The Relationship of Narratives about the Virtues of Surahs with the Content of the Surahs

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 29 - 58, 21.03.2025

Mustafa Mehmetoğlu

https://doi.org/10.61304/did.1434490

Öz

There are many narrations about the virtues of the Holy Qur’an. Although most of these narrations are fabricated (mawduʿ) or weak (da‘if), there is also a significant number of authentic (sahih) and good (hasan) narrations on the subject. In this study, based on the authentic and good hadith narrations regarding the virtues of the Qur'an verses, the connection between these narrations and the verses in question has been tried to be determined. In this context, the relationship between the science of Fadaʾil al-Qur’an and the science of tafsir will be examined from a different perspective. By examining the non-fabricated narrations from Prophet Muhammad about the virtues of specific verses, the connection between the information in these narrations and the content of the verses has been explored, revealing why these verses are particularly highlighted. As a result, it has been determined that the virtues of the verses for which narrations exist are closely related to their content, subject, and purpose. This is essential for the narrations in question to acquire significance and relevance.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Fada’il al-Qur’an, Virtue, Surah, Content, Narration

Sûrelerin Faziletlerine Dair Rivayetlerin Sûrelerin İçeriği İle İlişkisi

Öz

Kur’ân-ı Kerîm sûre ve âyetlerinin faziletine dair pek çok rivayet bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmını mevzû ve zayıf rivayetler oluştursa da konu ile alakalı sahih ve hasen rivayetler de azımsanmayacak seviyededir. Bu çalışmada Kur’ân sûrelerinin faziletine dair sahih ve hasen hadis rivayetleri esas alınarak bu rivayetlerin söz konusu sûreler ile arasındaki bağ tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda fezâilü’l-Kur’ân ilmi ile tefsir ilminin ilişkisi farklı bir açıdan ele alınmış olacaktır. Hz. Peygamber’den herhangi bir sûrenin fazileti ile ilgili nakledilen ve mevzû olmayan rivayetler incelenerek sûrenin faziletinde yer alan bilgilerin sûrenin içeriği ile bağı ortaya konulmuş ve bu sûrelerin hangi sebepten ötürü öne çıkarıldığı tespit edilmiştir. Neticede hakkında faziletine dair rivayet bulunan sûrelerin bu faziletlerinin sûrelerin içerik, konu ve maksatları ile bağlantısı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu da söz konusu rivayetlerin anlam kazanması açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fezâilü’l-Kur’ân, Fazilet, Sûre, Muhteva, Rivayet

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abdulhamîd b. Humeyd b. Nasr. el- Muntehab min müsnedi Abd b. Humeyd. nşr. Ebû Abdullâh Ahmed b. İbrâhîm. 3 Cilt. el-Mansûre: Dâru İbn Abbâs 1430/2009.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Heyet. 12 Cilt. b.y.: Cemʿiyyetü’l-Meknez, 1431/2010.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerḥu mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• Âlûsî, Mahmûd b. Abdullâh el-Huseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîr el-Kur’âni’lazîm ve’s-sebʿu’l-mesânî. nşr. Alî ʿAbdubârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415.
• Aydemir, Abdullah. “Fezâilü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/532-534. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüsrevcirdî. Şuʿabu’l-Îmân. nşr. Abdülali Abdülhamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Ruşd, 1423/2003.
• Beyzâvî, Ebû Saʿîd Abdullâh b. Ömer eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’tte ʾvîl. nşr. Muhammed Abdurrahman el-Marʿaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer eş-Şîrâzî. Tuhfetü’l-ebrâr şerhu Mesâbîhi’s-sünne. nşr. Nûreddîn Ṭâlib. 3 Cilt. Kuveyt: y.y., 1433/2012.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr el-Atekî. el-Bahru’z-zehhâr. nşr. Mahfûzurrahmân Zeynullâh, Adil b. Saʿd, Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiʿî. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988/2009.
• Bikâʿî, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer. Mesâ‘idü’n-nazar li’l-işrâfi alâ mekâsidi’s-süver. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, Riyad 1408/1987.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâ‘îl el-Cûfî. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ssahîhu’l- muhtasar. nşr. Muhammed Fuâd ʿAbdulbâkî. 19 Cilt. Riyad: Dâru’s- Selâm, 1419.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahman et-Temîmî. el-Müsned. nşr. Heyet. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʿsîl, 1436/2015.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. haz. Heyet 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Dihlevî, Abdülhak b. Yûsufüddîn Sadullah el-Buhârî el-Hanefî. Lem‘âtü’ttenkîh fî şerhi Mişkâti’l-mesâbîh li’l-Hatîb et-Tebrîzi. thk. Takiyyüddin en-Nedvî. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 1435/2014.
• Demirci, Muhsin. Tefsîr Terimleri Sözlüğü. İstanbul: M. Ü. İFAV, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Adil Muhammed - Ammâr Abbâs. 8 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 1436/2015.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ el-İmâdî. İrşâdu’l-akli’sselîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. nşr. Heyet. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l- Arabî, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Cevâhiru’l-Kurʾân. nşr. Muhammed Reşîd Rıza. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1406/1986.
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. nşr. Heyet. 8 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 1435/2014.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib b. Abdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. es-Sahîh. nşr. Şuʿayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. Teʾvîlü muhtelifi’l-hadîs. b.y.: el-Mektebü’l-İslâmî - Müessesetü’l-İşrâḳ, 1420/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr. İsâm Mûsâ Hâdî. Cübeyl: Dâru’s-Sıddîk, 2010.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Keşfü’l-müşkil min hadîsi sahîhayn. thk. Ali Hüseyn el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts.
• Kasım, Muhammed Hamza. Menâru’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. nşr. Beşîr Muhammed Uyûn. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Beyân- Tâif: Mektebetü’l-Müeyyed, 1410/1990.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-sârî li şerhi sahîhi’l- Buhârî. 10 Cilt. b. y.: el-Matbaatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1323.
• Köktaş, Yavuz. Tüm Yönleriyle Akaid Hadisleri. İstanbul: M.Ü. İFAV, 2021.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Aḥmed el-Hazrecî. el-Câmiʿ li ahkâmi’l- Kur’ân. nşr. Hişâm Semîr el-Buhârî. 20 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvattâʾ. nşr. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî. 8 Cilt. Abû Dabî: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 1425/2004.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Heyet. 8 Cilt. İstanbul: İnsan Yaynları, ts.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Hasen Ubeydullah b. Muhammed b. Abdüsselâm er- Rahmânî. Mir‘âtu’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Varanasi: İdâratü’l- Buhûsi’l-İlmiyye ve’d-Da‘veti ve’l-İftâ, 1404/1984.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el- Müsnedu’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adl ani’l-adl ilâ Resûlillâh. nşr. Heyet. 7 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾsîl, 1435/2014.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî. es-Sünen’l-kübrâ. nşr. Heyet. 14 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2012.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî. Fezâilü’l-Kur’ân. thk. Fârûk Hammâde. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1992.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâîku’tte ʾvîl. nşr. Yûsuf Alî Budeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer et-Teymî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. nşr. Heyet. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʿsîl, 1435/2015.
• Saʿlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân. nşr. Heyet. 30 Cilt. Cidde: y.y., 1436/2015.
• Seyyid Ali Îsâ, İbrâhim Ali. el-Ehâdîs ve’l-âsâru’l-vâride fî fezâili süveri’l- Kurʾâni’l-kerîm. Kahire: y.y., 1421/2001.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dîbâc alâ sahîhi Müslim b. el-Haccâc. nşr. Ebû İshâk Huveynî. 6 Cilt. Huber: Dâru ibn Affân li’n- Neşri ve’t-Tevzî‘, 1416/1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. 8 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
• Süyûti, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l- Kurʾân. nşr. Saîd el-Mendûb. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Kûtü’l-müğtezî ala câmi’i’t-Tirmizî. nşr. Nâsır b. Muhammed b Hâmid el-Ğarîbî. 2 Cilt. Mekke: Camiatü Ümmi’l-Kurâ, 1424.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed eş-Şâfiʿî el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr fî’l-iʿâneti alâ marifeti baʿdi meʿânî kelâmi Rabbinâ’l-hakîmi’l-habîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatu Bûlâk, 1285.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed eş-Şâmî. el-Muʿcemu’l-kebîr. nşr. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tîbî, Şerefüddin Hüseyn b. Abdullah. Şerhu’t-Tîbî ala Mişkâti’l-mesâbîh: el- Kâşif an hakâiki’s-sünen. thk. Abdulhamid Hindâvî. 13 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’l-kebîr. nşr. Şuʿayb el-Arnaût - ʿAbdullatîf Harezullâh. Beyrut: er-Risâletu’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr. el-Keşşâf an hakâîkı gavâmidi’ttenzîl ve uyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407.