Eski Anadolu Türkçesinde kaya gel-/getür-ve Osmanlı Şiirine Yansımaları

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 14, 63 - 74, 01.06.2014

İbrahim Taş

Öz

In this article I am taking the phrase qaya gel-/getür- an example seems to be specific to Ottoman Turkish. Accordingly, I’m trying to explain the course of the history of this phrase and its meaning of diversification and origin

Anahtar Kelimeler

qaya gel-/getür-, Ottoman Turkish, meaning of diversification, origin

qaya gel-/getür-in Old Ottoman Turkish and Its Reflections on Ottoman Poetry

Öz

Bu makalede Osmanlı Türkçesine özgü olduğu anlaşılan kaya gel-/getür- ibaresini ele alıyorum. Buna göre ibarenin tarihi seyrini, anlam çeşitlenmesini ve kökenini açıklamaya çalışıyorum

Anahtar Kelimeler

kaya gel-/getür-, Osmanlı Türkçesi, anlam çeşitlenmesi, köken

Kaynakça

• aTalay, Hâmit (1999), İngilizce-Türkçe Sözlük, 1 [A-I], 2 [J-Z], Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 714.
• CanPolaT, Mustafa (1995), ‘Ömer bin Mezǡd, Mecmū‘atü’n-Neẓā’ir Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 500.
• ClauSon, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, Oxford University Press.
• çavuşoğlu, Mehmed - M. Ali Tanyeri [Hazırlayanlar] (1987), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, III, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 3369.
• Dīlçīn, Cem (1991), Mes‘ūd bin Aḥmed, Süheyl ü Nev-bahār, İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını - Sayı: 51.
• erDal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II, Wiesbaden, Turcologica 9.
• MuTçalı, Serdar (1995), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul, Dağarcık Yayınları: 1, Referans Kitapları: 1.
• ParTriDge, Eric (2006), Origins, A Short Etymological Dictionary of Modern English, London and New York, Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group. (Adobe eReader Format).
• róna-TaS, András - †Árpád berTa [with the assistance of László károly] (2011), West Old Turkic Turkic Loanwords in Hungarian Part I: Introduction, Lexicon »A-K«, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag. Turcologica: 84.
• STaroSTin, Sergei - Anna Dybo - Oleg MuDrak [with assistance of Ilya grunTov and Vladimir gluMov] (2003), Etymological Dictionary of the Altaic Languages, I [A-K], Leiden- Boston, Handbook of Oriental Studies. Section 8 Uralic & Central Asian Studies, 8, Brill Acedemic Publishers.
• şenTürk, Ahmet Atilla - Nurcan boşDurMaz [Hazırlayanlar] (2012), Molla Aşkî, Dîvân, Yapı Kredi Yayınları, Kâzım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi.
• Tarlan, Ali Nihad [Hazırlayan] (1968), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, I, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1216.
• Tarlan, Ali Nihad (1997), Necati Beg Divanı, İstanbul, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 2342, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 592, Türk Edebiyatı Dizisi: 25.
• Taş, İbrahim (2009), Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Konya, Palet Yayınları.
• Tekīn, Talat (1997), “The first Altınköl inscription”, Turkic Languages, 1, s. 210-226.
• Tezcan, Semih (1994), Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar, Ankara, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 6.
• 8 (kalın): Uyğ. vııı ff. Bud. kirtü nomuğ (v.l. nomka) kaymadın ‘paying no
• respect to the true doctrine’ TT VI 41-2: Xak. xı kada:şıŋa: kaydı: ‘he showed
• respect’ (‘aṭafa) to his kinsmen’; prov. kadaş (MS. kaḏaş) té:miş kayma:duk,
• kaḏın té:miş kaymış ‘if you said “kinsman”, he showed no respect to him (lā
• yaltafit ilayhi); if you said “relative by marriage”, he showed respect (‘aṭafa) to
• him’; (verse); and one says ké:ru: kaydı: ‘he turned back’ (iltafata ḥalfa(n))
• Kaş. III 245 (kaya:r, kayma:k); o.o. I 403, 22 (same prov.); II 45, 26 (ayık);
• and see 2 kaya:: Osm. xıv kay- ‘to turn aside or away’; in two texts TTS II 607. D 2 kaya: Ger. fr. kay-, used only in the phr. kaya: bak-, kör-, and the
• like in the sense ‘to look back, or behind one’. Such phr. survive in NE Tel.,
• Tuv. R II 89 (xaya Pal. 454). It seems clear that this is the only form and that the
• spelling kıya which might be taken as a similar Ger. fr. kıy- (kıḏ-) is an error.
• Uyğ. vııı ff. Chr. (they threw the stone in the well) ança barıp kaya kördiler
• ‘and so going on they looked backwards’ U I 8, ı ı (Müller, in error kay ‘what?’):
• Xak. xı kaçış bolsa: kaya: körme:s ‘if there is a panic, no one stops (yu‘arric;
• should be ‘looks back’) for anyone else’ Kaş. I 369, 8; (the hunted wolf) kaya:
• kö:rüp baku: ağdı: ‘turned back towards me (iltafata ilayya) and when he saw
• me he climbed’ III 219, 17: KB 4095 (éşimsin-; Arat kıya, but the MSS., though
• they vary, do not confirm this): xııı(?) Tef. kaya bak- 193. Appendix 2: kayıt- according to Erdal (OTWF: 775): kay-ıt- is attested in bo savag (i.e. /savıg/) äşidip tini[n] kerü kaytı tartap
• (i.e. /tartıp/) ... yanıp bardı ‘When he heard these words he pulled his reins in
• backward direction and ... rode back’ in ManManus v3. This is the reading of
• the USp edition of the text, well visible on the facs., against Le Coq’s version
• (which does not make any sense either). The EDPT accepts the present reading,
• but its interpretation of the word is refuted in n. 455 above. See the EDPT for
• exs. of kay- ‘to turn or tend towards something; to pay respect’; particularly
• similar to the present context is kerü kaydı ‘He turned back’ and nälük ... kerü
• körüp kaymadıŋ “Why did you not pay heed and turn back?” in DLT fol. 533. Cf.
• also yaŋalar bägi ... tägzinü kadrılu kayıp ... ‘the lord of the elephants ... twisted
• back around and ...’ (MaitrGeng 7 a5). Further exs. of kay- not mentioned in the
• EDPT are t(ä)ŋridäm közin bärü kayıp ... “(Sie mögen sich) mit göttlichem Auge
• hierher wenden” (Maitr 1 v25) and Ärnem elig sukançıg körtlä közin kayıp ...
• “le roi Araṇemi, tournant (vers eux) ses beaux yeux doux,...” (HamTouen 1,43).
• These are link to the phrase kaya bak-/kör- listed separately in EDPT 675 a.