View of Possibility Modalities in Old Uighur Turkish Texts

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 12, 139 - 161, 01.06.2013

Seçil Hirik

Öz

Modality refers to the linguistic markers that reflect the related behavior, attitude and knowledge of an interlocutor about a certain situation. Modal of probability, which is one of the sub-categories of modality is one of the modalities that deals with doubt, guess, hypothesis, possibility and incertainty. This study deals with the modality markers of probability in the following seven books written in Old Uyghur Turkish, namely İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Kuanşi İm Pusar, Irk Bitig, Huastuanift, Çaştani Bey Hikâyesi, Uygurca Üç Hikâye and Üç İtigsizler. There are a number of probability modals in Old Uyghur Turkish. It is safe to assume that the meaning of probability depends rather on the context in Old Uyghur Turkish that uses probability modals such as –sA/birök…erser, -gAy, bolgu kergek

Anahtar Kelimeler

-

Olasılık Bildiren Kipliklerin Eski Uygur Türkçesi Metinlerindeki Görünümü

Öz

Kiplik, konuşurun bir olay veya durumla ilgili tutum, tavır ve bilgisini yansıttığı dilsel işaretleyicilerdir. Kipliğin alt kategorilerinden biri olan olasılık kipliği; şüphe, tahmin, varsayım, olasılık, kesin olmama, belirsizlik gibi durumları gösteren kiplik türüdür. Bu çalışmada, Eski Uygur Türkçesi metinlerinden İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Kuanşi İm Pusar, Irk Bitig, Huastuanift, Çaştani Bey Hikâyesi, Uygurca Üç Hikâye ve Üç İtigsizler olmak üzere yedi eserde kullanılan olasılık bildiren kipsel işaretleyiciler incelenmiştir. Eski Uygur Türkçesinde olasılık kiplikleri sayı bakımından azımsanmayacak ölçüdedir. –sA/birök…erser, -gAy, bolgu kergek gibi olasılık kipliklerinin kullanıldığı Eski Uygur Türkçesinde olasılık anlamının daha çok bağlamdan beslendiğini söylemek mümkündür

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2007), “Manihesit ve Budist Türkçe Metinlerde fiil + -mAk + İyEkl bol- Yapısı Üzerine”, Türkbilig, 14. sayı, s. 3-21.
• AĞCA, Ferruh (2010), “Eski Türkçede –gA(y)sUg Eki ve Ekin Tarihî Türk Dili Alanındaki Biçimleri Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7. Cilt, 1. Sayı (Mart 2010), s. 231-250.
• AKARSU, Bedia (1975), Felsefe Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1975.
• AKSU-KOÇ, Ayhan (1976), The Acquisition of Aspect and Modality The case of Past Reference in Turkish, Cambridge University Press, Cambridge.
• AUWERA, Johan van der; KEHAYOV, Petar; VITTRANT, Alice (2009), “Acquisitive Modals”, Cross-linguistic Studies of Tense, Aspect, and Modality, (ed. L. Hogeweg, H. De Hoop, A. Malchukov), John Benjamins Publishing, Amsterdam.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2007), Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• BELYAEVA-STANDEN, Yelena (2002), “The Functional–Pragmatic Field of Possibility in Russian: Meaning and Structure”, Language Sciences 25, USA, pp. 239-262.
• BENZER, Ahmet (2008), Fiilde Zaman, Görünüş, Kip ve Kiplik, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı, Türkçe Öğretmenliği Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• BENZER, Ahmet (2010), “-sA Ekinin İşlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28. Sayı Güz 2010, s. 131-14.
• BOLAND, Johanna Hendrika Geertruida (2006), Aspect, Tense and Modality: Theory, Typology, Acquisition, Volume 1, The Institutional Repository of the University of Amsterdam.
• BUTLER, Jonny (2003), “A Minimalist Treatment of Modality”, Lingua 113, UK, pp. 967- 996.
• BYBEE, Joan; FLEISCHMAN, Suzanne (1995), Modality in Grammar and Discourse, John Benjamins Publishing Company, USA.
• ÇAĞATAY, Saadet (1963), “Türkçede ki<erki”, TDAY Belleten, TDK Yayınları, Ankara, s. 245-250.
• ÇÜRÜK, Selcen (2010), “Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, Ankara, s. 57-72.
• DELİCE, İbrahim (2002), “Yüklem Olarak Türkçede Fiil”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 26, sayı 2, Sivas, s. 185-212.
• DEMİR ASLAN, Sema (2008), Türkçede İsteme Kipliği: Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Grafiker Yayınları, Ankara.
• DEMİR, Necati (2003), “Türkçede Gereklilik Kipleri ve İşlevdeşleri”, TDAY-Belleten, TDK Yayınları, Ankara, s. 11-12.
• DEVELİ, Hayati (1995), “{sA} Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme”, TDAY Belleten, Ankara, s. 115-152.
• DOĞAN, Gürkan (2003), “Söylemin Yorumlanması”, Söylem Üzerine, (yay. hz. Ahmet Kocaman), ODTÜ Yayınları, Ankara.
• EDİSKUN, Haydar (2007), Türk Dil Bilgisi: Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, 3. Edition, Netherlands.
• GABAIN, A. von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), TDK, Ankara.
• GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ayraç Yayınları, Ankara.
• GOKSEL, Aslı; CELIA, Kerslake (2005), Turkish: A Comprehensive Grammar, London and Newyork,.
• GULSAT AYGEN, Nigar (2002), Finiteness, Case and Clausal Architecture, Cambridge, Massachusetts, Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi.
• GÜNAY, Doğan (2001), “Göstergebilimsel Çözümlemede Kiplikler Kuramı ve Özne: Eylemi Gerçekleştirici Öznenin Kimliği ve Gücü”, Dil Dergisi, 99. sayı, Ankara, s. 27-53.
• HACIÖMEROĞLU, Mine Sultan (2007), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenler İçin Kiplik Öğretimi Üzerine Materyal Geliştirme, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• HOGEWEG, L. et al. (2009), “The Semantics of Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World”, Cross-linguistic Semantics of Tense, Aspect and Modality, (Ed. Lotte Hogeweg, Helen de Hoop, Andrej Malchukov), John Benjamin Publishing Company, Philedelphia.
• İMER, Kamile; KOCAMAN, Ahmet; ÖZSOY Sumru (2011), Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• KARABAĞ, İmran (2000), “Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu”, Türk Dili, sayı 585, Ankara, s. 275-278.
• KERİMOĞLU, Caner (2011), Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, Dinozor Kitabevi, İzmir.
• KIEFER, Ferenc (2009), Modality, Grammar, Meaning and Pragmatics, (ed. Frank Brisard, Jan Ola Östman, Jef Verschueren), John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/ Philedelphia.
• KILIÇ, Filiz (2004), Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi, Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1961), “Türkçede ok/ok Kuvvetlendirme (Intensivum) Edatı Üzerine”, TDAY Belleten, TDK Yayınları, Ankara, s. 13-29.
• KORKMAZ, Zeynep (2007a), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (2007b), Türkiye Türkçesi Grameri, TDK yayınları, Ankara.
• LYONS, John (1977), Semantics, Cambridge University Press, New York, USA.
• NAUZE, Fabrice (2009), “Modality and Context Dependence”, Cross-linguistic Semantics of Tense, Aspect and Modality, (ed. Lotte Hogeweg, Helen de Hoop, Andrej Malchukov), John Benjamin Publishing Company, Philedelphia.
• NORDSTROM, Jackie (2010), Modality and Subordinators, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Philedelphia.
• NARROG, Heiko (2008), “The Aspect-Modality Link in the Japanese Verbal Complex and Beyond”, Modality-Aspect Interfaces: Implications and Typological Solutions, (ed. Werner Abraham and Elisabett Leiss), John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Philedelphia.
• NUYTS, Jan (2006), “Modality: Overview and Linguistic Issues”, The Expression of Modality, (ed. William Frawley), Mouton de Gruyter, Berlin.
• ÖZ ÖZCAN, Aynur (2004), “Özbek ve Türkiye Türkçesinde Olasılık-Tahmin Bildiren Modal Sözler”, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildiriler Kitabı, Ankara.
• PALMER, Frank Robert (2001), Mood and Modality, Cambridge University Press, Cambridge.
• PAPAFRAGOU, Anna (2000), Modality: Issues in the Semantics-Pragmatics Interface, Elsevier, Amsterdam; New York.
• SIEWIERSKA, Anna (1991), Functional Grammar, Routledge Publishing, London and New York.
• SWEETSER, Eve E. (1990), From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure, Cambridge University Press, New York, USA.
• VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul.
• von WRIGHT, Georg Henrik (1951), An Essay in Modal Logic, North-Holland Publishing Company, Holland.
• YAYLAGÜL, Özen (2002), Türk Dilinde –sA(r)’lı Kuruluşlar (Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Durum Çalışması), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler, Enstitüsü, Türk dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora tezi, Malatya.
• ZEYREK, Deniz (2003), “Söylem ve Toplum”, Söylem Üzerine, (yay. hz. Ahmet Kocaman), ODTÜ Yayınları, Ankara.
• Taranan Eserlerin Kaynakçası
• İyi ve Kötü Prens Öyküsü
• HAMILTON, J. R. (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev.
• Vedat Köken), TDK Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Talat (2004), Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı,
• Öncü Kitabevi, Ankara.
• LE COQ, A. Von (1941), Huastuanift, (Çev. S. Himran),
• Ulusal Matbaa, Ankara.
• TEKİN, Şinasi (1960), Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah),
• Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• MULLER, F. W. K., GABAIN, A. Von (1945), Çaştani Bey
• Hikâyesi, (Çev. S. Himran), Bürhaneddin Erenler Basımevi, İstanbul.