Harizm Türklerinin 1244 Yılında Kudüs’ü Ele Geçirmeleri ve La Forbie Zaferi

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 4, 1415 - 1438, 25.12.2024

Nadir Karakuş , Mustafa Demirci

https://doi.org/10.61304/did.1551219

Öz

XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde tarihin akışını değiştiren Cengiz Han önderliğinde başlayan Moğol istilası, kendisini en çok Harizm bölgesinde hissettirmiş, bölgeden panik halinde kaçanlar Batı’ya doğru göç etmiştir. Celaleddin Harizmşah önderliğindeki askerler, 1230’da Yassıçemen Savaşı’nda Türkiye Selçuklu ve Eyyûbî güçlerine yenilince, etrafa dağılmışlardır. Liderlerini de yitiren Harizmli askerler, bundan sonra Selçuklu ve Eyyûbî devletlerine paralı askerlik yapmaya başlamışlardır. Bunlardan Mısır Eyyûbî hükümdarının hizmetine girenler, 1244’te yolları üzerindeki Kudüs’ü ele geçirmeye karar vermişlerdir. 1229 yılından beri Haçlıların elinde olan Kudüs, Harizmlilerin baskısına dayanamayarak şehrin kapılarını Müslüman fatihlere açmak zorunda kalmıştır. Bu başarıdan sonra yollarına devam eden Harizmli askerler Gazze yakınlarında Mısır Eyyûbî güçlerine katılıp Haçlıları La Forbie veya Harbiye köyü yakınlarında ezici bir yenilgiye uğratmışlardır. Onların bu başarısı, Selahaddin’in 1187’de kazandığı Hıttîn Zaferi ve ardından Kudüs’ü fethetmesiyle bir olarak anılmıştır. İslâm tarihinde çok fazla bilinmeyen bu konunun araştırılıp tüm detayları ile ele alınması Kudüs tarihi açısından olduğu kadar günümüzde yaşanan trajedilerin de anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Harizmliler, Eyyûbîler, Kudüs, La Forbie Savaşı

The Capture of al-Quds by the Khwarizm Turks and the Victory of La Forbie in 1244

Öz

The Mongol invasion, which profoundly altered the course of history in the early 13th century, had its most significant impact in the Khwarizm region. In the wake of the invasion, many residents fled in panic, migrating westward. After the defeat of the Khwarizmian forces, led by Jalal al-Din Khwarizmshah, by the Seljuk and Ayyubid armies at the Battle of Yassıçemen in 1230, the Khwarizmian soldiers scattered. The death of their leader in 1231 further disbanded their ranks, and many of the surviving soldiers began to serve as mercenaries for the Seljuk and Ayyubid states. Among those who joined the Ayyubid forces were Khwarizmian soldiers who, in 1244, became part of the campaign to capture al-Quds. At the time, al-Quds had been in Crusader hands since 1229, but it could not withstand the Khwarizmites’ siege and was forced to open its gates to the Muslim conquerors. This victory set the stage for further campaigns, as the Khwarizmian troops continued their journey and joined the Egyptian Ayyubid forces near Gaza. There, they delivered a decisive blow to an alliance of Ayyubids from Homs, Damascus, and Qarak, who had joined forces with the Crusaders. The Battle of La Forbie (or Harbiye) in 1244, where the Khwarizmian-Egyptian forces triumphed, is considered one of the most significant victories since the Battle of Hattin in 1187. This success, often overshadowed in historical accounts, is linked to the earlier achievements of Salah al-Din al-Ayyubi, who had defeated the Crusaders at Hattin and recaptured al-Quds in 1187. Investigating this lesser-known chapter of Islamic history and examining its intricate details not only enriches our understanding of the region’s past but also sheds light on the historical events that continue to shape the tragedies we witness today, particularly those surrounding the history of al-Quds.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Khwarizms, Ayyubids, al-Quds, Battle of La Forbie

Kaynakça

• Abulafia, David. Frederick II. A Medieval Emperor. London: Penguin, 1988.
• Ambroise. The Crusade of Richard Lion-Heart. ed. Austin P. Evans. New York: Columbia University Press, 1941.
• Armstrong, Karen. Jerusalem, One City Three Faith. New York: Ballantine Books, 1997.
• Asbridge, Thomas. The Crusades, The War fort he Holy Land. London: Simon & Schuster Publishing, 2012.
• Barber, Malcolm. Yeni Şövalyelik, Tapınak Tarikatının Tarihi. çev. Berna Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• Basuğuy, Bedrettin. “Medical Developments During the Reign of Salah al-Dîn al-Ayyûbî and the Famous Physicians of the Period”. Journal of Research on History of Medicine 7/4 (February 2019), 3-18.
• Bulst-Thiele, Marie Luise. “Zur Geschichte der Ritterorden und des Königreichs Jerusalem im 13. Jahrhundert bis zur Schlacht bei La Forbie am 17 Oktober 1244”. Deutsches Achiv für Erforschung des Mittelalters 22 (1966), 197-226.
• Burgtorf, Jochen. “William of Châteauneuf (d. 1258)”. Crusades an Ancyclopedia. ed. Alan V. Murray. 1278-1279. California: Santa Barbara, 2006.
• Cahen, Claude. Osmanlılar’dan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Cobb, Paul M. The Race of Paradise, An Islamic History of the Crusades. Oxford: Oxford University Press, 2014.
• Continuation, Rotherlin. “Continuation de Guillaume de Tyr de 1229 à 1261, dite du manuscrit de Rothelin”. Publié par Arthur Beugnot et A. Langlois. 2/563- 565. Paris: Académie des inscriptions et belles-lettres, 1859.
• Davies, Norman. Avrupa Tarihi. çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
• Delaruelle, E. “L’idee de Croisade Chez Saint Louis”. Bulletin de Literature Ecclesiastique 61 (1960), 241-251.
• Ebû Şühbe, Bedreddin. es-Sîretü’n-nebeviyye fî da`vi’l-Kurʾân ve’s-sünne. Dımaşk: y.y., 1988.
• Ebü’l-Fidâ’ el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî. el-Muhtasar fî ahbâri’l- beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Elm, Kaspar. “Kanoniker und Ritter vom Heiligen Grab. Ein Beitrag zur Entstehung und Frühgeschichte der palästinensischen Ritterorden”. Die Geistlichen Ritterorden Europas. ed. Helmut Beumann - Manfred Hellmann. 141-169. Sigmaringen: Thorbecke, 1980.
• Ernoul. Ernoul Kroniği, Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Ahmet Deniz Altunbaş. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur. çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980.
• Hatibi, Ebulfazl. “el-Melikü’s-Sâlih, Ebü’l-Hayş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/80. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Humpreys, R. Stephen. From Saladin to the Mongols, The Ayyubids of Damascus 1193-1260. Albany: State University of New York Press, 1977.
• İbn Bîbî, Nâsırüddîn Hüseyn. el-Evâmiru’l-Alâiyye: Selçuknâme. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve dîvânu mübtede’ ve’l-haber fî târîhi’l-Arab ve’l-Berber ve âsirihim min zevi’ş-şe’ni’l-ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Nazîf, Ebü’l-Fezâil Muhammed b. Alî. et-Târîhu’l-Mansûrî, Telhîsü’l-keşf ve’l-beyân fî havâdisi’z-zamân. thk. Dr. Ebu’l-Abd Dûdû. Dımaşk: Matbaatu’l-Hicâz, ts.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A`lâku’l-hatîre fî zikri ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmu’z-zâhire fî mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Sâlim. Müferricü’l-kurûb fî ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl v.dğr. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh. Buğyetü’t- taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh. Zübdetü’l- Haleb fî târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• Jackson, Peter. “The Crusades of 1239-1241 and their Aftermath”. Bulletin of School of Oriental and African Studies 50 (1987), 32-60.
• Joinville, Jean de. Bir Haçlının Hatıraları. çev. Cüneyt Kanat. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed. Subhu’l-a`şâ fî sınaâti’l-inşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Khalid Masud, Muhammad. “The Obligation to Migrate: The Doctrine of Hijra in Islamic Law”. Muslim Travellers: Pilgrimage, Migration and the Religious Imagination. ed. D. F. Eickelman - J. Piscatori. 29-49. London: Oxford University Press, 1990.
• Lane-Pool, Stanley. Saladin and the Fall of the Jerusalem. London: Independently Published, 1898.
• Lemerle, Paul. Bizans Tarihi. çev. Galip Üstün. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Lomax, John Philip. “Frederick II, His Saracens and the Papacy”. Medieval Christian Perceptions of Islam. ed. John Victor Tolan. 175-198. London: Routledge, 2000.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed. el-Mevâiz ve’l-i’tibâr bi zikri’l-hitât-ı ve’l-asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed. es-Sülûk li ma’rifeti düveli’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Mayer, Hans Eberhard. “Der Brief Kaiser Friedrichs I. an Saladin von Jahre 1188”. Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 14 (1958), 488-494.
• Mayer, Hans Eberhard. “The Origins of the Lordships of Ramla and Lydda in the Latin Kingdom of Jerusalem”. Speculum 60 (1985), 537-552.
• Montefiore, Simon Sebag. Jerusalem, The Biography. New York: Alfred A. Knopf Publishing, 2011.
• Murray, Alan V. “Outremer”. Crusades an Ancyclopedia. ed. Alan V. Murray. 910-912. California: Santa Barbara, 2006.
• Müverrih Vardan. “Türk Futuhatı Tarihi, 889-1269”. İÜEF Yayınları, Tarih Seminerleri Dergisi, Metin ve Vesikalar. çev. Hrant D. Andreasyan. İstanbul: Millî Mecmua Basımevi, 1937.
• Nesevî, Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed. Celâleddin Harizmşah Biyografisi. çev. Necip Asım. nşr. Mustafa Demirci. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Ocak, Ahmet Yaşar. XIII. Yüzyılda Anadolu’da Babaîler İsyanı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Oldenbrough, Zoe. The Crusades. çev. Anne Carter. New York: Pantheon Books, 1966.
• Ömerî, İbn Fadlullah. Mesâlikü’l-Ebsâr, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Paris, Mathew. Chronica Majora. Cambridge: Cambridge Unversity Press, 2012.
• Paris, Mathew. Mathew Paris’s English History. çev. J. A. Giles. London: Print Book, 1852.
• Prawer, Joshua. Histoire du Royaume Latin de Jerusalem. çev. G. Nabon. Paris: Centre National Recherche Scientifique, 1970.
• Râvendî, Muhammed b. Ali. Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr. çev. Ahmet Ateş. Ankara: TTK Yayınları, 1960.
• Richard, Jean. “The Political and Ecclesiastical Organisation of the Crusader States”. A History of the Crusades. ed. Kenneth M. Setton. 5/193-250. Madison: University of Wisconsin Press, 1969-1989.
• Ross, Linda. “Frederick II: Tyrant or Benefactor of the Latin East?”. Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean 15 (2003), 149-159.
• Runciman, Steven. A History of the Crusades. Cambridge: Cambridge University Press, 1951.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg. Nüzhetü’l- mâlik ve’l-mülûk fî muhtasarı sîreti men vellâ Mısr ve’l-mülûk. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Muhammed Berekât v.dğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
• Yâkût el-Hamevî. Mu`cemü’l-büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Yavaş, Halil. Siyasi ve Sosyo-Kültürel Yönleriyle Vikingler. İstanbul: Motto Yayınları, 2019.
• Yunînî, Kutbüddin. Zeylü mir’âti’z-zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.