İbn Rüşd Felsefesinin Yahudiler Üzerindeki Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 2, 751 - 778, 24.06.2024

Taha Sürmeli

https://doi.org/10.61304/did.1458085

Öz

Bu makalede, Batı İslâm coğrafyasında Mâlikî mezhebine mensup bir şahsiyet olarak eğitim alan ve çok yönlü yetişmiş bir İslâm filozofu olan İbn Rüşd’ün özgünlüğü, Yahudi düşüncesindeki yeri, konumu ve şöhreti ele alınacaktır. Tarafsız değerlendirmeye muhtaç olan bilimin bu mevzuyu aydınlatmada bugün daha fazla önem kazandığı açıktır. Zira Müslümanlara karşı oluşan ön yargı ve ön kabullerin meselenin hakikatini ortaya koymada büyük bir engel teşkil ettiği görülmektedir. Nitekim Batı düşüncesini benimseyenlerin direk Antik- Yunan felsefesine bağlamak suretiyle İslâm düşünürlerini taklitçiler olarak görmeleri böyle bir yaklaşımdan ileri gelmektedir. Konunun önemine binaen İbn Rüşd’ün özgünlüğü ortaya konularak neden Aristoteles’ten farklı olduğuna işaret edilecektir. Böylece İbn Rüşd’ün Yahudiler arasında tanınması ve popüler hale gelmesinin bir neticesi olarak nesebî aidiyeti üzerinde meydana gelen eleştiri ve ithamlar değerlendirilecektir. Yine Yahudi düşüncesi için biçimlendirici ve belirleyici rol konumunda olan İbn Rüşd müktesebatının Yahudi toplumuna aktarılma serüveni işlenecek, ne zaman, nasıl ve kimler vasıtasıyla bu transfer sürecinin gerçekleştiği irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Yahudi Felsefesi, Endülüs, İbn Rüşd, Yahudi Düşünürleri, Tercüme

The Influence of Ibn Rushd’s Philosophy on Jews

Öz

In this article, the originality of Ibn Rushd, a sophisticated Islamic philosopher who was educated as a member of the Maliki madhhab in the Western Islamic geography, and his place, position and reputation in Jewish thought will be discussed. It is clear that science, which needs impartial evaluation, has gained more importance today in shedding light on this issue. Because it is seen that the prejudices and preconceptions against Muslims constitute a great obstacle in revealing the truth of the issue. As a matter of fact, it comes from such an approach that those who adopt Western thought see Islamic philosophers as imitators by linking them directly to Ancient Greek philosophy. Based on the importance of the subject, Ibn Rushd’s originality will be revealed and it will be pointed out why he is different from Aristotle. Thus, the criticism and accusations on Ibn Rushd’s lineage as a result of his recognition and popularity among the Jews will be evaluated. Furthermore, the journey of transferring the Ibn Rushd acquis, which has a formative and decisive role for Jewish thought, to the Jewish community will be examined, and when, how and by whom this transfer process takes place will be examined.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Jewish Philosophy, Andalusia, Ibn Rushd, Jewish Thinkers, Translation

Kaynakça

• Arıcan, M. Kazım. “İbn Rüşd’ün Hakikat Öğretisi: ‘Çifte Hakikat’ ve ‘Hakikatin Birliği’ Tartışması”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008), 225-252.
• Arkan, Atilla. “Klasik Eser (De Anima) Okuyucusu ve Şarihi Olarak İbn Rüşd”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2005), 1-23.
• Avcı, Necati. “İbn Rüşd’ün Hayatı Eğitim-Öğretimi ve Eserleri”. Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü 17 (Mart 1994), 195-207.
• Az, Mehmet Ata. İbn Rüşd ve Thomas Aquinas’ta Akılların Birliği. İstanbul: Klasik Yayınları, 2021.
• Burnet, Charles. “Arapçadan Latinceye: Arapça Felsefe Geleneğinin Batı Avrupa’da Kabulü”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslâm Felsefesine Giriş. ed. Peter Adamson - Richard C. Taylor. 405-438. İstanbul: Küre Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Butterworth, Charles E. “İbn Rüşd’ün Aristo’nun Topikleri, Retoriki, Poetik Üzere Üç Kısa Şerhi”. çev. Metin Özdemir. Kelam Araştırmaları 7/2 (2009), 81-134.
• Broadie, Alexander. “Maimonides (İbn Meymun)”. çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu. İslâm Felsefesi Tarihi. ed. Seyyid Hüseyin Nasr - Oliver Leaman. 2/393-408. İstanbul: Açılımkitap Yayınları, 2017.
• Dönmez, Süleyman. “İbn Rüşd ve Thomas Aquinas Bağlamında Hıristiyanlığın Rasyonel Yorumuna İslam Felsefesinin Etkisi”. Erken Klasik Dönemden XVIII. Yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlılar ve Avrupa: Seyahat, Karşılaşma ve Etkileşim. ed. Seyfi Kenan. 159-175. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Cabiri, Muhammed Abid. “İbn Rüşd’ün Değişim ve Islah Projeleri”. çev. Galip Yavuz. Eskiyeni Dergisi 17 (İlk Bahar 2010), 114-116.
• Erkızan, Hatice Nur. “İbn Rüşdçülük: Batıdaki Tarihsel ve Felsefi Gelişimi Üzerine”. Journal of İslamic Research 21/2 (2010), 73-82.
• Etuk, Anthony Raphael. “Revisiting Averroes Influence on Western Philosophy”. A Journal of Contemporary Research 19/1 (March 2022), 174-194.
• Fierro, Maribel. “Ibn Rushd al-Hafid (Averroes) and His Exile to Lucena: Jewish Ancestry, Genealogy and Force Conversion”. Al-Qantara 38/2 (Diciembre 2017), 131-152.
• Fontaine, Resianne. “Exhalations and Ather Meteorological Themes”. The Cambridge History of Jewish Philosophy. ed. Steven Nadler - T. M. Rudavsky. 434-449. New York: Cambridge University Press, 2009.
• Freudenthal, Gad. “Cosmology: The Heavenly Bodies”. The Cambridge History of Jewish Philosophy. ed. Steven Nadler - T. M. Rudavsky. 302-361. New York: Cambridge University Press, 2009.
• Garaudy, Roger. Endülüs’te İslâm. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Timaş Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Harvey, Steven. “Arabic into Hebrew: The Hebrew Translation Movement and the Influence of Averroes upon Medieval Jewish Thought”. Medieval Jewish Philosophy. ed. Daniel H. Frank - Oliver Leaman. 258-280. New York: Cambridge University Press, 2003.
• Harvey, Steven. “İslâm Felsefesi ve Yahudi Felsefesi”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslâm Felsefesine Giriş. ed. Peter Adamson - Richard C. Taylor. 383-404. İstanbul: Küre Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Harvey, Steven. “On the Nature and Extent of Jewish Averroesim: Renan’s Averroés Et l’averroisme Revisited”. Jewish Studies Quarterly 7/2 (2000), 100-119.
• Harvey, Steven. “The Nature and Importance of Averroes’ Middle Comentary on the Ethics and the Extent of Its Influence on Medieval Jewish Thought”. Averroes Et Les Averroismes Juif Et Latin. ed. J.B. Brenet 257-273. Paris: Actes du Colloque International, 2005.
• İbn Rüşd. Averroes’ Commentary on Plato’s Republic. çev. E. I. J. Rosenthal. New York: Cambridge University Press, 1969.
• İbn Rüşd. Averroes’ De Substantia Orbis. çev. Arthur Hyman. Cambridge, Massachusetts and Jerusalem: Medieval Academy of America, 1986.
• İbn Rüşd. Averroes’ Three Short Commentaries on Aristotle’s Topics, Rhetoric and Poetic. çev. Charles E. Butterworth. Albany: New York Press, 1977.
• İbn Rüşd. Long Commentary on the De Anima of Aristotle. çev. Richard C. Taylor. 1-3 Cilt. New Haven: Yale University Press, 2009.
• İbn Rüşd. Tefsîru Mâ Ba’de’t-tabî’a. çev. Muhittin Macit. 1 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• İbn Rüşd. Telhîsu Kitâbî’n-Nefs. çev. Atilla Arkan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 4. Basım, 2021.
• İbn Rüşd. Telhîsu Mâ Ba’de’t-tabî’a. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• James T. Robinson, “Soul and İntellect”. The Cambridge History of Jewish Philosophy. ed. Steven Nadler - T. M. Rudavsky. 524-558. New York: Cambridge University Press, 2009.
• Karlığa, Bekir. Batı’yı Aydınlatan İslam Düşünürü İbn Rüşd. İstanbul: Mahya Yayınları, 2014.
• Karlığa, Bekir. “İbn Rüşd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/254-292. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Küken, Gülnihâl. İbn Rüşd ve St. Thomas Felsefelerinin Karşılaştırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Libera, Alain de. Ortaçağ Felsefesi. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Litera Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Macic, Haris. “İbn Rüşd’ün Şerh Külliyatı: Bir Mukaddime Denemesi”. Mizanü’l-Hak İslâmi İlimler Dergisi 6 (2018), 11-42.
• Mahmud, Basem. “Jewish Averroists Between Two Explulsions (1306-1402): From Conflict to Reconcılıation”. Revista Espanola de Filosofia Medieval 24 (2017), 215-231.
• Memiş, İbrahim. “İbn Rüşd’ün Tehafüt Et-Tehafüt Adlı Eserinde Allah-Âlem İlişkisi”. Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlim Mecmuası 06 (Eylül 2006), 65-100.
• Morenban, John. “Ernest Renan and Averroes: The Story of a Misinterpretation”. Renaissance Averroism and Its Aftermath: Arabic Philosophy in Early Modern Europe. ed. A. Akasoy - G. Giglioni. 273-283. UK: Springer, 2013.
• Nejjar, İbrahim Yusuf. “Ibn Rushd’s Theory of Rationality”. Alif: Journal of Comparative Poetics 16 (1996), 191-216.
• Özdemir, Mehmet. “İbn Rüşd’ün Yaşadığı Asırda Endülüs”. Diyanet İlmî Dergisi 48/3 (2012), 6-30.
• Renan, Ernest. İbn Rüşd ve İbn Rüşdçülük. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2021.
• Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd. Ankara: İsam Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Sırat, Colette. A History of Jewish Philosophy in the Middle Ages. New York: Cambridge University Press, 1985.
• Stern, Gregg. “Philosophy in Southern France: Controversy Over Philosophic Study and The İnfluence of Averroes upon Jewish Thought”. Medieval Jewish Philosophy. ed. Daniel H. Frank - Oliver Leaman. 281-303. New York: Cambridge University Press, 2003.
• Taylor, Richard C. “Averroes: Religious Dialectic and Aristotelin Philosophical Thought”. The Cambridge Companion to Arabic Philosophy. ed. Peter Adamson - Richard C. Taylor. 180-200. New York: Cambridge University Press, 2004.
• Topaloğlu, Aydın. “Doğu-Batı Felsefe Etkileşiminde İbn Rüşd be St. Thomas Aquinas Felsefelerinin Karşılaştırılması”. İslâm Araştırmaları Dergisi (1996), 190-194.
• Yıldız, Şevket. “Endülüs Bilim Hayatında Yahudiler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009), 509-528.
• Yıldız, Şevket. “Endülüs Yahudileri ve İslâm Kültürü ve Bilimin Avrupa’ya Geçişinde Oynadıkları Rol”. İstem 13 (2009), 51-68.
• Zonta, Mauro. “Influence of Arabic and Islamic Philosophy on Judaic Thought”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Spring 2024. Edward N. Zalta - Uri Nodelman. Wednesday February 21, 2024.
• <https://plato.stanford.edu/archives/spr2024/entries/arabic-İslâmic-judaic/>.
• Zonta, Maoru. “The Place of Aristotelian Metaphysics in The Thirteenth Century Encyelopedias”. The Medieval Hebrew Encyclopedia of Science and Philosophy, ed. Steven Harvey. 414-426. Kluwer Academic Publishers, 2000.
• Wasserstrom, Steven M. “İslâmi Sosyal ve Kültürel Bağlam”. çev. Abdullah Şevki. Yahudi Felsefesi Tarihi. ed. Daniel H. Frank - Oliver Leaman. 107-129. Ankara: Hece Yayınları, 2018.
• Watt, W. Montgomery. Endülüs Tarihi. İstanbul: Küre Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Watt, W. Montgomery. The İnfluence of Islam on Medieval Europe. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1972.
• Qedirova, Rena. “Gazali ve İbn Rüşd’de Din Felsefe Münasebeti”. Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlim Mecmuası 5 (Mart 2006), 155-172.