Analysis and Criticism of Ignaz Goldziher’s Claims that the Qur’an Has Been Distorted -In the Case of His Work Titled Schools of Koranic Commentators-

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 59 - 96, 21.03.2025

Fatih Özaktan

https://doi.org/10.61304/did.1522136

Öz

The claims of Ignaz Goldziher, a Hungarian-Jewish scholar, regarding the Qur’an have generated significant resonance both in the West and the East. His assertions raised doubts among Muslims about the reliability of the Qur’an and played a key role in shaping a paradigm in the West that influenced subsequent Orientalists. Despite Goldziher’s influence, no independent study has been conducted on his claims regarding the distortion of the Qur’an, particularly in his work Mazahib al-tafsir al- Islami (Die Richtungen der Islamischen Koranauslegung). This gap motivates our study, which aims to determine Goldziher’s perspective on the Qur’an, analyze the views of Orientalists who share his views, and provide evidence to contribute to an informed discussion on the matter. Additionally, this study seeks to respond with scientific evidence to claims that distort facts about the Qur’an, which have led to the manipulation of Muslims and the generation of doubts about the Qur’an. While the study primarily focuses on Goldziher’s work, other relevant books on the subject have also been consulted to present his views more clearly.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Goldziher, Distort, Schools of Koranic Commentators

Etik Beyan

/ It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Ignaz Goldziher’in Kur’an’ın Tahrife Uğradığı İddialarının Tahlil ve Tenkidi -İslâm Tefsir Ekolleri adlı Eseri Özelinde-

Öz

Macar asıllı bir Yahudi olan Ignaz Goldziher’in Kur’an ile ilgili iddiaları hem Batı’da hem Doğu’da büyük yankı uyandırmıştır. Onun bu iddiaları, Kur’an’ın mevsûkiyeti konusunda bazı Müslümanların akıllarında şüphe uyandırmış, Batı’da kendisinden sonra gelen oryantalistlerin esas aldığı bir paradigmanın oluşumuna etkide bulunmuştur. Goldziher’in bu etkisine rağmen onun Mezâhibü’t-tefsîri’l-İslâmî (Die Richtungen der İslamischen Koranauslegung) isimli eseri özelinde Kur’an’ın tahrife uğradığına dair iddialarını müstakil olarak inceleyen bir çalışma yapılmamıştır. Bu durum, bizi böyle bir çalışma yapmaya teşvik ederken çalışmamızın özgün ve önemli tarafını oluşturmuştur. Böyle bir çalışmanın yapılmasının amacı, Goldziher’in Kur’an’a bakışını tespit etmek, onun gibi düşünen oryantalistlerin görüşlerinin analizini yapmak ve meselenin doğru zeminde tartışılmasına katkı sunacak delilleri ortaya koymaktır. Ayrıca Kur’an ile ilgili gerçeklerin kasıtlı olarak çarpıtılmasına ve böylelikle Müslümanların manipüle edilmesine sebep olan iddiaları ve Kur’an hakkında zihinlerinde oluşabilecek tereddütleri bilimsel verilerle cevaplamaktır. Bu çalışma Goldziher’in söz konusu eseri özelinde yapılmakla birlikte onun görüşlerini daha açık ve anlaşılır bir şekilde ortaya koyabilmek amacıyla konuyla ilgili yazdığı diğer kitap ve makalelerine de mürâcaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Goldziher, Tahrif, İslâm Tefsir Ekolleri

Etik Beyan

Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Adam, Baki. “Tevrât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/41-45. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Adam, Baki v.dğr. Dinler Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Ahmed, Ebû Abdurrahmân Halil b. Ahmed b. Amr Ferâhidî. Kitâbü’l-Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhim Samerrâî. Beyrut: Mektebetü Hilâl, ts.
• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kadîme: İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Altundağ, Mustafa. “İstanbul Topkapı Mushaf’ı Hz. Osman’a mı Aittir?”. Marife Dergisi 2/1 (2002), 53-87.
• Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Fikr, 1995.
• Ateş, Abdurrahman. “Tefsir Geleneğinde Levh-i Mahfuz Düşüncesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 16/3 (2003). 391-404.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Aydın, Mahmut. Ana Hatlarıyla Dinler Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basıms. 2013.
• Aydın, Zeynel Abidin. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed ed-Dimyatî. İthafu fuzalâi’l-beşer bi’lkıraati’l- erbaate aşera. thk. Şa’bân Muhammed İsmâil. 2 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîh-i Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cora, Mustafa. “Kutsal Kitapların Muharref Oluşunun Kur’an’da Haber Verilmesi ve Tahrifin Eleştirilmesi”. Kesit Akademi Dergisi 7/26 (2020), 557-578.
• Çalışkan, İsmail. “Tefsir Tarihi Tasavvurunda Kuruluş Dönemine İlişkin Problematik Noktalar”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. 11-33. Kayseri: 23-24 Ekim 2014 - 2015.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Bilay Yayınarı. 2019.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Çetin, Nihat M. “Arap (II)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/276-309. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Dâni, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman el-Ümevi. el-Muhkem fî nakti’l-mesâhif. thk. İzzet Hasan. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1986.
• Ebû Davûd, Ebû Bekr Abdullah b. Süleyman b. Eş’as İbn. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhammed Abduh. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse: 2002.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsirü’l-hadis: tertibü’s-suver hasebü’n-nüzûl. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1962.
• Draz, Abdullah. Kur’an’a Giriş. çev. Salih Akdemir. Ankara: Otto Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Elik, Hasan. Kur’an’ın Korunmuşluğu Üzerine. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 3. Basım, 2014.
• Friedman, Richard Elliott. Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı. çev. Muhammet Tarakçı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Goldziher, Ignaz. Klasik Arap Literatürü. çev. Rahmi Er - Azmi Yüksel. İstanbul: Vadi Yayınları, 2022.
• Goldziher, Ignaz. el-Akide ve’ş-şeria fi’l-İslâm. çev. Muhammed Yusuf Mûsâ v.dğr. Mısır: Dâru’l-Kütüp, ty.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları 1. çev. Cihad Tunç. Ankara: Otto, 2019.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları 2. çev. Mehmet Said Hatiboğlu - Cihad Tunç. Ankara: Otto, 2019.
• Goldziher, Ignaz. “İslâm’da Evrensel Eğilim ve Yerellik”. çev. Hüseyin Akgün. Hadis Kültürü Araştırmaları. ed. Hüseyin Akgün. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Goldziher, Ignaz. Mezâhibü’t-tefsiri’l-İslâmî. çev. Abdülhalim en-Neccâr. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1955.
• Gökkır, Necmettin. “Kur’ân-ı Kerîm Açısından İlâhî Kitapların Tahrifi Meselesi”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 2/19, 20, 21 (1999), 210-223.
• Hamidullah, Muhammed. Hazreti Peygamber’in Altı Orijinal Diplomatik Mektubu. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 1990.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “İncil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/270- 276. Ankara: TDV Yayınları, 200.
• Hatiboğlu, İbrahim. Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları. İstanbul: Hadisevi, 2004.
• Hatiboğlu, Mehmet S. “Goldziher”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/105-111. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Itır, Nurettin Muhammed. Ulûmu’l-Kur’ân. Dımaşk: Matbaatu’s-Sabâh, 1993.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l- kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselam Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Ali Muhammed Ziya. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1960.
• İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b Muhammed b Abdülkerim. Üsdü’l-gabe fî ma’rifeti’s-sahâbe. thk. Muhammed İbrâhim Benna v.dğr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1989.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani. Müsnedü’l-imam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnaût v.dğr. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebevî. thk. Mustafa es-Sekkâ. 2 Cilt. Kâhire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2. bs. 1997.
• İsfahânî, Ebû Abdillâh Hamza b. Hasan. et-Tenbîh alâ hurûfi’t-tashif. thk. Muhammed Es’ad Tales, Beyrut: Dâru Sadır, 1992 . Kahraman, Ferruh. “Tefsîrde Kitab-ı Mukaddesin Tahrifi Meselesi: I (Tahrif Kelimesi Bağlamında)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/41 (2015), 189-212.
• Karagöz, Mustafa. Tefsir Tarihi Yazımı ve Problemleri. Ankara: Araştırma Yayınları 2012.
• Karlığa, H. Bekir. “Goldziher’in Kur’an’a Yaklaşımına Eleştirel Bir Bakış”. Kur’an ve Sünnet Sempozyumu. 25-45 (1-2 Kasım 1997).
• Koçyiğit, Talat. “I. Goldziher’in Hadisle İlgili Bazı Görüşlerinin Tahlil ve Tenkidi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (1967), 43-55.
• Koyuncu, Recep - Yiğit, İdris. “Oryantalist Bakış Açısında Göre Kıraatler: Otto Pretzl, Arthur Jeffery, Nöldeke ve Goldziher Örneği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 22/2 (2022), 559-584.
• Kûfî, Ebü’l-Abbas Ahmed b Ali en-Necâşî el-Esedî. Ricâlü’n-Necâşî: ehadü’l-usûli’r- ricâliyye. thk. el-Hucce es-Seyyid Mûsâ eş-Şebîrî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1997.
• Küçük, Abdurrahman v.dğr. Dinler Tarihi. Ankara: Berikan Yayınları, 9. Basım, 2017.
• Maloush, Talal. Early Hadith Literature And The Theory Of Ignaz Goldziher. Edinburgh: Faculty Of Arts, Unıversıty Of Edınburgh. Doktora Tezi, 2000.
• Mecdî, Abdüsselâm Mükbil. İzhâbü’l-hüzni ve şif’aü’s-sadri’sekîm. Kahire: Dâru’l- Îman, 2010.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Ahmet b. Rıfat b. Osman Hilmi Karahisarî v.dğr. 5 Cilt. Türkiye: Dâru’t-Tıbâati’l Âmire, 1918.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü’l- Kübrâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Ali b. Şuayb. Fezâilü’l-Kur’ân. thk. Semîr Huli. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1992.
• Okcu, Abdulmecit. “Ignace Goldzıher’in Taberî’den Aktarımda Bulunarak Bazı Kırâatleri Tenkidi ve Meselenin Arka Plânı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (30 Aralık 2002). 137-151.
• Özel, Recep Orhan. “Kur’an’Tevrat’la Neyi Kastediyor?”. Usûl: İslam Araştırmaları 14 (2010), 25-50.
• Râfîi, Mustafa Sâdık. İ’câzü’l-Kur’an ve’l-belâgatü’n-nebeviyye. Beyrut: Darü’l- Kitâbi’l-Arabî, 8. Basım, 2005.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsirü’l-menar. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye, 1990.
• Salih, Subhi. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-`İlm li’l-Melâyin, 4. Basım, 2000.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmülhüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsir-i Semerkandî. 3 Cilt. yy.: Yazma, ts.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Ignaz Goldziher’in Tarafsızlığı Üzerine Bir Değerlendirme (İslâm Kültür Araştırmaları 1-2 Adlı Çalışması Özelinde)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (Aralık 2023), 657-683.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Ignaz Goldziher’in Müslümanlara Yaklaşımındaki Tutarsızlıklar Üzerine Bir Değerlendirme”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58 (27 Aralık 2023), 193-225.
• Seyhan, Ahmet Emin “Ignaz Goldziher’in İslâm’ın Evrenselliğiyle İlgili Düşünceleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Burdur İlahiyat Dergisi 8 (Haziran 2024), 20-52.
• Sezgin, Fuad. Târihü’t-türâsi’l-Arabî, çev. Mahmûd Fevzi Hicâzî. 17 Cilt. Riyâd: İdâretü’s-Sekâfe ve’n-Neşr bi-Câmiati’l-İmâm Muhammed b. Süûd el-İslâmiyye, 1991.
• Süyûtî, Celaleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l- Mısriyye, 1974.
• Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu‘l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
• Tavîl, Seyyid Rızk. Medhal fî ulûmi’l-kıraât. Mısır: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1985.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1998.
• Vakıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî. el-Megâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1989.
• Yaşar, Naif. Oryantalistlere Göre Kur’an’ın Kaynağı ve Metinleşmesi. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyd Köksal - Murat Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
• Yiğit, İdris. Temel Meseleleriyle Kıraat ve Tecvid İlminde Lahn Olgusu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• Zâhir, İhsân İlâhî. eş-Şîa ve’l-Kur’ân. Lahor: İdâret Tercümânu’s-Sünne, ty.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fi vucûhi’t-te’vîl. ed. Murat Sülün. çev. Necdet Çağıl. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Zerkeşî, Bedreddin b. Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Îsa el-Babî el-Halebî ve Şürekâuhu, 3. Basım, ts.