Cumhuriyet Dönemi Latin Harfli İlk Tecvid Kitabı Olarak Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri (1945 – Münif Çelebi) Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 3, 1053 - 1084, 25.09.2025

Mustafa Bodur

https://doi.org/10.61304/did.1722197

Öz

Bu çalışma, Latin harfleriyle kaleme alınmış ilk tecvid eseri olma niteliği taşıyan ve 1945 yılında Münif Çelebi tarafından yazılan Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri adlı eseri, Cumhuriyet dönemi dinî eğitim politikaları ve yayıncılık faaliyetleri bağlamında incelemeyi hedeflemektedir. Harf devrimi sonrası dönemde, Arap harfli klasik dinî metinlere erişimde yaşanan zorluklar, Latin harfli dinî öğretim materyallerine olan ihtiyacı artırmıştır. Çelebi’nin eseri, klasik tecvid kurallarını modern öğretim yöntemleriyle harmanlayan öncü bir çalışmadır. Harflerin fonetik özelliklerini sistematik biçimde açıklaması, görsel kodlama ve transkripsiyon teknikleri kullanması, eseri pedagojik açıdan özgün kılmaktadır. Ayrıca eserin devlet desteğiyle yayımlanmış olması, dönemin din politikaları ile uyumlu bir dinî eğitim modelinin gelişimini de yansıtır. Bu makalede söz konusu eser hem tarihsel hem didaktik bağlamda analiz edilerek erken Cumhuriyet dönemi dinî pedagojisinin yeniden inşa süreci bağlamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat , Münif Çelebi , Latin Harfli Tecvid , Kur’an Eğitimi , Tecvid Öğretimi , Harf Devrimi , Dinî Yayıncılık

Destekleyen Kurum

Bu makale 10731 ID numaralı proje kapsamında Atatürk Üniversitesi BAP Birimince desteklenmiştir

Pedagogical and Historical Analysis of the First Latin-Script Tajwid Textbook of the Republican Era: “Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri” by Münif Çelebi (1945)

Öz

This article analyzes the 1945 work Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri by Münif Çelebi, one of the first tajwid textbooks written in Latin script during the early Republican period of Türkiye. Following the alphabet reform of 1928, access to classical Islamic texts written in Arabic script became increasingly difficult, creating an urgent need for religious teaching materials compatible with the new Latin alphabet. Within this context, Çelebi’s work stands out as a pedagogically innovative and historically significant resource. The book integrates classical tajwid rules with modern instructional techniques, employing visual coding, systematic phonetic classification, and transcriptions tailored to Turkish readers. Çelebi’s academic background in physics contributed to the methodical and scientific structure of the book, distinguishing it from traditional religious manuals. Moreover, the work’s approval and support by both the Presidency of Religious Affairs and the Ministry of Education reflect its compliance with the state’s secular-religious balance in educational policy. Through a close reading of the book’s structure, pedagogical strategies, and institutional reception, this study situates Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri within the broader efforts to reconstruct religious pedagogy in early Republican Türkiye. The article further argues that Çelebi’s work bridges the gap between tradition and modernity, religious responsibility and scientific methodology, and provides a rare example of interdisciplinary engagement in religious education. As such, this textbook represents not only a key step in Islamic literacy reform but also a unique pedagogical document reflective of its historical moment.

Anahtar Kelimeler

Qira’at , Münif Çelebi , Latin-script Tajwid , Qur’anic Pedagogy , Tajwid Instruction , Alphabet Reform , Religious Publishing

Destekleyen Kurum

Atatürk University. This article was supported by Atatürk University’s Scientific Research Projects Unit (BAP) within the scope of project ID number 10731.

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. Tecvîd-i Mâhir. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Akman, Mustafa. “Kelâmî Perspekti̇fle Elmalili Muhammed Hamdi̇ Yazir”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017).
• Ayar, Hatice. “Latin Alfabesinin Kabülünden Sonra Kur’an Elifbâsı Öğretiminin Dönüşümü (1928-1972)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2020), 302.
• Aydın, Zeycan. Tecvid Kitabı. İstanbul: el-Mektebetu’l-Mahmûdîyye, ts.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Birgivî, Muhammed b. Pir Ali. “ed-Dürrü’l-yetîm”. Âfâkus’sakâfe ve’t-türâs 34 (2001), 185-213.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’an (Tarifi ve İsimleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Canel, Muammer vd. Ankara Fen Fakültesi İlk On Yıl (1943-1953). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2012.
• Cansal, Halil Hilmi. İlm-i Tecvid İlm-i Eda. İstanbul: Gün Basımevi, 1953.
• Ceylan, Hasan Hüseyin. Cumhuriyet Dönemi Din/Devlet İlişkileri. 3 Cilt. Ankara: Rehber Yayınları, ts.
• Cündioğlu, Dücane. Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi. İstanbul: Kitabevi, 1998.
• Çeker, Hüsna. Cumhuriyet Dönemi Tecvid Kitaplarının Kaynakları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çelebi, Münif. Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri (Tecvid). Ankara: Yeni Matbaa, 4. Basım, 1952.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 56. Basım, 2022.
• Dağdağan, Mahi. Tecvid. İstanbul: Şadırvan Yayınları, 35. Basım, 2022.
• Enis, İbrahim. Fi’l-Lehecâti’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Anglo’l- Mısriyye, Sekizinci Basım., 1992.
• Hamed, Ğânim Kadduri. Muhtasar Mukaddime-i Cezeriyye Şerhi. çev. Mücella Hacımısıroğlu. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfi Yayınları, 2021.
• Işın, Ali Rıza. Tecvid Dersleri. Konya: Yüksek İslam Enstitüsü Ders Notları, 1971.
• İnan, Ferhan. İnan Tecvidi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, ts.
• İnce, Nazife Nihal. Arap Dili İlimleri ile Tecvid Arasındaki Münasebet. Ankara: İlahiyât, 2018.
• Kara, İsmail. “Cumhuriyet Dönemi Dinî Yayıncılığın Arka Planı ve Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları”. 23. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Kara, Ömer. Kuran Fonetiği Tilavet Sanatı. İstanbul: Bilge Adamlar, 2012.
• Kaya, Mustafa. Arap Dili Fonetiği Ses-Anlam İlgisi. Erzurum: Eser Ofset, 2011.
• Kızılaslan, İshak. “Erken Dönem Kur’an Yazımına Dair Oryantalist Yaklaşımlar”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2 (2020), 173-205.
• Koçbeker, Osman Nuri. Yeni Tatbikatlı Tecvid. Konya: Ülkü Basımevi, 1958.
• Madazlı, Ahmet. Tecvid İlmi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1994.
• Mumcu, Uğur. Kazım Karabekir Anlatıyor. İstanbul: Tekin, 1993.
• Okiç, Tayyip. Kur’an-ı Kerimin Üslup ve Kıraati. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî, Ebü’l-Feth. Sirru sinâ‘ati’l-i‘râb. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Öcal, Mustafa. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 7/7 (1998), 241.
• Özcan, Nuri. “Sağman, Ali Rıza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/489-490. İstanbul: 2008.
• Özcan, Zeynep. Cumhuriyet Dönemi Dinî Hayat. Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Pakdil, Ramazan. Talim, Tecvid ve Kıraat. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfi Yayınları, 16. Basım, 2019.
• Sarı, Mehmet Ali. Kur’an-ı Kerim’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfi Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Savaş, Mahmut Fatih. Özetle Tecvid İlmi. İstanbul: Erkam Matbaası, 2011.
• Sibeveyh, Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Kahire: Mektebet’u l-Ḫâncî, 2. Basım, 1982.
• Şahin, Süreyya. Tam ve Kolay Tecvid. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1964.
• Tetik, İbrahim. “Kur’ân Kıraatinde İmâle ve Feth’in Kitâbî Referansları”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53 (2020), 41-65.
• Ünlü, Demirhan. Kur’an-ı Kerim’in Tecvidi. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Varol, Hasan Hüseyin. Yeni Karabaş Tecvidi. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 12. Basım, 2006.
• Yaîş b. Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî, Ebü’l-Bekâ Muvaffaküddîn. Şerhu’l-mufessal. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Tarih II Orta Zamanlar. İstanbul: Maarif Vekaleti-Devlet Matbaası, 1931.