Tahriç ve Tenkidi (2001-2005). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ataöv, Türkkaya. “Kudüs ve Devletler Hukuku”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 35/1 (1980), 29-54.
• Batuk, Cengiz - Mert, Rabia. “Çatışan Kutsalların Ortasındaki Şehir: Kudüs”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/2 (2018), 129-149.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabbâr Dâvûd el-Bağdâdî. Fütûhu’l-büldân. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Bovis, Henry Eugene. The Jerusalem Question, 1917-1968. Michigan: American University, 1968.
• Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Temmuz 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/mescid-i-aksa
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. ed. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap Yayınlar, 3. Basım, 2017.
• Çakan, İsmail Lütfi. Örnekleriyle Uygulamalı Dini Hitabet. Ankara: Kuşak Yayınları, 1975.
• Demir, Metin. “Din ve Devletin Kesişim Noktası: Cuma Hutbelerinde Ramazan Algısı”. Ramazan ve Oruç. ed. Berat Açıl v.dğr. 699-708. İstanbul: Belikan Basım, 2015.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hutbe Arşivi”. 07 Mayıs 2024. Erişim 07 Mayıs 2024. https://dinhizmetleri.diyanet.gov. tr/kategoriler/yayinlarimiz/hutbeler/hutbe-ar%C5%9Fivi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri Raporları”. Erişim 07 Mayıs 2024. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/sayfa/384
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Diyanet İşleri Başkanlığı Din Hizmetleri Uygulama Genelgesi”. Erişim 07 Mayıs 2024. https://hukukmusavirligi.diyanet. gov.tr/kategoriler/ba%C5%9Fkanl%C4%B1k-mevzuat%C4%B1/genelgeler
• Doğan, Recai. “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”. Dini Araştırmalar Dergisi 1/2 (1998), 5-51.
• Donnelly, Jack. Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları. çev. Mustafa Erdoğan - Levent Korkut. Ankara: Yetkin Yayınları, 1995.
• Ecer, Münir - Şimşek, Eyup. “Fâtımî Hutbelerinin Eğitim Açısından İncelenmesi: Bir İçerik Analizi Çalışması”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2022), 1-30.
• Erbaş, Ali. “İslam Dışı Dinlerde Hac”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/5 (2002), 97-121.
• Fulcherius, Carnotensis. Kudüs Seferi Kutsal Toprakları Kurtarmak. çev. İlcan Bihter Barlas. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
• Gil, Moshe. A history of Palestine, 634-1099. New York: Cambridge University Press, 1997.
• Güç, Ahmet. “Dinlerde Kutsal ve Kutsallık Anlayışı”. Dinler Tarihi Araştırmaları 1 (1998), 337-353.
• Harman, Ömer Faruk. “İslamiyet ve Kudüs”. Milel ve Nihal 16/1 (2019), 9-30.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Temmuz 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus
• Hasanoğlu, Eldar - Arslantaş, Nuh. Kudüs: Vahiyle Kutsanan Şehir. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2023.
• ICJ, Internatıonal Court Of Justıce. “Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip Sou”. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.icj-cij.org/index.php/case/192
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kuraşî ed-Dımeşkî. Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlığa - Bedreddin Çetiner. 16 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1985.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el-Hâşimî. Kitabü’t-Tabakâti’l-kebîr. çev. Adnan Demircan. 11 Cilt. İstanbul: Siyer Yayınları, 2. Basım, 2015.
• İnce, Mustafa. “Trump’ın Kudüs’ü İsrail’in Başkenti Olarak Tanımasının Türk Basınındaki Yansımaları”. Turkish Studies 13/15 (2018), 273-289.
• Johnson, Paul. Yahudi Tarihi. çev. Filiz Orman. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2001.
• Kaya, Umut. “2017-2020 Yılları Arasında Yayımlanan Hutbelerle İlgili Bir Analiz”. Amasya İlahiyat Dergisi 17 (2021), 221-258.
• Kemal, Cemal. “Osmanlı’nın Filistin Cephesi’ndeki Son Muharebesi”. Atatürk Yolu Dergisi 12/45 (2010), 37-69.
• Keyifli, Şükrü. “Cami İçi Din Eğitimi ve İletişimi Süreci Olarak Hutbeler”. Ekev Akademi Dergisi 55 (2013), 71-88.
• Khalidi, Walid. “Palestine and Palestine Studies: One Century After World Wari and the Balfour Declaration”. Journal of Palestine Studies 44/1 (2014), 137-147.
• Kocaman, Kasım. “Geçmişten Günümüze Dinî İletişim/Hitabet Türü Olarak Hutbede Konu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (2019), 1258- 1271.
• Kumar, Ranjit. Araştırma Yöntemleri. ed. Ömay Çokluk. Ankara: Edge Akademi Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Nicault, Catherine. Kudüs 1850-1948/ Osmanlılardan İngilizlere: Ruhani Birliktelikle Siyasi Yırtılma Arasında. çev. Estreya Seval Vali. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Onay, Ahmet. “Diyanet Hutbelerinin Muhteva Analizi Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 1999 Yılı Hutbeleri Örnekliği”. İslami Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 1-13.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu’cemu’l-lügati’l-Arabbiyeti el-muâsıra. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Önkal, Ahmet. “İrşad Vasıtası Olarak Hutbe”. I. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri (1-5 Kasım 1993) 1 (1995), 145-153.
• Özer, Çağlar. “Uluslararası Politika Açısından Filistin Sorunu”. Külliye (Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı Özel Sayısı) 1 (2023), 582-605.
• Quigley, John. “The Legal Status of Jerusalem under International Law”. The Turkish Yearbook of International Relations 24 (1994), 11-23.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 22. Basım, 2012.
• Tiwari, Sachin. Palestine: From Balfour Declaration to Oslo Accords. London: Austin Macauley Publishers, 2020.
• TRT. “DMM’den İstanbul’da İsrail’i Protesto Sonrası Çıkan Olaylara İlişkin Açıklama”. 07 Nisan 2024. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.trthaber.com/ haber/gundem/dmmden-istanbulda-israili-protesto-sonrasi-cikan-olaylara-iliskinaciklama- 849407.html
• UN, United Nations. “Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War”. United Nations Human Rights Offdice The High Commissioner. 1949. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.ohchr.org/en/ instruments-mechanisms/instruments/geneva-convention-relative-protectioncivilian- persons-time-war
• UN, United Nations. “Jerusalem/Israeli Measures - GA 5th Emergency Special Session – Resolution”. The Question of Palestine. 1967. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-187842/
• UN, United Nations. “Palestine Plan of Partition with Economic Union – General Assembly Resolution 181 (II) Future Government of Palestine”. The Question of Palestine. 1947. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.un.org/unispal/ data-collection/general-assembly/?wpv_view_count=237041&wpv_paged=90
• UN, United Nations. “Universal Declaration of Human Rights”. United Nations Human Rights Office The High Commissioner. Erişim 15 Temmuz 2024. https://documents.un.org/doc/resolution/gen/nr0/043/88/pdf/nr004388. pdf?token=mi9lSaYMG9FbNZo6dS&fe=true
• UNTC, United Nations Treaty Collection. “Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide”. 1948. Erişim 15 Temmuz 2024. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV- 1&chapter=4&clang=_en
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2016), 93-107.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 6. Basım, 2008.
• Yılmaz, Dursun. “Türk Medyasında Hamas-İsrail Çatışması: Analiz ve Değerlendirme”. TRT Akademi 9/20 (2024), 80-123.
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlılar Döneminde Yaygın Din Eğitimi Faaliyeti Olarak Hutbeler”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17/1 (2008), 379-398.
• DİBKGHK, Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (Kanun No. 633). Resmi Gazete 12038 (22 Haziran 1965). Erişim 07 Mayıs 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat?MevzuatNo=633&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5