The History of Family Law Related Codes in Muslim-Majority Countries

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 2, 655 - 672, 24.06.2024

Miyase Yavuz Altıntaş

https://doi.org/10.61304/did.1448568

Öz

Due to the radical political and legal changes that occured in the Muslim world in the 19th and 20th centuries in the Muslim world, very limited areas of Islamic law are now practised in Muslim-majority countries in the Middle East and North Africa, South Asia, and Southeast Asia. The most common of these is family law. The intense codification movement that began in the 19th century eventually included this area, which contains the most detailed provisions of Islamic law. This process, which began with the Ottoman Law of Family Rights (OLFR) of 1917, gained momentum with the laws of the states that gained independence in the second half of the 20th century. In the current century, the process continues with the family laws first enacted in the Gulf States (the United Arab Emirates in 2005, Qatar in 2006 and Bahrain in 2009) and most recently in Saudi Arabia in 2022 (Nizam al-Ahwal al-Syakhsiyyah 1443 H), as well as ongoing reforms to existing laws, such as the 2004 reforms to the Moroccan Personal Status Code, the 2005 amendments to the Algerian Family Code and the 2010 reforms to the Jordanian Personal Status Code. The present study discusses this process, which began with the codification of Islamic family law in the Ottoman Empire, in terms of the stages it went through, the demands and scope of reform, the motives for reform and the methods used. In this context, the emerging models are evaluated within the socio-political context of the laws and reforms.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family Law, Codification, Reform, Muslim-Majority Countries.

Etik Beyan

This study is based on the author’s doctoral dissertation entitled The Role of Ijtihād in Family Law Reforms of Modern Muslim-Majority States: A Case Study of Morocco which was completed under the supervision of Prof. Dr. Mashood Baderin and is prepared with some additions. (UK; London: School of Oriental and African Studies (SOAS), Faculty of Law and Social Sciences, PhD Thesis, 2018)

Müslüman Çoğunluklu Ülkelerde Aile Hukukuyla İlgili Kanunların Tarihi Seyri

Öz

İslâm dünyasında 19. ve 20. yüzyılda yaşanan köklü siyasî ve hukukî değişimler sebebiyle günümüzde İslâm hukukunun oldukça sınırlı alanları Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu ülkeler tarafından uygulanmaktadır. Bu alanlar içinde en yaygın olarak tatbik edileni ise aile hukukudur. 19. yüzyılda başlayan yoğun kodifikasyon hareketi, İslâm hukukunun en detaylı sayılabilecek hükümlerini ihtiva eden bu alanı da zamanla içine almıştır. 1917 tarihli Osmanlı Hukûk-ı Âile Kararnâmesi (HAK) ile başlayan bu süreç, 20. yüzyılın ikinci yarısında bağımsızlığını kazanan ülkelerin kanunları ile ivme kazanmıştır. İçinde bulunduğumuz asırda, Körfez ülkelerinde (Birleşik Arap Emirlikleri 2005, Katar 2006 ve Bahreyn 2009 tarihlerinde) ve son olarak 2022’de Suudi Arabistan’da ilk kez yapılan kodifikasyonlar ve mevcut kanunlarda süregelen reformlarla süreç devam etmektedir. Bu çalışmada, İslâm aile hukukunun kodifikasyonu ile başlayan bu süreç, geçirdiği aşamalar, reform talepleri ve reformların kapsamı, reform saikleri ve kullanılan yöntemler bakımından ele alınmakta, bu kapsamda ortaya çıkan modeller, yapılan kanun ve reformların içinde bulundukları sosyo-politik bağlam çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Aile Hukuku, Kanunlaştırma, Reform, Müslüman Çoğunluklu Ülkeler.

Etik Beyan

Bu çalışma yazarın Prof. Dr. Mashood Baderin danışmanlığında tamamladığı “The Role of Ijtihād in Family Law Reforms of Modern Muslim-Majority States: A Case Study of Morocco” başlıklı doktora tezi esas alınarak ve bazı eklemeler yapılarak hazırlanmıştır. (Doktora Tezi, School of Oriental and African Studies (SOAS), Londra, Birleşik Krallık, 2018).

Kaynakça

• Anderson, J. N. D. “Reforms in the Law of Divorce in the Muslim World”. Studia Islamica 31 (1970), 41-52.
• Anderson, J. N. D. “The Eclipse of the Patriarchal Family in Contemporary Islamic Law”. Family law in Asia and Africa. ed. J.N.D.Anderson. 221-234. London: George Allen & Unwin, 1968.
• Arabi, Oussama. Studies in Modern Islamic Law and Jurisprudence. The Hague: London: Kluwer Law International, 2001.
• Aydın, M. Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Charrad, Mounira M. “Family Law Reforms in the Arab World: Tunisia and Morocco”. Report for the United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA) (2012), 1-12.
• Clark, Janine A.-Young, Amy E. “Islamism and Family Law Reform in Morocco and Jordon”. Mediterranean Politics 13/3 (2008), 333-352.
• Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2023.
• Engelcke, Dörthe. Reforming Family Law Social and Political Change in Jordan and Morocco. Cambridge University Press, 2019.
• Erkoç Baydar, Tuba. “Yirminci Yüzyılda Osmanlı Aile Hukuku: Sürûrî’nin Ahkâm-ı Nikâh ve Ahkâm-ı Talâk Eserleriyle Hukûk-ı Âile Kararnâmesi’nin Mukayesesi”. Nikâh ve Talâk Ahkâmı İnceleme-Metin-Tıpkıbasım. Mehmed Sürûrî. ed. Tuba Erkoç Baydar. 441-458. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Hasso, Frances S. Consuming Desires: Family Crisis and the State in the Middle East. Stanford, California: Stanford University Press, 2011.
• Hayta, Mustafa. “Katar Aile Kanunu Boşanma Prosedürü Üzerine Fıkhî Bir Etüd”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2020), 137-174.
• Kılınç, Ahmet. “İslam Hukukunun Evrenselliği Bağlamında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile Malezya İslam Aile Hukuku Kanunu 1984’ün Mukayesesi”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16/2 (2019), 623-662.
• Küçüktiryaki, Ahmet Yasin. “Osmanlı Devletinde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2014), 177-201.
• Layish, Aharon. “Islamic Law in the Modern World: Nationalization, Islamization, Reinstatement”. Islamic Law and Society 21 (2014), 1-33.
• Mir-Hosseini, Ziba. Marriage on Trial: A Study of Islamic Family Law: Iran and Morocco Compared. London: I.B. Tauris & Co., 1993.
• Moors, Annelies. “Debating Islamic Family Law: Legal Texts and Social Practices”. Social History of Women and Gender in the Modern Middle East. ed. Margaret L. Meriwether- Judith E. Tucker. 141-175. Boulder: Westview Press, 1999.
• Moors, Annelies. “Introduction: Public Debates on Family Law Reform Participants, Positions, and Styles of Argumentation in the 1990s”. Islamic Law and Society 10/1 (2003), 1-11.
• Möller, Lena-Maria. “Family Law in the Arab Gulf: Recent Developments and Reform Patterns”. Journal of Islamic State Practices in International Law 9/2 (2013), 22-39.
• Musawah, “Musawah For Equality in the Family”. Erişim 23 Ocak 2024. https:// www.musawah.org/
• Ni’ami, Mohammad Fauzan vd.“Modernization, Eclecticism, and Saudi Arabia Vision 2030 on Family Law: Positivization of Talaq Divorce in Niẓam Al-Aḥwāl 1443 H”. Al-Aḥwāl: Jurnal Hukum Keluarga Islam 16/1 (2023), 1-22.
• Rumminger, Jana vd. CEDAW and Muslim Family Laws In Search of Common Ground. Malezya: Musawah, 2011.
• Salime, Zakia. Between Feminism and Islam: Human Rights and Sharia Law in Morocco. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2011.
• Sarıtaş, Sümeyye. “Aile Hukukunun Kanunlaştırılması Sürecinde Türkçe Olarak Kaleme Alınmış Ahkâm-ı Nikâh ve Ahkâm-ı Talâk Literatürü”. Nikâh ve Talâk Ahkâmı İnceleme-Metin-Tıpkıbasım. Mehmed Sürûrî. ed. Tuba Erkoç Baydar. 13-51. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Sarıtaş, Sümeyye. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nden Yarım Asır Önce Mezhepler Arası Yaklaşımla Kanun Yapma Projesi: Cemiyyet-i Fıkhiyye”. Modernleşme, Protestanlaşma ve Selefileşme. ed. Mürteza Bedir v.dğr. 291-301. İstanbul: İSAR Yayınları, 2019.
• Temel, Ahmet (ed.) Güncel Uygulamalarıyla İslam Aile Hukuku. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2020.
• Tucker, Judith E. In the House of the Law: Gender and Islamic Law in Ottoman Syria and Palestine. Berkeley, CA: University of California Press, 1998.
• Tucker, Judith E. Women, Family, and Gender in Islamic Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Tucker, Judith E. “Revisiting Reform: Women and the Ottoman Law of Family Rights, 1917”. The Arab Studies Journal 4/2 (1996), 4-17.
• Welchman, Lynn. Women and Muslim Family Laws in Arab States A Comparative Overview of Textual Development and Advocacy. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2007.
• Welchman, Lynn. “A Husband’s Authority: Emerging Formulations in Muslim Family Laws”. International Journal of Law, Policy and the Family 25/1 (2011), 1-23.
• Yalçın, İsmail. “Günümüz İslam Aile Hukuku Kanunlarında Çok Eşlilik Üzerindeki Sınırlamalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/6 (2017), 1707-1725.
• Yargı, Mehmet Ali. “Bedel Karşılığında Boşanma ve Muhâlea Uygulamaları Suudi Arabistan’da Bir İnceleme”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/42 (2012), 141-172.
• Yavuz, Miyase. “Allah (God), al-Watan (the Nation), al-Malik (the King), and the Role of Ijtihād in the Family Law Reforms of Morocco”. Journal of the Middle East and Africa 7/2 (2016), 207-227.
• Yazıcı, Abdurrahman. “Osmanlı Hukûk-ı Âile Kararnâmesi (1917) ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 19/62 (2015), 567- 584.
• Yıldız, Rifat. “Osmanlı Hukûk-ı Âile Karârnamesi’nde Hanefi Mezhebinin Görüşü Dışında Kanunlaştırılan Fıkhî Görüşlerin Analizi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2021), 214-232.