Oğuz Kağan Destanı ve Fârâbî Felsefesinde Devlet ve Hükümdar Anlayışı

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 1, 337 - 360, 21.03.2025

Ferdi Kaya , Hacı Ömer Özden

https://doi.org/10.61304/did.1581199

Öz

Destanlar, tarihî dönemlerde milletlerin başından geçen ya da toplumların millet olmasında derin etkisi görülen, her zaman dile getirilen yaşanmış ve insanların zihninde yer etmiş önemli olayların edebî bir dille anlatımıdır. Bu anlatılar bilimsel, felsefî, dinî vb. birçok açıdan üzerinde durulması ve incelenmesi gereken niteliktedir. Çünkü destanlar, milletlerin dinî inançlarını, ahlâkî değerlerini, siyasi düşüncelerini, içtimai düzenlerini, kısacası dünyaya ve olaylara bakışını yansıtan ürünlerdir. Bu açıdan bakıldığında Türk edebiyatının en eski örneklerinden biri olan Oğuz Kağan Destanı, Türklerin sosyokültürel yapısı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Destanda Türklerdeki sosyal hayat, din, hükümdarlık ve devlet anlayışı ile ilgili fikirler bulmak mümkündür. Bu durum söz konusu eserin birçok bilimsel ve felsefî çalışmanın nesnesi olmasına neden olmaktadır. Bu çalışmada Oğuz Kağan Destanı’nda ve Fârâbî’nin felsefesinde devlet ve hükümdar anlayışı üzerinde durulmuştur. Böyle bir karşılaştırmada amaç Fârâbî’nin siyaset felsefesinde eski Türk kültürünün izlerini aramaktır. Ayrıca bu çalışma destanların mitolojik unsurlar taşımasından ötürü mitsel düşünce ve felsefî düşünce arasında bir karşılaştırma yapma imkânı da verecektir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Destan, Oğuz Kağan Destanı, Fârâbî, Devlet, Hükümdar

Understanding of State and Ruler in al-Farabi’s Philosophy and Oghuz Khagan Epic

Öz

Epics are literary expressions of significant historical events that shaped a nation or deeply influenced societies in their formation. These narratives, continuously remembered and passed down, hold a lasting place in people’s collective memory. These narratives can be scientific, philosophical, religious, or otherwise, and they are works that merit careful examination from multiple perspectives. Epics, in particular, are cultural products that reflect a nation’s religious beliefs, moral values, political ideologies, and social structures-in short, their worldview and interpretation of events. From this perspective, the Oghuz Khagan Epic, one of the oldest examples of Turkish literature, offers valuable insights into the socio-cultural structure of the Turks. The epic reflects their understanding of life, religion, sovereignty, and statehood. This makes the work a subject of extensive scientific and philosophical study. This study explores the concept of the state and rulership in the Oghuz Khagan Epic in relation to al-Farabi’s political philosophy. The aim of this comparison is to trace elements of ancient Turkish culture within al-Farabi’s political thought. Additionally, since epics incorporate mythological elements, this research provides an opportunity to compare mythical and philosophical thought. Given the relative scarcity of studies examining the philosophical aspects of epics, this research is expected to make significant contributions to the history of Turkish thought in particular and the history of philosophy in general, while also serving as a foundation for further studies in the field.

Anahtar Kelimeler

History of Philosophy, Epic, Oghuz Khagan Epic, al-Farabi, State, Ruler

Kaynakça

• Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. Ankara: Vadi Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Baykara, Tuncer. Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001.
• Baykara, Tuncer. “Togan, Ahmet Zeki Velidi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/209-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 3. Basım, 1999.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Esin, Emel. İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, Türk Kültürü El-Kitabı, 2 Cilt 1/b’Den Ayrı Basım, 1978.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye veya Mebadi’ül-Mevcudat. çev. Mehmet S. Aydın - Abdulkadir Şener - Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Fârâbî. Fusulün Müntezea (Seçilmiş Fasıllar). çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2022.
• Fârâbî. Mutluluğu Kazanma (Tahsilu’s-Sa’ade) Eflatun Felsefesi ve Aristo Felsefesi. çev. Hüseyin Atay. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Fârâbî. “Erdemli Şehir Halkının Görüşleri (Kitabü Arai ehli’l-medineti’lfazıla)”. çev. Mahmut Kaya. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. ed. Mahmut Kaya.139-150. İstanbul: Klasik Yayınları, 13. Basım, 2022.
• Fârâbî. İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Basım, 2023.
• Fârâbî. İdeal Devlet. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 17. Basım, 2023.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Gökalp, Ziya. Türk Devletinin Tekâmülü. haz. Kazım Yaşar Kopraman. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 1981.
• Gökalp, Ziya. Türk Uygarlığı Tarihi. haz. Yusuf Çotuksöken. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2. Basım, 2008.
• Kafalı, Mustafa. “Ebülgazi Bahadır Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/358-360. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 18. Basım, 1998.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimler Sözlüğü. İstanbul: Yedi Gece Kitapları, 2001.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2015.
• Necatigil, Behçet. 100 Soruda Mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 4. Basım, 1989.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültürünün Gelişim Çağları. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi 1 (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar). 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5. Basım, 2010.
• Özden, H. Ömer - Elmalı, Osman. İlkçağ Felsefe Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Basım, 2018.
• Özden H. Ömer. Felsefeye Giriş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Basım, 2024.
• Saltuklu, Zübeyir. Fârâbî ’de Siyaset ve Demokrasi. Kayseri: Fenomen Yayınları, 2017.
• Sertkaya, Osman Fikri. “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Mülahazalar”. Türk Dili Araştırmalar Yıllığı-Belleten 40 (1992), 9-27.
• Taşağıl, Ahmet. Kök Tengri’nin Çocukları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Tekin, Talat. Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınevi, 2. Basım, 1998.
• Türk Dil Kurumu, Erişim 23 Ekim 2024, www.tdk.gov.tr
• Vico, Giambattista. Yeni Bilim. çev. Sema Önal. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2007.