Changing From Echi to Agha and Partial Motivation

Yıl 2015, Cilt: 16 Sayı: 16, 43 - 49, 06.08.2015

Rıdvan Öztürk

Öz

One of the phrases that make up the elementary words of the language vocabulary are also kinship name. To determine of relationships between languages and dialects are used as criteria as changing percentage of elementary words is very low. almost entirely had been taken”Agha” and the form attached to it instead of the “Echi” word that showing firstdegree kinship emphasized exhibit a necessary condition. The “Echi” word that we can easily come across examples in the text as 12-13 century has left to “agha” word to own place after this century.elder brother” word and what did effective element in this process especially in the field Turkey Turkish. In this regard, we will access the information clarity using the historical sources data as well as the available grammar data.permeation, signifier In this study, We will try to determine when did the “Echi” word leave place to “agha

Anahtar Kelimeler

echi ~ agha, language interaction, sociolinguistics, word migration, diachrony, lexical diffusion, signifier

Eçi’den Ağa’ya Gösterenin Değişmesi ve Kısmi Nedenlilik

Öz

Bir dilin söz varlığının çekirdek kelimelerini oluşturan kelime gruplarından birisi de akrabalık adlarıdır. Çekirdek kelimelerin değişme yüzdesi çok düşük olduğu için diller arası ve lehçeler arası ilişkilerin belirlenmesinde ölçüt olarak kullanılmışlardır. Birinci dereceden akrabalık ilişkisini gösteren “eçi” kelimesinin yerini neredeyse tamamıyla “ağa” ve onunla bağlı şekillerin almış olması üzerinde durulması gerekli bir durum sergilemektedir. 12-13. yüzyıla kadar metinlerde örneklerine rahatlıkla rastladığımız “eçi” kelimesi, bu yüzyıllardan sonra yerini “ağa” kelimesine bırakmıştır.Biz bu çalışmada “eçi” kelimesinin özellikle Türkiye Türkçesi sahasında “ağa, ağabey” kelimesine yerini ne zaman bıraktığını ve bu bırakma sürecinde etkili olan unsurların neler olduğunu belirlemeye çalışacağız. Bu konuda mevcut dilbilgisi verilerinin yanı sıra, tarihî kaynaklardaki verileri de kullanarak bilgi netliğine erişeceğiz

Anahtar Kelimeler

eçi~aga, dil etkileşimi, toplum dilbilim, kelime göçü, art zamanlılık, sözcük yayılması, gösteren

Kaynakça

• Aksaraylı Mehmed oğlu Kerimüddin Mahmud (1944), Müsameret ül-Ahbar, Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi, (Yay: Osman Turan), TTK Yayınları, Ankara.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1962), “Azerbaycan Onomastiğinde Aga”, Németh Armağanı, Ankara, s. 89-92.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etimological Dictionary of Pre-Century Turkish, Oxford.
• Drevnetyurkskiy Slovar’ (1969), (Haz: V. M. Nadalyayev, vd), Nauka, Leningrad.
• EREN, Hasan (1993), “Ağabey ve Abla”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Haziran 1993, c. 1993/1, sa. 498, Ankara, s. 405-410.
• ERSOY, Fevzi (2007), “Moğol Lehçeleri ve Bu Alanla İlgili Yeni Bir Eser Üzerine”, Gazi Türkiyat 2007/1, Ankara, s. 203-210.
• GÜL, Muammer (2005), XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Moğol Hakimiyeti, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• KARAHAN, Leyla (2004), Türkçede Söz Dizimi, 7.bs, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KAYA, Ceval (1994),Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, TDK Yayınları, Ankara.
• Lİ, Yong-Song (1999), Türk Dillerinde Akrabalık Adları, Simurg Yayıncılık, İstanbul.
• MERÇİL, Erdoğan (1977), Ahmed bin Mahmud, Selçuk-name II (Haz. Erdoğan Merçil), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
• MERÇİL, Erdoğan (2011), “Selçuklular ve Türkçe”, Selçuklular-Makaleler, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2007), “Efendi Kelimesinden Hareketle Nasreddin Hoca’nın Kimliği Hakkında Görüşler”,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sa. 18, Konya, s. 411-424.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2013), “Türkistan’dan Türkiye’ye Kelime Göçü Örneği: Cigi Cigi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013, p. 2145-2156, Ankara.
• ŞEN, Serkan (2005), “Standart Türkiye Türkçesinde İkilemelerle Yaşayan Tarihi Sözcükler”, Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlıya, Simurg Yayınları, İstanbul, s. 685- 704.
• Tarama 3: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, c.3, TDK Yayınları, Ankara 1967.
• Tarama 1: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, c.3, 2. bs, TDK Yayınları, Ankara 1988.
• TİETZE, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, c.1, A-E, Simurg Yayıncılık, İstanbul-Wien.
• TUNA, Osman Nedim (1972), “Osmanlıcada Mogolca Ödünç Kelimeler”, Türkiyat Mecmuası, C.XVII, İstanbul, s. 209-250.
• TUNA, Osman Nedim (1976), “Osmanlıcada Mogolca Kelimeler”, Türkiyat Mecmuası, C.XVIII, İstanbul, s. 281-314.
• TUNA, Osman Nedim (1986), Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabii Bir Ünsüz Dizisi, TTK Basımevi, Ankara.
• TURAN, Osman (1988), Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Metin, Tercüme ve Araştırmalar, 2.bs, TTK Yayınları, Ankara.
• USER, Hatice Şirin (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi, 2. bs, Kömen Yayınları, Konya.
• ÜNLÜ, Suat (2012), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi, Konya.