‘İman Etmiş Olamaz’ Kalıbıyla Nakledilen Rivâyetler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 2, 499 - 528, 24.06.2024

Hamdi Türkoğlu

https://doi.org/10.61304/did.1411476

Öz

Tarihî süreç içerisinde hadislerin doğru anlaşılması önemsenmiş ve bunun için hem geçmişte hem de günümüzde pek çok çalışma ve araştırma yapılmıştır. Hadisin metnine ağırlık veren bazı hadis ilimleri ve şerhler daha ziyade bu amaçla kaleme alınmış çalışmalardır. Bu araştırmada da esasen bir kısım hadislerin nasıl anlaşılması gerektiğine odaklanılmış ve içeriğinde “ لا يؤمن احدكم /iman etmiş olmaz” ifadesinin yer aldığı rivâyetlerin ne anlam ifade ettiği tetkik edilmiştir. Zira bu ifade, geçtiği rivâyetlerin tamamında aynı manayı taşımamaktadır. İlgili ifadenin geçtiği rivâyetin içeriğinde inanç esasları zikrediliyorsa ifade hakiki manada kullanılırken, rivâyetin içeriğinde sosyal ilişkilerden bahsediliyorsa bu durumda da mecazî anlamda kullanılmaktadır. Bir diğer ifadeyle muhtevasını inanç esaslarının oluşturduğu rivâyetlerdeki bu ifade, imanın aslının nefyine hamledilirken inanç esaslarının dışında kalan konulardan bahseden rivâyetlerde ise imanın kemaline hamledilmiştir. Bu itibarla rivâyetin muhtevası, “iman etmiş olamaz” ifadesinin anlamını belirlemektedir. Bu durum dikkate alınarak konuyla ilgili rivâyetler “imanın aslına taalluk eden rivâyetler” ve “imanın kemaline taalluk eden rivâyetler” şeklinde iki ana başlıkta incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İman, İman Etmiş Olamaz Rivâyetleri, Rivâyetlerde İnanç Esasları, Ensar Sevgisi, Adâb-ı Muaşeret, İmanın Aslı ve Kemali.

A Study on the Narratives Transmitted with the Pattern of 'None of your is a believer until…'

Öz

Throughout history, the correct understanding of the Hadiths has been considered important, and many studies and researches have been carried out for this purpose, both in the past and today. Some hadith sciences and commentaries that focus more on the text of the hadith are works written for this purpose. In this research, we mainly focused on how some hadiths should be understood and examined the meaning of the narrations containing the expression “ لا يؤمن احدكم ”. This is because this expression does not have the same meaning in all the narratives where it is in use. If the principles of faith are mentioned in the content of the narrative in which the expression is used, the expression is used in the literal sense, but if the social relations are mentioned in the content of the narrative, the expression is used in the figurative sense. In other words, in the narrations whose content consists of the principles of faith, this expression is attributed to the negation of the original faith, while in the narrations that deal with matters outside the principles of faith, it is referred to the perfection of faith. In this respect, it can be said that the content of the narration determines the meaning of the expression “he cannot have believed”. In view of this situation, the narrations on this subject were studied under two main headings: “Narrations on the Origin of Faith” and “Narrations on the Perfection of Faith”.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Faith, Narrations of None of You Is a Believer Until, Principles of Faith in Narrations, Love of the Ansar, Etiquette, the Essence and Perfection of Faith.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Mirkâtü’lmefâtih şerhi Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 11422/2002.
• Aşık, Nevzat. Sahâbe ve Hadîs Rivâyeti. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2013.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Nuhabü’l-efkâr fî tenkîhi meâni’l-ahbâr fî Şerhi Meâni’l-âsâr. 19 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Boga. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr/Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîh’ul-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmânî, ts.
• Coşkun, Selçuk. Hadîse Bütüncül Bakış: Tesbît-Anlama-Anlatma Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: İFAV, 3. Basım, 2016.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı: Çeşitleri-Özellikleri-Faydalanma Usulleri. İstanbul: İFAV, 13. Basım, 2014.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esedü’d-Dârânî. Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Dihlevî, Abdülhak b. Seyfeddin. Lemaʿâtü’t-tenkîh fî şerhi Mişkâti’l-mesâbîh. thk. Takıyyüddin en-Nedvî. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1435/2014.
• Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî İbnü’l-Arabî. el- Kabes fî şerhi Muvatta’i Mâlik b. Enes. thk. Muhammed Abdillah Veled Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ali. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts.
• Efendioğlu, Mehmet. “Fezâilü’s-sahâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/534-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sahâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/491-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto, 4. Basım, 2014.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah el-Hâkim Muhammed b. Abdillah. el- Müstedrek ala’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l Kütübi’lİlmiyye, 1411.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Sûrakî, İbrahim Hamdi el-Medenî. Haydarâbâd: Dâiretü’l- Maârifi’l-Osmaniyye, 1357.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. A’lâmü’l-hadîs. thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahman. 4 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ -Merkezü’l- Buhûsi’l-İlmiyye ve İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1409/1988.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-sünen. Haleb: el- Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Hudayr, Abdulkerim b. Abdillah. Şerhu’l-Muharrer fi’l-hadis. (ts.).
• Işık, Mustafa. “Evrensel Bir Hadis Denemesi: Ben ve Öteki”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/1 (2011), 143-154.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1423/2003.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʻdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fî’l-ehadîs ve’l-âsâr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el- Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l- mesânîdi’s-semâniye. thk. Sa’d b. Nâsır b. Abdulaziz eş-Şetrî. 19 Cilt. es-Suûdiyye: Dâru’l-Asıme-Dâru’l-Gays, 1419.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1380.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nuhbetü’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdulmuhsin b. Muhammed el- Kâsım, 1441.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşid, 1406.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. thk. İbrahim ez-Zeybek - Adil Mürşid. Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibban b. Ahmed b. Ebi Hatim el-Bustî. es-Sikât. thk. es-Seyyid Şerefüddin Ahmed. Dâru’l-Fikr, 1975.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hâtim el-Bustî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabi, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Melek, Muhammed b. İzzeddin Abdüllatif. Şerhu Mesâbihi’s-sünne li-İmam el-Begavî. thk. Nureddin Tâlib. 6 Cilt. İdâretü’s-Sekâfeti’l-İslâmî, 1433/2012.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillah. Maʿrifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-hadîs ve mine’d-duʿafâʾ ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsûbî. İkmâlü’l-mu’lim bifevâidi Müslim. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kandemir, Emrah. “Kütüb-i Sitte Hadislerinde Geçen ‘Leyse Minnî/Minnâ’ İfadeleri Üzerine Mütâlaa”. Hikmet Yurdu 14/28 (2021), 286-309.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nida, 3. Basım, 2011.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 10 Cilt. el-Matbaatü’l-Kübra, 7. Basım, 1323.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbas Ziyaeddin Ahmed b. Ömer b. İbrâhim. el-Müfhim lima eşkele min telhisi Kitâbi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Müstû v.dğr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1996/1417.
• Mizzî, Cemalüddin Ebü’l-Haccâc Yusuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvâd Maruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el- Bekcerî el-Hikrî. İkmâlu Tehzîbi’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed Osman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el- Bekcerî el-Hikrî. Şerhu Süneni İbn Mâce. thk. Kamil Uvayda. 5 Cilt. Suûdiyye: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419/1999.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ula Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahim. Tuhfetü’lahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b. Tacilarifin b. Ali. et-Teysîr bi şerhi’l-Câmii’s-sağîr. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-İmâmü’ş-Şâfiî, 2. Basım, 1408/1988.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire: Îsâ’l-Bâbi’l-Halebî ve Şürekâhu, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Abdufettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406.
• Sancaklı, Saffet. Sünneti Doğru Anlamak. İstanbul: Sır Yayıncılık, 2001.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Kûtü’l-muğtezî ala Câmii’t- Tirmizî. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Doktora Tezi, 1424.
• Şık, Mehmet Sırrı. “Hadis Şerhlerindeki Kâmil İmân Mefhumunun Din Algısı Üzerindeki Etkileri”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 2 (2022), 128-164.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-evsat. thk. Tarık b. İvadillah b. Muhammed - Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kâhire: Dâru’-Harameyn, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdilmecid es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
• Taş, Mustafa. “‘Bizden Değildir/ ليس منا ’ Formatındaki Hadisler ile Bunların Anlamına Dair Bazı Mülahazalar”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 8/2 (2022), 245- 270.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1419.
• Tîbî, Şerafüddin Hüseyin b. Abdilla. Şerhu’t-Tîbî alâ Mişkâti’l-mesâbîh (el- Kâşif an hakâikı’s-sünen). thk. Abdülhamîd Hindâvî. 13 Cilt. Riyâd: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdülbâkî v.dğr. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Beyânî, 1395.
• Topyay, Yusuf. “Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân’ında Sünnetin Değeri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (17 Temmuz 2022), 566-589.
• Vuruşkan, Hüseyin. “Hadislerin Diliyle İman-ı Kâmil Kavramının Karakteri”. Diyanet İlmî Dergi 55/2 (2019), 339-377.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Kâşif fî marifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed Avvâme - Ahmed Muhammed Nemir el-Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi̇’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405.
• Zeydânî, Hüseyin b. Mahmud b. Hasan Muzhiruddin. el-Mefâtîh fî şerhi’l- Mesâbîh. thk. Nureddin Tâlib. 6 Cilt. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 1433/2012.