Compound words constituted with the verb tut-in Uyghur

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 11, 81 - 104, 01.12.2012

Engin Çetin

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Uygurcada tut-Fiiliyle Kurulan Birleşik Sözler

Öz

Bu makalede Uygurcada tut- fiiliyle kurulan birleşik sözler ele alınmış, fiille ilgili birleşik söz varlığının ortaya konması amaçlanmıştır. Her ne kadar makalenin yoğunlaştığı dönem Uygurca ve konu birleşik yapılarsa da fiilin Orhon Türkçesinden başlayarak barındırdığı ve günümüze kadar kazandığı anlam değerleri, Eski Türkçe dönemindeki söz türetmeleri, birleşik yapılarda yer aldığı sözcükler aracılığıyla kazandığı anlamlar ve yapısal özellikleri üzerinde durulmuştur. Fiilin süreklilik bildirmesi ve temel anlam özelliği, daha eski dönemlerden başlayarak çok anlamlı olması, çok sayıda fiil ve isim türetmesi ile çok sayıda birleşik söz kurması gibi değişik sonuçlar doğurmuştur

Anahtar Kelimeler

Uygurca, Eski Türkçe, tut- fiili, Birleşik sözler

Kaynakça

• ABİK, A. Deniz (2004), “Nevâyî’nin üç eserindeki deyimlerin Farsça ile karşılaştırılması”, ÇÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S 1, Adana, 211-222.
• Āg.: Āgama-Fragmente
• ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1977), “Uygurca yazılar arasında II”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi C. XXII’den ayrı basım, İstanbul, s. 17-32.
• --- (1992), Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• --- (1999), Kutadgu Bilig I Metin¸Türk Dil Kurumu
• ARIKOĞLU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ÁRPÁD, Berta, (2004), Szavaimat jól halljátok… A türk és ujgur rovásírásos emlékek kritikai kiadása, Szeged.
• --- (2010), Sözlerimi İyi Dinleyin…, Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, (Çev.: Emine Yılmaz), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ASMUSSEN, Jes P. (1965), Xuastvānīft Studies in Manichaeism, Acta <theologica Danica, Prostant Apud Munksgaard, Cophenagen.
• ATA, Aysu (1997), Nasırü’d-din Bin Burhanü’d-din Rabguzi Kısasü’l-Enbiya: Peygamberler Kıssaları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• --- (1998), Nehcü’l-Ferādīs, Uştmahlarnıŋ Açuk Yolı III Dizin-Sözlük, Türk Dil Kurumu
• --- (2004), Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), (Giriş-Metin-Notlar-Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATALAY, Besim (1999), Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi I-III, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. baskı, Ankara.
• --- (1999), Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi Dizini “Endeks”, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. baskı, Ankara. AY: Altun Yaruk
• AYDIN, Erhan (2007) Şine Usu Yazıtı, KaraM Yayınları, Çorum.
• BANG. W.-A. von Gabain (1928), “Ein uigurisches Fragment über den manichäischen Windgott”, Ungarische Jahrbücher 8, s.246-256.
• --- (1929a), Türkische Turfan-Texte I, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- (1929b), Türkische Turfan-Texte II, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- (1930a), Türkische Turfan-Texte III, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- (1930b), Türkische Turfan-Texte IV, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- (1931), Türkische Turfan-Texte V, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- - G. Rachmati-A. von Gabain (1934), Türkiche Turfan-Texte VI Das Buddhistiche Sūtra Sekiz Yükmek, Werlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin.
• --- - G. R. Racmati (1987), “Lieder aus Alt-Turfan”, Makaleler I, (hzl.: Osman Fikri Sertkaya),, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, s.721-732.
• --- - R. Rahmeti (1987), “Türlü cehennemler üzerine Uygurca parçalar”, Makaleler I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları (hzl.: Osman F. Sertkaya),, Ankara, s. 419- 431.
• BARUTÇU, F. Sema (1987), “Uygurca Sadâprarudita ve Dharmodgata Bodhisattva Hikâyesi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• BARUTÇU ÖZÖNDER, F. Sema (1998), “Yenisey Kitabeleri Ve Yer-Sular”, Journal of Turkish Studies 22,
• (Tuba/Türklük Bilgisi Araştırmaları), Hasibe Mazıoğlu Armağanı, Cambridge: Harvard UP, 171-184.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymologycal Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford University.
• DANKOFF, Robert - James Kelly (1982), Mahmūd el-Kāşgarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part I, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7, Harvard.
• --- (1984), Mahmūd el-Kāşgarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part II, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7, Harvard.
• --- (1985), Mahmūd el-Kāşgarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7, Harvard.
• Derleme Sözlüğü I-XII (1993), 2. baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Diş. Dişastvustik
• DLT: Divanü Lugati’t-Türk
• DOERFER, Gerhard (1967), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen III, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden.
• DTS: Drevnetyursky Slovaŕ
• ED: An Etymologycal Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1984), Kutadgu Bilig Grameri-Fiil-, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• FEDAKÂR, Durdu (1994), “Das Alttürkische in Sogdischer Schrift Textmaterial und Ortographie”, Ural Altaische Jahrbücher Neue Folge 13, s. 133-157.
• GABAIN, A. von (1935), Die uigurische Übersetzung der Biographie Hüen-tsangs I Bruchstücke des 5. Kapitel, Sitzungberichte der Preußischen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• --- (1995), Eski Türkçenin Grameri (çev.: Mehmet AKALIN), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GENG Shimin - Hans-Joachim Klimkeit (1986), “Die uigurische Xuan-Zang-Biographie Ein beitrag zum 7. Kapitel”, Zentralasiatische Studien 19, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, s. 253-277.
• --- - Hans-Joachim Klimkeit - Jens Peter Laut (1993), “Prolegomena zur edition der Hami- handscrift der Uigurischen Daśakarmapathāvadānamālā”, Türk Dilleri Araştırmaları 3, Talat Tekin Armağanı, Simurg Yayınları, Ankara, 213-230.
• --- - Hans-Joachim Klimkeit - Jens Peter Laut (1996), “Eine neue nestorianische Grabinschrift aus China”, Ural-Altaische Jahrbücher 14, Harrassowitz Verlag, 164-175.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1991), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• HAMİLTON, James Russel (1998), “Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası- Kalyanamkara ve Papamkara-, (çev.: Ece Korkut, İsmet Birkan), Simurg Yay., Ankara.
• HAZAI, G. (1970), “Ein Buddhistisches Gedicht aus der Berliner Turfan-sammlung”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae XXIII (1), Budapest, s. 1-21.
• --- (1975), “Fragmente eines uigurischen Blockdruck-Faltbuches”, Altorientalische Forschungen 3, s. 91-108.
• HİMRAN S. (1941), Huastuanift, von Le Coq’un İngilizce Tercümesinden, 1941, Ankara.
• HT: Hüen-Tsang Biyografisi
• KALJANOVA, Elmira (2005), Uygurca Dişastvustik (Giriş-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi Türkiyat Aaştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• KAYA, Ceval (1994), “Uygurca Altun Yaruk –Giriş, Metin ve Dizin-, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. KB: Kutadgu Bilig
• KENESBAYOĞLU, İ. K. Vb. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü (çev.: Hasan Oraltay, Nuri yüce, Saadet Pınar), Türk Dünyası Araştırmaları Yayını, İstanbul.
• KÇ: Kül İç Çor Yazıtı
• KUDARA, Kōgi – Peter Zieme (1995) “Uigurische Āgama-Framente (3)”, Bukkyobunkeken- kyusho kiyo (Bulletin of Instıtute of Buddhist Cultural Studies) 34, Ryukoku University, Kyoto, 23-84.
• --- (1988), “Chinesisch-alttürkische Fragmente des ‘Schwitzbad-Sūtras’”, Altorientalische Forschungen 15, s. 182-191.
• KT: Kül Tėgin Yazıtı
• Ku.T.: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi
• LE COQ, A. von (1908), “Ein manichäisch-uigurisches Fragment aus Idiqut-Schahri”, Sitzungsberichte der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften, s. 398- 414.
• --- (1909), “Ein christliches und ein manichäisches Manuskriptfragment in türkischer Sprache aus Turfan (Chinesisch-Turkistan),”, Sitzungsberichte der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften, s. 1202-1218.
• --- (1911), Chuastuanift, ein Sündenbekenntnis der manichaischen Auditores. Gefunden in Turfan (Chinesisch-Turkistan),. Berlin.
• --- (1912), Türkische Manichaica Aus Chotscho I, Verlag der Akademie der Königl. Wissenchaften, Berlin.
• --- (1919), Türkische Manichaica Aus Chotscho II, Verlag der Königl. Akademie der Wissenchaften, Berlin.
• --- (1922), Türkische Manichaica Aus Chotscho III, Verlag der Akademie der Wissenchaften, Berlin.
• MAUE, Dieter - Klaus Röhrborn (1980), “Zur alttürkischen Version des Saddharmapuṇḍarįķa Sūtra”, Central Asiatic Jorunal 24, s.251-273.
• MERT, Osman (2009), Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes Tariat Şine Us, Belen Yayıncılık, Ankara.
• MÜLLER, F.W.K. (1908), Uigurica I, Abhandlungen der Königlich Preuβischen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• --- (1911), Uigurica II, Abhandlungen der Königlich Preuβischen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• --- (1922), Uigurica III, Abhandlungen der Preuβischen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• --- (1931), Uigurica IV, Sitzungsberichte der Preuβischen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• NADALYAEV, V. M. vd. (1969), Drevnetyursky Slovaŕ, Akademia Nauk SSSR, Leningrad.
• NECİPOVİÇ NECİP, Emir (2008), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (çev.: İklil Kurban), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖLMEZ, Mehmet (1991), Altun Yaruk III. Kitap (5. Bölüm), (Suvarnaprabhâsasûtra),, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 1, Ankara.
• --- (1994), “Hsüen-Tsang’ın Eski Uygurca Yaşam Öyküsü VI. Bölüm” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• --- (1998), “Tibet Buddhizmine ait eski Uygurca Bahşı Ögdisi”, Bahşı Ögdisi: Festschrift für Klaus Röhrborn anläßlich seines 60. Geburtstags / 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı. (hzl.: Jens Peter Laut - Mehmet Ölmez, Freiburg/İstanbul, s. 261-296.
• --- (2007), Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen, Tuvacanın Sözvarlığı, Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• ÖTİL (1981), Özbek Tiliniŋ İzahli Lugati I-II, (redaktör: Z.M. Ma’rufov), Özbekistan SSR Fanlar Akademiyası A.S. Puşkin Namidagi Til ve Adabiyet İnstituti, Moskva.
• ÖZERTURAL, Zekine (2002), “Eski Türkçe tu- “kapamak” Eylemi Üzerine”, Türkoloji Dergisi 15/1, s. 181-192.
• ÖZYETGİN, A. Melek (2004), Eski Türk Vergi Terimleri, KÖKSAV, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi, Ankara.
• --- (2009), “Altın Orda devlet geleneğinde Uygur izleri”, International Journal of Central Asian Studies, Festschrift
• To Commemorate the 80th Anniversary of Prof. Dr. Talat Tekin’s Birth, Volume 13, (ed.: Choi Han-Woo),The International Association of Central Asian Studies Korea University of International Studies.
• RACHMATI, G. R. (1937), Türkische Turfan-Texte VII, Mit sinologischen Anmerkungen von W. Eberhard, Abhandlungen der Preussischen Akademie der Wissenschaften Jahrang 1936, Philosophisch-historische Klasse 12, Werlag der Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• RÖHRBORN, Klaus (1971), Eine uigurische Totenmesse, Berliner Turfan Texte II, Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients, Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin Zentralinstitut für Alte Geschihcte und Archäologie, Akademie Verlag, Berlin.
• --- (1991), Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain. VSUA: 34, Xuanzangs Leben und Werk, vol. 3. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• --- (1996), Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain. VSUA: 34, Xuanzangs Leben und Werk, vol. 5. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• --- – Osman Sertkaya (1980), “Die alttürkische Inschrift am Tor-Stūpa von Chü-yung-kuan”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 130, s. 304-339.
• RYBATZKI, Volker (1997), Die Toñuquq-Inschrift, Studia uralo-altaica 40, Szeged.
• SEMET, Ablet (2002), “Ein Fragment des I. Kapitels der uigurischen Xuanzang-Biographie”, Splitter aus der Gegend von Turfan, Festschrift für Peter Zieme anläßlich seines 60. Geburstags, (ed.: Mehmet Ölmez-Simone Christiane Raschmann), İstanbul-Berlin, 265-277.
• --- (2005), Lexikalische Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie, Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, Xuangzangs Leben und Werk Band 34, Teil 8, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• SUK: Sammlung uigurischer Kontrakte
• ŞEN, Serkan (200), Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun.
• --- (2010), Eski Türkçenin Deyim Varlığı, Samsun.
• ŞİRİN USER, Hatice (2009), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi, Kömen Yayınları, Konya. T: Tunyukuk Yazıtı
• TEKİN, Şinasi (1976), “Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancılarıng Mehdîsi, Maitreya ile Buluşma Uygurca iptidaî bir dram (Burkancılığın vaiphasika tarikatine ait bir esrin Uygurcası), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• --- (1980), Maitrisimit nom bitig, Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule, Berliner Turfantexte IX, Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients, Akademie der Wissenschaften der DDR Zentralintitut für Alte Geschichte und Archäologie, Akademie-Verlag, Berlin.
• --- (1989), “Uygurcada yardımcı cümleler üzerine bir deneme”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1965, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, s.35-63.
• --- (1993), “Uygurca Metinler I, Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah), Türk Dil Kurumu
• --- (2001), İştikakçının Köşesi, Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler, Simurg Yayınları, İstanbul.
• TEKİN, Talat (1993) Hunların Dili, Doruk Yayınları, Ankara.
• -- vb. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Simurg Yayınları, Ankara.
• --- (2004), “Türkçedeki en eski ödünç sözler”, Makaleler II, Tarihi Türk Yazı Dilleri, Öncü Kitap, Ankara, 227-231.
• --- (2006) Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TEZCAN, Semih – Peter Zieme (1971), “Uigurische Brieffragmente”, Studia Turcica, Budapest, s. 451-460.
• --- (1990), “Antiislamische Polemik in einem alttürkischen buddhistischen Gedicht aus Turfan”, Altorientalische Forschungen 17, s. 146-151.
• TEZCAN, Semih (1974), Das Uigurische Insadi-Sutra, Berliner Turfan-Texte III, Akademie- Verlag, Berlin.
• TMEN: Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen
• TT: Türkische Turfan-Texte
• TUGUŞEVA, L. Y. (1991), Uygurskaya Versiya Biografiy Cyuan’-Tszana, Akademiya Nauk SSSR institut Vostokovedeniya, Moskva.
• --- (1971), “Yarlıki Uygurskih Knyazey iz Rukopisnogo Cobraniya lo İvan SSSR”, Tjurkologiçeskiy Sbornik, Akademia Nauk SSSR, Moskva, s. 244-260.
• Türk.: Türkiye Türkçesi U.: Uigurica
• Vim.: Vimalakīrtinirdeśasūtra
• ZiemeSteuer: Uigurische Steuerbefreiungsurkunden für buddhistische Klöster
• ZIEME, Peter (1968), “Die türkischen Yosïpas-Fragmente”, Mitteliungen des Instituts für Orientforschung XIV, s. 45-67.
• --- (1969), “Ein uigurisches Sündenbekenntnis”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae XXII (1), s.107-121.
• --- (1975a), Maniheisch-türkische Texte, Berliner Turfantexte V, Akademie- Verlag, Berlin.
• --- (1975b), “Ein uigurischer Erntesegen”, Altorientalische Forschungen III, s. 109-143.
• --- (1979), “Uigurisch ‘lab’ ‘Spende’”, Altorientalische Forschungen 6, s. 275-277.
• --- (1981), “Uigurische Steuerbefreiungsurkunden für buddhistische Klöster”, Altorientalische Forschungen 8, s. 237-263.
• --- (1989), “Zwei neue alttürkische Saddharmapuṇḍarīka-Fragmente”, Altorientalische Forschungen 16, s. 370-379. (9. Ya da 10. Yy. s.371),
• --- (1990), “Ein alttürkisches Fragment des Kṣitigarbha-Sūtras aus Bäzäklik”, Altorientalische Forschungen 17, s. 379-384.
• --- (1991), “Bruchstücke einer alttürkischen Übersetzung des Mahāyāna Mahāparinirvāṇasūtras aus Turfan”, Altorientalische Forschungen 18, s. 297-303.
• --- (1998), “Das nestorianische Glaubensbekenntnis in einem alttürkischen Fragment aus Bulayık”, Ural-Altaische Jahrbücher, Band 15, 1997/1998, Harrassowitz Verlag, s. 173-182. (13. Ya da 14. Yy s.174),
• --- (2000a), Vimalakīrtinirdeśasūtra, Berliner Turfantexte XX, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften Akademienvorhaben Turfanforschung, Brepols, Belgium.
• --- (2000b), “Verse des Candasūtra nach Chinesisch-Uigurischen bilinguen”, Türk Dilleri Araştırmaları 10, Ankara, s.65-80.
• --- (2001), “Zwei uigurische Gedichte aus Dunhuang – ein Deutungsversuch”, Türk Dilleri Araştırmaları 11, İstanbul, s.125-136.
• --- (2005), Magische Texte des uigurischen Buddhismus, Berliner Turfan Texte XXIII, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Akademienvorhaben Turfanforschung, Brepols, Belgium.
• --- - G. Kara (1978), Ein Uigurisches Totenbuch, Akademiai Kiado, Budapest.