Yapısöküm ile İslâm Sanatlarını Anlama Denemesi

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 2, 779 - 810, 24.06.2024

Yaşar Özrili

https://doi.org/10.61304/did.1423036

Öz

Yapısöküm bir bütünü yok etmek değil, onun nasıl inşa edildiğini anlamaktır. Önce onu parçalara ayırmak ve sonra bütünü anlamaya çalışmaktır. Paradoksal durumlar yaratmak ve onu yeniden inşa etmek için yapıbozuma uğratılan sanat eserine yönelik bir tür özeleştiri olarak da düşünülebilir. Köktenciliğin, klişelerin yıkılması, geleneksel düşünce kalıplarının kırılarak İslâm sanatının ilham jargonunda yeni yollar ve farklı motivasyon metodolojileri aranmasıdır. Bu çalışma, İslâm sanatlarında dekonstrüksiyon uygulamalarının nasıl yapılacağına ya da İslâm sanatlarında dekonstrüksiyonun hangi yöntemlerle gerçekleştirilebileceğine dair teknik bir yol haritası değildir. Aksine 21. yüzyıl bilincinin düşünme, algılama, dünyayı yorumlama gücü vb. perspektifinden İslâm sanatlarının mimari, metal, ahşap, taş, tuğla, çini, seramik, hat, minyatür, tezhip, cilt, ebru vb. süsleme ve bezeme unsurlarının yeniden değerlendirilmesi ve yapıbozuma uğratılmasıyla bazı düşünsel boşlukların, çelişkilerin ve bilgi kirliliklerinin bulunabileceği hipotezine dayanmaktadır. Kült, kanonik klişelerin, yapıların, kompozisyonların tersine çevrilmesidir. Nitekim kültürel ve sanatsal etkileşim üzerine yapılan bir yapıbozum örneğinde, farklı sorularla yeni cevaplar elde edilebileceği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sanat Tarihi, Yapısöküm, İslâm Sanatları, Selçuklu, Mimari, İkonografi.

An Attempt to Understand Islamic Arts with Deconstruction

Öz

Deconstruction is not about destroying a whole, but about understanding how it is constructed. It is first taking it apart and then trying to understand the whole. It can also be considered as a kind of self-criticism towards the work of art, which is deconstructed to create paradoxical situations and reconstruct it. It is the breaking down of fundamentalism, of stereotypes, of traditional thought patterns, and the search for new ways and different motivational methodologies in the inspiration jargon of Islamic art. This study is not a technical roadmap on how to apply deconstruction in Islamic arts or the methods by which deconstruction can be realized in Islamic arts. On the contrary, it is based on the hypothesis that some intellectual gaps, contradictions and information pollution can be found by re-evaluating and deconstructing the ornamental and decorative elements of Islamic arts such as architecture, metal, wood, stone, brick, tile, ceramic, calligraphy, miniature, illumination, illumination, binding, marbling, etc. from the perspective of the 21st century consciousness thinking, perception, power to interpret the world, etc. Cult is the reversal of canonical clichés, structures, compositions. Indeed, in an example where cultural and artistic interaction is deconstructed, it is demonstrated that new answers can be found with different questions. Deconstruction in Islamic art is a movement that shows that art is not only an aesthetic experience, but also carries historical, cultural and political meanings, since it is the acknowledgment of the influences of different cultures and traditions rather than a single universal art form.

Anahtar Kelimeler

Art History, Deconstruction, Islamic Arts, Seljuk, Architecture, Iconography.

Kaynakça

• Alpyağil, Recep. Din Felsefesinde Yapıbozum. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. Istanbul: Remzi Kitabevi,1997.
• Aytekin, Semih. Resim Sanatında Yaratıcı Bir Tutum Olarak Yapısöküm. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Bağcı, Serpil. “Takdim Minyatürlerinden Farklı Bir Konu: Süleyman Peygamber’in Divanı”. Sanat Tarihinde İkonorafik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan. Ankara: 1993.
• Bennington, Geoffrey. “Interrupted Aesthetics: The Art of Deconstruction”. Oxford Literaryreview 36/1 (2014),19-35.
• Biggs, Michael. Modelling Experiential Knowledge For Research, ın The Art of Research: Research Practices in Art and Design. Helsinki: The University of Art and Design Heksinki, 2006.
• Biro, Michael. “Art Criticism and Deconstruction. Rosalind Krauss and Jacques Derrida”, Art Criticism 6/2 (1990), 33-47.
• Büyükçanga, Hilal H. “Anadolu Selçuklu Seramiklerinde Figürlerin Dili ve Resim Eğitimi Açısından İncelenmesi”. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Cruikshand, Erica D. “The Image of The World: Notes on The Religions Iconography of Islam”. ed. Eva R. Hoffman. Late Antique And Mediavel Art of The Mediterranean World Wiley-Blackwell Publishing. 2007.
• Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Sanatının Ermeni Sanatına Etkileri. Türk Dünyası Araştırmaları 122/241 (2019), 313-350.
• Day, Gail. “Alegori: Between Deconstruction and Dialectic”. Oxford Art Journal 22/1 (1999), 102-118.
• Demir, Ömer. İktisat Metodolojisi. İstanbul: Sentez Publications, 3rd Edition, 2015.
• Direk, Zeynep. “Derrida ve Laiklik Temasa”. Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 1 (2014), 39-60.
• Doğan, Samet. “Feminist Sanatta Eleştirel Bir Model Olarak Yapısöküm”. UBCAK 8. Uluslararası KongresiBilimsel Çalışmalar Bölümü (15 - 17 Mart 2022). 21-28.
• Doğruer, Betül. Nevşehir Damat İbrahim Paşa Külliyesinin Kitabelerinin Estetik Açıdan Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Erinç, Seymen M. “Bireysel ve Toplumsal Kimlik Arayışında Kültür ve Sanatın Rolü. Sanat Yazıları”. Hacettepe Üniversitesi GSF Yayınları 2 (1987), 47-53.
• Grabar, Oleg. The Formation of Islamic Art. trans. Yavuz, N. İstanbul: YKY, 2nd ed, 1998.
• Harmankaya, N. Çiçek. ”Mimar Sinan Cami Sanatında Sembolizm Üzerine Bir Değerlendirme”. Sanat Tarih Yıllığı 27 (2018), 1-37.
• Harrison, Charles - Orton, Fred. A Provisional History of Art & Language. Paris: E. Fabre, 1982.
• Hassanein, İbrahim. Seljuk Effects in Mamlūklu Mining Art. Istanbul: Istanbul Üniversity Sos. Institute of Lean Sciences, Ph. D. Dissertation, 2015.
• Kantarcıoğlu, Sevim. Platon’dan Derrida’ya Edebi Akımlar. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2009.
• Keser, Nimet E. Sanat Sözlüğü. 2. Basım, Ankara: Ütopya Yayınevi, 2009.
• Kuban, Doğan. Ortaçağ Anadolu-Türk Sanatı Kavramı Üzerine (Malazgirt Armağanı). Ankara: 1972.
• Megill, Allan. Prophets of Extremism, Second Edition. Trans. Birkan, T. Ankara: Ayraç Kitap Evi, 2008.
• Mülayim, Selçuk. İslam Sanatı. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Oğuz, Emine. Küreselleşme Mimarlık İlişkisi ve Uzakdoğu Uygulamaları. Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Orman, Türkan. Language in the Thought of Jacques Derrida. Yeditepe Üniversitesi Kilikya Felsefe Dergisi 1 (2015), 61-81.
• Öney, Gönül. Beylikler Sanatı XIV-XV. Yüzyıl (1300-1453). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Özgür, Şenay. Oleg Grabar ve İslam Sanatı Yorumu. İzmir: DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Richard, K. Malcom. Derrida. çev. Talay, Z. İstanbul: Kollektif Kitap Yayınları 2014.
• Sarre, Friedrich. Reise in Kleinasien. Berlin. Friedrich Sarre (1998). Küçükasya Seyahati / Yazı, çev. Dara Çolakoğlu. İstanbul: Pera, 1895.
• Schwab, Michael. The Power of Deconstruction in Artistic Research. London: Working Papers in Art and Design 5, 2009.
• Soygeniş, Murat. “Formal Searches in Architecture, Deconstructivism”. Mimarlık 2 (1989), 96-98.
• Şakar, Cemal. “Modern Zamanlarda İslam Sanatı ve Estetiği Ne Diyor?”. Hece. Haziran-Temmuz-Ağustos 2 (2013), 198-199-200.
• Ferrari N. Kançal-Taşkent, Ayşe. (ed.) Tasvir, Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü. İstanbul: Babil Yayınevi, 2017.
• Tezcan, Gülsen. “İslam Tasvir Sanatında İkonografik Analiz”. Türk Dünyası Araştırmaları 183 (2009), 451-458.
• Uzunoğlu, Meryem. “Dekonstrüktif Çağdaş Sanat Uygulamaları”. YEDİ: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi 21 (2019), 21-31.
• Yanık, Hayrullah. “Yapısöküm Üzerine Birkaç Not”. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi (AKAR) 1/2 (2016), 91-98.
• Eke, Başak Burcu. “Selçuklu Sanatı ve Sentez Arayışları”, Fikir Coğrafyası. Erişim 12 Eylül 2022, http://fikircoğrafyaso.com/mak/selcuklu-sanati-ve-sentez-arayisi.
• Encin, Matthew. “The Art of Deconstruction”, The Futur, Access 01 September 2022 https://thefutur.com/content/art- deconstructinn-reverse-engineer-success.
• Lekesiz, Ömer. “Neden Selçuklu sanatı?”. Yeni Şafak. Erişim 12 Kasım 2022 http:// www.yenisafak.com/yazarlar/omer- lekesiz/neden-selcuklu- sanati-40872.
• Ilıkoba, Hakan.”Zaha Hadid’in Mimarlık Sahnesine Çıkışı”, Arkitera. Erişim 18 Eylül 2022, http://www.arkitera.com/ haber/ 29445/zaha-hadidin-mimarlik sahnesinecikisi.
• Taşkent, Ayşe. “İslam Sanatı Her Zaman Değişime Açıktı”. Nihayet Dergisi Erişim 12 Ekim 2022. http://www.gzt.com/nihayet/islam-sanati-her-zamandegisimeacikti- 3580636.
• Yıldız, Erdal. “Yapıbozum Nedir? Sanat”. Tübitak Ansiklopedisi. Erişim 8. Temmuz. 2022. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/yapisokum.