Al-Awza’i and His Jurisprudential Views on the Issue of Mahr

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 129 - 156, 21.03.2025

Mustafa Dumlupinar

https://doi.org/10.61304/did.1579983

Öz

The period from the early second century AH to the mid-fourth century AH is often referred to as the century of jurisprudence and the age of intellectual maturity. During this period, which spanned the end of the Umayyad caliphate and the early Abbasid era, prominent mujtahid jurists emerged. Their ijtihad and opinions were followed for centuries. ‘Abd al-Rahman ibn ‘Amr al- Awza’i was a prominent mujtahid and sect imam of the second century AH. During his lifetime, he served as the mufti of Damascus and was the mujtahid followed by its people. The sect attributed to him, known as al-Awza’iyya, spread across Syria, Iraq, Hejaz, Egypt, the Maghrib, and Andalusia. His views were followed until the spread of the Shafi’i school in Damascus and the Maliki school in Andalusia. It is important to examine al-Awza’i’s ijtihad, particularly on the issue of marriage, as there has been no study on this topic in Turkish literature. Therefore, it is necessary to gather his reliable opinions on the issue of mahr, which are scattered across works of comparative fiqh and legal disagreement. This will allow for a proper evaluation of his views on the matter. In this study, we aim to present al-Awza’i’s ijtihad on mahr based on the reliable narrations transmitted by the majority of scholars, which can be found in multiple sources.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Awza, Awzi’i Madhhab, Mahr, Jurisprudence

Evzâî ve Mehir Konusundaki Fıkhî Görüşleri

Öz

H. II. asrın başından IV. asrın ortalarına kadar olan dönem fıkhın tedvin asrı ve olgunluk çağı olarak nitelendirilmektedir. Emevîlerin sonu ile Abbâsîlerin ilk dönemlerini de içine alan bu dönemde, ictihadları ile öne çıkan ve yüzyıllar boyunca görüşleri takip edilen müctehid hukukçular yetişmiştir. H. II. asrın önde gelen müctehid ve mezhep imamlarından biri de Abdurrahman b. Amr el-Evzâî’dir. Yaşadığı dönemde Şam halkının müftüsü ve tâbi oldukları müctehidi olmuştur. Evzâiyye adıyla ona nispet edilen mezhep Suriye, Irak, Hicaz, Mısır, Mağrib ve Endülüs’te yayılmıştır. Şam’da Şafiî mezhebi, Endülüs’te ise Mâlikî mezhebi yaygınlaşana dek onun görüşlerine uyulmuş ve Evzâîliğe intisap edilmiştir. Evzâî’nin mehir konusundaki ictihadlarının ortaya konulması önem arz etmektedir. Çünkü bu konuda Türkçe literatürde herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla mehir konusunda mukayeseli fıkıh eserleri ile hilaf eserlerinde dağınık halde yer alan muteber görüşlerinin tek bir çalışmada toplanması bu konudaki görüşlerini değerlendirebilmek için gerekli görülmektedir. Bu kapsamda çalışmamızda âlimlerin çoğunluğu tarafından nakledilen ve birden fazla kaynak içerisinde rastladığımız muteber rivayetler esas alınarak Evzâî’nin mehir konusundaki ictihadları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Evzâî, Evzâîyye, Mehir, İctihad

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “Mehrin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 17 (2011), 367-388.
• Aksoy, Muhammed Mehdi. “Mezhepler Arası Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Mehir”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 15 (2022), 411-437.
• Altun, Muhammed Latif. Aile Hukuku Özelinde Hanefi ve Evzâî Mezheplerinin Mukayesesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer. Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Aycan, İrfan v.dğr. Emevîler Dönemi Bilim Kültür ve Sanat Hayatı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Aycan, İrfan - Sarıçam, İbrahim. Emeviler. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, Nevzat. İmam-ı Evzai ve Sünenindeki Metodu. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2001.
• Aynî, Bedruddin Ebî Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Azîmabâdî, Şemsülhak Muhammed b. Emir Ali. Avnu’l-ma’bud alâ şerhi süneni Ebû Davud. thk. Muhammed Nasıruddin el-Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâr’u İbn Hazm, 2005.
• Balcı, Ali Osman - Önder, Murat. “Evzâî’nin İtikadî Yönü”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (2023), 798-823.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 11 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Evzâî ve Fıkhî Mezhebi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/23 (2011), 1-33.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh el-müsned min hadîsi Resûlillahi ve sünenihî ve eyyâmihî. thk. Muhibbiddin el-Hatîb - Muhammed Fuad Abdulbâkî. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1979.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık Gamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dar-u İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cubûrî, Abdullah Muhammed. el-İmâm el-Evzâî hayâtuhu ve ârâuhu ve asruhû. Bağdat: Daru’r-Risale, 1980.
• Cubûrî, Abdullah Muhammed. Fıkhu’l-imâm el-Evzâî. 2 Cilt. Bağdat: Vizâretü’l-Evkâf, 1977.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1995.
• Dumlupınar, Mustafa. İmam Evzâînin Aile Hukukuna Dair İctihâdları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2013.
• Düveyhî, Ali b. Sa’d b. Salih. Usûlü mezhebi’l-imâm el-Evzâî min vâkıi fıkhihî ve âsârih. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 2004.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebu Hanife. çev. Osman Keskioğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2002.
• Ekşici, Abdülmecid Yasir. Ehl-i Şam, İmam Evzâî ve Usûl Düşüncesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2014.
• Evzâî, Abdurrahman b. Amr b. Yuhmid. Sünenü’l-Evzâî, ehâdis, âsâr ve fetâvâ. thk. Mervan Muhammed Şeâr. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1993.
• Fazlurrahman. İslam. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslam Hukukunda Mehir”. Mehir 2 (1998), 23- 25.
• Hamidullah, Muhammed. İslam’a Giriş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1999.
• Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hodgson, Marshall G. S. İslam’ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstizkâr fî mezâhibi ulemâi’lemsâr. thk. Abdulmutî Emin Kal’acî. 30 Cilt. Kahire: Dâr’ul-Va’y, 1993.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-Kâfi fî fıkhi’l-Medîne. thk. Muhammed el-Moritânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu Riyâd el-Hadise, 1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddu’l-muhtâr âlâ dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed Abdilmevcud. 14 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutûb, 2003.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Ali. Târîhü medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed. Vefâyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1994.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said. el-Muhallâ. thk. Abdülgaffar Süleyman Bendarî. 12 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Meşâhîru ulemâi’l-emsâr. thk. Mecdî b. Mansur b. Seyyid eş-Şûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Dâr’u-Hicr, 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-imâm Ahmed. 4 Cilt. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğni. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türki - Abdülfettah Muhammed Huluv. 15 Cilt. Riyad: Dar-u Alemi’l- Kütüb, 1998.
• İbni Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1998.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhü Kenzi’d- dekâik. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidayetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. 4 Cilt. Kahire: Daru’l Hadis, 2004.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim. el-İşrâf alâ mezâhibi’l-ulemâ. thk. Ebû Hammad Sagir Ahmed Ensârî. 10 Cilt. Mektebetu Mekketi’s-Sekafiyye, 2004.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Abdüsselam Tedmîrî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1997.
• Kal’âcî, Muhammed Revvâs. Mevsuâtu fıkhi Abdurrahman el-Evzâî. Kuveyt: Camiâtu’l-Kuveyt Lecnetü’t-Te’lif ve’n-Neşr, 2003.
• Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekr b. Mes‘ud b. Ahmed. Bedâ‘i’u’s-sanâ‘i fî tertîbi’ş- şerâ‘i‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Câmiu li ahkâmi’l- Kur’ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. 20 Cilt. İstanbul: Buruc Yayınları, 1997.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. et-Ta’lîku’l-mümecced alâ muvatta- i Muhammed. thk. Takiyüddin en-Nedvî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1991.
• Mâlik b. Enes, Mâlik b. Âmir el-Ebâhi el-Medenȋ. el-Muvattâʽ. Beyrut: Müessetü’r- Risâle, 1991.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’lkebîr şerhu muhtasari’l-Muzenî. thk. Ali Muhammed Muavved. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Mellah, Hüseyin Muhammed. el-İmâmü’l-Evzâî muhaddisen hâfizen. Sayda: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• Mergînânî, Burhâneddin. el-Hidâye. thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t- Türâsi’l- Arabî, ts.
• Miquel, Andre. İslâm ve Medeniyeti (Doğuştan Günümüze). çev. Ahmet Fidan - Hasan Menteş. Ankara: Birleşik Yayıncılık, 1991.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed b. Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetü’l- ahvezî bi şerhi câmii’t-Tirmîzî. thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alfe. 2 Cilt. Amman: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Ebû Suheyb Keremî. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl. Kitâbü’l-Muhtasar el-Müzenî. thk. Şerefüddîn ed-Dâğıstanî. 2 Cilt. Riyad: Dar-u Medâricu’n-Neşr, 2019.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyeddin Yahya b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi sahîhi Müslim b. el-Haccâc- Sahîhi Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Müessesetü Kurtuba, 2. Basım, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyeddin Yahya b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l- müftîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmîyye, 1991.
• Öğüt, Salim. “Evzâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/546-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Sâbunî, Muhammed Ali. Revâi‘u’l-beyân tefsîr âyati’l-ahkâm mine’l-Kur‘ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Âsriyye, 2012.
• Safedî, Salâhuddîn Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâs, 2000.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur. el-Ensâb. thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cenân, 1988.
• Şeâr, Mervan Muhammed. el-Evzâî imâmu’s-selef. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1993.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-evtâr min esrâri münteka’l- ahbâr. thk. Ebû Muâz Tarık b. Ivâdullah b. Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru İbni Affân, 2005.
• Şeyh, Abdüssettâr. el-İmâm el-Evzâî şeyhülislam ve âlimu ehli’ş-Şam. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2006.
• Şeyh, Mahmud Muhammed. el-Mehr fi’l-İslâmî beyne’l-mâzî ve’l-hâzır. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’limâm eş-Şâfiʿî. thk. Zekeriya Umeyrât. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirin, Şükrü. İslam Aile Hukukunda Mehir. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1967.
• Tahâvî, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Selame. Muhtasaru ihtilâfu’l- ulemâ. thk. Abdullah Nezir Ahmed. 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 1995.
• Tirmîzî, Muhammed b. İsa b. Sevre. Sünenu’t-Tirmîzî. thk. Muhammed Nâsıruddin Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• Türcan, Talip v.dğr. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Üçok, Bahriye. İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/31-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yiğit, İsmail. “Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87- 108. İstanbul: TDV Yayınları, 2017.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmü’n-nübelâ. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a’lâm. thk. Abdüsselâm et-Tedmûrî. 52 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitâbü’l-Arabî, 1993.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü’l- huffâz. thk. Zekeriya Umeyrât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zeylaî, Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-râye fî ehâdîsi’l-hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Cidde: Müesssetü’r-Reyyân, 1997.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l- Fikr, 1985.