Osmanlı Ordusunda Tabur İmamı Atamaları (1320-1330 / 1902-1912)

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 3, 1237 - 1272, 25.09.2025

Habibe Kazancıoğlu

https://doi.org/10.61304/did.1659997

Öz

Osmanlı Devleti ordusunda hem kara hem de deniz kuvvetlerinde beratla tayin edilmiş subay rütbesinde imamlar görevlendirilmiştir. Osmanlı ordusunun modernleşme süreciyle birlikte belirli kurallar çerçevesinde orduya alınan bu görevliler; hiyerarşik olarak tabur imamı ve alay imamı şeklinde ünvanlar almaktalardı. 1828 yılında orduda tertip ve saf düzeninden tabur ve bölük düzenine geçildikten sonra orduda görevli olan imamların tabur imamı olarak isimlendirildiği bilinmektedir. Osmanlı ordusundaki tabur imamları hakkında genel malumatlar olmasına rağmen tabur imamlarının atamalarına dair bilgilerin sınırlı olduğu görülmektedir. İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi (MŞH), No. 145 /1-10’da yer alan Tabur İmamları Defterinde Osmanlı Devleti’nde tabur imamlarının atamalarıyla ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Bu çalışmada MŞH, No. 145 /1-10’da yer alan Tabur İmamları Defteri çevrilerek 1902-1912 tarihleri yılları arasında atamaya başvuran ve atamaları yapılan tabur ve alay imamlarının adlarına, memleketlerine, ikametgâhlarına, imtihan tarihlerine, atama öncesinde girdikleri imtihandan aldıkları puanlarına, atama için gerekli evraklarına, atama öncesindeki görevlerine ve atama yerlerine kadar birçok bilgiye ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi , Osmanlı , Ordu , Tabur , İmam , Atama

Battalion Imam Appointments in the Ottoman Army (1320-1330 / 1902-1912)

Öz

In the army of the Ottoman State, both land and naval forces were staffed with imams in the rank of officer appointed with a warrant. With the modernization process of the Ottoman army, these officials were recruited within the framework of certain rules and hierarchically titled as battalion imam, regiment imam and regiment mufti. The duties of these imams were to lead the soldiers in congregational prayers, to give them religious information, to keep their morale high, to encourage them during the war and to carry out the funeral procedures. It is also known that there were many military imams who were martyred in combat. In 1828, it is known that the imams in the army were named as battalion imams after the transition from the order of formation and ranks to the order of battalions and companies. Although there is general information about the battalion imams in the Ottoman State, there is limited information on the appointments of battalion imams. The Battalion Imams Book in the Istanbul Mufti’s Office Mashihat Archive (MSH), No. 145 /1-10, contains important information about the appointments of battalion imams in the Ottoman State. In this study, MSH, No. 145 /1-10 was translated and much information was obtained about the names, hometowns, residences, exam dates, scores they received in the exam they took before their appointment, the documents required for their appointment, their duties before their appointment, and their places of appointment of the battalion and regiment imams who applied for appointment between 1902 and 1912.

Anahtar Kelimeler

Islamic History , Ottoman , Army , Battalion , Imam , Appointment

Kaynakça

• Alay ve Tabur İmamlarının Vezâif-i Tedrisiyeleri Hakkında Nizamnâme. Düstur (4 Cemâziyelevvel 1332/31 Mart 1914), 2/6. Md.196. (Erişim 3 Mart 2025)
• Beşikçi, Mehmet. “Askeri Modernleşme, Askeri Disiplin ve Din: Düzenli Kitle Orduları Çağında Osmanlı Ordusu’nda Tabur İmamları”. Akademik İncelemeler Dergisi 11/1 (2016), 1-33.
• Beydilli, Kemal. “İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/181- 186. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Beydilli, Kemal. Osmanlı Devletinde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Pınar Yayınları, 2018.
• BOA, Osmanlı Arşivi, İrade Evkaf [İ. EV]. No. 19-59. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi, İrade Evkaf [İ. EV]. No. 23-57. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi, İrade Evkaf [İ. EV]. No. 51-48. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi, İrade Hususi [İ. HUS]. No. 51-43. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi, Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı [Y.A.RES]. No. 93-45. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Bülkat, Mehmet Esat. Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları. haz. İhsan Ilgır. İstanbul: Baha Matbaası, 1975.
• Döğüş, Necati. Osmanlı Devleti’nde İmamlık (19. Yüzyıl İstanbul Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı’dan Günümüze Orduda Din Hizmetleri”. Derin Tarih Dergisi 104 (2020), 75-79.
• Erdemir Lokman - Akın Abdullah. “Çanakkale Muharebelerinde Bir Tabur İmamı: Mustafa Memduh (Özaktaş) Efendi”. Yeni Türkiye Dergisi Çanakkale Özel Sayısı 65 (2015), 830-837.
• Geçili, Derya. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Donanmasına İmam Tayin Edilmesi”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 1-17.
• Gökbilgin, M. Tayyib. “Nizâm-ı Cedîd”. İslam Ansiklopedisi. 9/309-317. İstanbul: MEB Yayınları, 1964.
• İbrahim Naci. Allahaısmarladık: Çanakkale Savaşı’nda Bir Şehidin Günlüğü. haz. Lokman Erdemir - Seyit Ahmet Sılay. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2013.
• İnam, Abdülhalim. “Türk Ordusu’nda İmamlık Müessesesi ve Çanakkale Muharebelerindeki Mânevi Rolü”. Maarif Mektepleri Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1/2 (2017), 1-14.
• Kannengiesser, Hans. Çanakkale’de Türklerle Beraber Bir Alman Albayının Gözünden Çanakkale. çev. Mehmet Serez. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Kazıcı, Ziya. “Alay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/347. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Keleş, Hamza. “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Kânûnnâmesi”. Kastamonu Eğitim Dergisi 14/1 (2006), 227-240.
• Koç, Yunus - Yeşil, Fatih. Nizâm-ı Cedîd Kanunları (1791-1800). Ankara: Tarih Kurumu Basımevi, 2012.
• Mahmut Şevket Paşa, Osmanlı Askeri Teşkilat ve Kıyafeti Askeriyesi. Ankara: TTK Yayınları, 2010.
• MŞH. İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi, No. 145 /1-10. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr
• Özcan Abdülkadir. “Osmanlı Askeri Teşkilatı”. ed. Ekmeleddin İhsanoğlu. 1/337-370. İstanbul: IRCICA, 1994.
• Özcan, Abdülkadir. “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/457-458. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sözeri, Mustafa Sabri. “Dünya Ordularında Din Terbiyesi ve Teşkilatı”. İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi 2 (1964), 93-164.
• Steel, Nigel - Peter Hart. Gelibolu Yenilginin Destanı. çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Sabah Kitapları, 1996.
• Sunata, İ. Hakkı. Gelibolu’dan Kafkaslara: Birinci Dünya Savaşı Anılarım. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2003
• Tosun, Mehmet. Zaferin Manevi Kahramanları. İstanbul: Almina Kitap, 2023.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Ünal, Uğur. III. Selim Dönemi Islahat Çabaları (Nizâm-ı Cedîd). Ankara: Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Ünsal, Fatih. Modernleşme Dönemi Osmanlı Devleti Kara Kuvvetleri (1826- 1876). Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Yıldırım, Sinan. Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusu’ndan Günümüze Rütbe Terfi Sistemi. Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016
• Yüksel, Ahmet Turan. “Vasiyetname”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/556-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.