Sociological Evaluation of the Concept of “Kafa’ah”from Islamic Family Values in the Context of Habitus

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 361 - 390, 21.03.2025

Nimet Keseli Ustabaşı , Abdurrahman Kurt

https://doi.org/10.61304/did.1559559

Öz

The aim of this study is to provide a sociological assessment of the concept of kafa’ah, one of the Islamic family values, through the lens of Pierre Bourdieu’s concepts of habitus, field, and capital, specifically in relation to the types of capital. Bourdieu, who introduced the concepts of field and capital in relation to habitus, argued that social structures, individuals, and institutions are interconnected and interactive. He explains that individuals’ preferences are significantly shaped by the habitus they inhabit, which influences their values, worldviews, and life choices. These preferences are evident in the context of habitus, field, and types of capital, particularly when it comes to selecting a spouse and establishing a family. In relation to “types of capital” and “field,” Bourdieu discusses how the family an individual is born into, the education they receive, the language they speak, and their economic conditions all contribute to shaping their habitus. Furthermore, he explains how habitus influences the types of capital and an individual’s preferences within the field. The central problem of this research is to explore how the concept of kafa’ah, one of the Islamic family values, aligns with Bourdieu’s ideas of habitus and the field-capital framework. The primary argument of this study is that the types of capital, which represent different aspects of sociological reality, and the criteria for kafa’ah are largely similar.

Anahtar Kelimeler

Habitus, Family, Islamic Family Values, Sociology of Religion, Kafa’ah, Capital

İslâmî Aile Değerlerinden ‘Kefâet’ Kavramının Habitus Bağlamında Sosyolojik Değerlendirmesi

Öz

Aile kurumuna ait kavram ve değerler hem dinî hem de sosyolojik açıdan pek çok ilişkisel alana tekabül eder. Çalışmamızın amacı, Fransız Sosyolog Pierre Bourdieu’nun habitus, alan ve sermaye kavramları çerçevesinde, İslâmî aile değerlerinden biri olan kefaet (denklik) kavramının, sermaye türleri ile ilişkisi bağlamında sosyolojik bir değerlendirmesini yapmaktır. Bireylerin tercihlerinin içerisinde bulundukları habitus etkisiyle büyük oranda şekillendiğini, değerlerinin oluştuğunu ve dünya görüşleri ile yaşam tercihlerinin ortaya çıktıklarını anlatır. Bu tercihler, eş seçiminde ve aile kurarken de habitus, alan ve sermaye türleri ile bağlantılı şekilde kendini gösterir. “Sermaye türleri” ve “alan”la ilişkili olarak insanların içine doğdukları ailenin, aldıkları eğitimin, konuştukları dilin ve ekonomik koşulların onların habitusunu oluşturduğunu, aynı zamanda da habitusun sermaye türlerine ve alandaki tercihlerine etki ettiğini öne sürer. Araştırmanın temel problemi habitus ve alan-sermaye türleri ile bağlantılı olarak; İslâmî aile değerlerinden biri olan kefâet kavramının hangi düzlemde örtüştüğünü anlamaktır. Çalışmanın temel iddiası, sosyolojik gerçekliğin farklı görünümlerinden olduğunu düşündüğümüz sermaye türleri ile kefâet kriterlerinin büyük oranda benzerlikler taşıdığıdır. Çalışmamızda literatür taraması yöntemi kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Habitus, Aile, İslâmî Aile Değerleri, Din Sosyolojisi, Kefâet, Sermaye

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 7. Basım, 1998.
• Akçay Biçen, Süheyla. “İslam Aile Hukukunda Eşler Arasında Denklik”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Hakemli Dergisi 2/1 (Haziran 2018), 92-101.
• Akdoğan, Ali. Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Akın, Mahmut Hakkı. “Muhafazakârlık ile Sosyoloji İlişkisi ve Batılılaşma Eleştirisi Bağlamında Said Halim Paşa’nın Öngörüleri”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 62 (2002) 88-103.
• Aktan, Hamza. “Kefâet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/129- 168. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Arpacı, Murat. “Pierre Bourdieu’nun Sosyolojisinde Beden, Cinsiyet ve Cinsellik”. İmgelem 4/6 (2020), 245-264.
• Aydemir, Mehmet - Ali Tecim, Erhan. “Türk Toplumunda Aile ve Dinin Sosyal Sermaye Potansiyeli”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi 28 (2012), 43-56.
• Balcı Arvas, Fatma. “Aile, Değerler ve Din: Teorik Bir Yaklaşım”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (Haziran 2019), 199-233.
• Balcı Arvas, Fatma - Hökelekli, Hayati. “Dindarlık ile Evlilik Doyumu ve Evlilikte Sorun Çözme İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Değerler Eğitimi Dergisi 15/34 (2017) 129-160.
• Baltacı, Ali. “Habitus: Dini İnanç Habitusunun Oluşumu Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/2 (Eylül 2018), 1-24.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-u İslamiyye ve Islahatı Fıkhıyye 2. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Bourdieu, Pierre. Toplumbilim Sorunları. çev. Işık Ergüden. İstanbul: Kesit Yayıncılık, 1996.
• Bourdieu, Pierre. “Sermaye Biçimleri”. Sosyal Sermaye: Kuram-Uygulama- Eleştiri. çev. Mehmet M. Şahin. ed. Mehmet Murat Şahin - Ahmet Zeki Ünal. 45- 75. İstanbul: Değişim Yayınları, 2010.
• Bourdieu, Pierre. Akademik Aklın Eleştirisi. çev. P. Burcu Yalım. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Bourdieu, Pierre - Wacquant, Loic. Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. çev. Nazlı Ökten. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Bourdieu, Pierre. Sosyoloji Meseleleri. çev. Aslı Sümer v.dğr. Ankara: Heretik Yayıncılık, 2016.
• Bourdieu, Pierre. Eril Tahakküm. çev. Bediz Yılmaz. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2019.
• Bourdieu, Pierre. Genel Sosyoloji College de France Dersleri (1981-1983). çev. Zuhal Emirosmanoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• Bourdieu, Pierre. Ayrım Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. çev. Derya Fırat - Şannan Ayşe - Günce Berkkurt. Ankara: Heretik Yayınları, 2014.
• Bourdieu, Pierre. Pratik Nedenler - Eylem Kuramı Üzerine. çev. Hülya Tufan. İstanbul: Kesit Yayıncılık, 1995.
• Brubaker, Rogers. “Rethinking Classical Theory: The Sociological Vision of Pierre Bourdieu”. Pierre Bourdieu Volume 14/6 (November 1985) 745-775.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2022.
• Canatan, Kadir. “Aile Kavramının Tanımı”. Aile Sosyolojisi. ed. Kadir Canatan Ergün Yıldırım. 53-65. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Calhoun, Craig. “Bourdieu Sosyolojisi Genel Hatları”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. der. Güney Çeğin. 77-129. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Champagne, Patrick- Christin, Olivier. Pierre Bourdieu Une İnitiation. Lyon: Presses Universitaires de Lyon, 2012.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Yayın Dağıtım, 2013.
• Çakır, Latife. İslam Hukuku Kaynaklarında Evlilikte Denklik Meselesi ve Günümüz Türk Toplumunun Yansıması. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Çınar, Fatih. “Nikahta Denkliğe konu Olan Vasıflar ve Bunların Fıkhi Tesiri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (Haziran 2020), 265-285.
• Ferruh, Ömer. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1994.
• Göker, Emrah. “Ekonomik İndirgemeci mi Dediğimiz?”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. der. Güney Çeğin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014, 277-302.
• Tatlıcan, Ümit - Çeğin, Güney. “Bourdieu ve Giddens: Habitus veya Yapının ikiliği”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. der. Güney Çeğin, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.303-366.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Ma’ârif, 1417.
• İbrahimoğlu, Davut. Evlilikte Doğru Seçim Ailede Mutluluk. İstanbul: Hayat Yayınları, 2004.
• Harker, Richard K. “On Reproduction, Habitus and Education”. British Journal of Sociology of Education 5/2 (1984) 117-127.
• Naulin, Sidonie - Jourdain, Anne. Pierre Bourdieu’nun Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. çev. Öykü Elitez. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Kaplan, Merve - Yardımcıoğlu, Mahmut. “Alan, Habitus ve Sermaye Kavramlarıyla Pierre Bourdieu”. Habitus Toplum Bilim Dergisi 1 (2020), 23-38.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “İslam’a Göre Evlilikte Eşler Arasında Uyum Sorunu İnanç ve Ahlak Uyumu”. Bilimname 5/15 (2007), 137-162.
• Kaya, Ali. “Bourdieu’nun Materyalist ve Siyasal Din Okuması Üzerine”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15/2 (2014), 85-86.
• Kaya, Mehmet. Cinsiyetleri Farklı Üniversite Öğrencilerinin Eş Seçimi Tercihlerine Göre Denetim Odakları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Kılınçer, Hatice. Maneviyat Yönelimli Aile Danışmanlığı: Yaşantısal Aile Danışmanlığı Çerçevesinde Bir Model Önerisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. İstanbul: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• Kurt, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Kurt, Abdurrahman. “Çağdaş Ailevi Sorunların Çözümünde İslami Aile Değerlerinin Katkısına Dair Sosyolojik Bir Analiz”. Journal of Analytic Divinity 6/2 (Aralık 2022), 284-314.
• Küçükcan, Talip. “Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası”. İslâm Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 109-128.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2008.
• May, Tim - Powell, Jason L. Situating Social Theory. Buckingham: Open University Press, 2008.
• Merton, R.K. “Intermarriage And The Social Structure: Factand Teori”. Psychiatry: Journal for the Study of Interpersonal Processes 4/3 (1941), 361-374.
• Morgan, L. David. Focus Groups As Qualıtatıve Research. London: Sage Publications, 1997.
• Pekdemir, Şevket. “Evlilikte Denklik Konuları Üzerine Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/1 (2015), 113-149.
• Port, Zeynep. Kur’an’da Aile Modelleri Bağlamında Aile Değerleri ve Eğitimi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Swartsz, David. Kültür ve İktidar-Pierre Bourdieu’nun Sosyolojisi. çev. Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Topgül, Tuna Çağlar. Kurum Bakımında Kalmış Yetişkinlerin Deneyimleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Turner, Bryan S. “Pierre Bourdieu ve Din Sosyolojisi”. Pierre Bourdieu’nun Mirası-Eleştirel Söylemler. çev. A. Kadir Gülen. ed. Güney Çeğin. 257-280. Ankara: Phonix Yayınevi, 2019.
• Türk, Hasan Bahadır. “Pierre Bourdieu Üzerinden Resmî İdeolojiyi Okumak: Bir Açıklama Denemesi”. Liberal Düşünce Dergisi 36 (Güz 2004), 55-65.
• Wacquant, Loıc. “Pierre Bourdieu: Hayatı, Eserleri ve Entelektüel Gelişimi”. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. der. Güney Çeğin. v.dğr. 53-76. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Yapıcı, Asım. Din, Kimlik ve Önyargı. Adana: Karahan Yayınları, 2004.
• Yıldız, Günay. “Türk Kamu Yönetiminde Liyakat İlkesi”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/8 (Aralık 2016), 140-180.
• Yücedağ, İbrahim. “Habitus’tan Mutatlaştırmaya Toplumsalın İnşası”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 37 (2016), 111-133.