The Status of Accentuating Function Language Units in Nogai Turkish

Yıl 2015, Cilt: 16 Sayı: 16, 103 - 119, 06.08.2015

Dilek Ergönenç Akbaba

Öz

As well as elements connected to the verb, such as subjects, objects, adverbs and indirect objects within syntax, there are various language units which possess different functions within the sentence according to the element it is placed in front of, and which do not respond to the questions asked of the verb. These units, which have no connection with the verb, are units which possess various functions such as modality, connection, addressing, explanation, etc.. Together with these functions, there are also certain units which contain meanings such as promoting, restricting, strengthening the item which they have been placed in front of, and emphasise these meanings, as well as completely changing the meaning of the sentence. These are language units which carry accentuating functions.It has not been possible to establish any term unity within the grammar on these units, and the specified units have been marked under various categories such as modal words, connection or strengthening prepositions, entreaty contexts, prepositions, adverbs, particulars, particles, etc.. Language units carrying accentuating functions, which are able to be placed in front of the elements they are used with rather than just after them, mark the element they affect within the syntax as the primary element, associate and ensure the links between sentences and the elements they emphasise with the element within another sentence which has the same duty, are also evaluated in different ways within groups of words.These units, which are identified with words such as ‘only, just, alone, but, especially, particularly, etc.’ in the Turkish spoken in Turkey, are witnessed in the written language of Nogai Turkish, which is a Kipczak group Turkish dialect as, ‘bolsa, böten de, …DA…DA, deseñ, em…em…, endi/ endigisi, eş bolmasa, MA, ne…ne…, şA, tek, aqıyqatlay da, uşınlay da, üşinimen de, üşinley de, yalğız etc.’, and mark various functions

Anahtar Kelimeler

Language units which carry accentuating functions, Noghaı Turkish

Vurgulama İşlevli Dil Birimlerinin Nogay Türkçesindeki Durumu

Öz

Söz diziminde özne, nesne, zarf, yer tamlayıcısı gibi yükleme bağlı unsurların yanı sıra önüne geldiği unsura göre cümlede farklı işlevleri bulunan, yükleme sorulan sorulara cevap vermeyen çeşitli dil birimleri bulunmaktadır. Yüklemle bağlantısı olmayan bu birimler kip/kiplik işlevli, bağlama işlevli, seslenme işlevli, açıklama işlevli vb. gibi çeşitli işlevlere sahip birimlerdir. Bu işlevlerin yanı sıra önüne geldiği ögeyi öne çıkarma, sınırlandırma, kuvvetlendirme, ilişkilendirme gibi anlamları içererek vurgulayan ve cümlenin anlamını tamamen değiştiren bazı birimler vardır ki, bunlar vurgulama işlevli dil birimleridir. Bu birimler üzerinde gramerlerde bir terim birliği sağlanamamış, belirtilen birimler modal kelime, bağlama veya kuvvetlendirme edatı, üsteleme bağlamı, ilgeç (edat), zarf, particular, particle vb. çeşitli kategorilerde işaretlenmiştir. Kullanıldığı unsurun yalnızca sonuna değil, önüne de gelebilen, etkilediği unsuru söz diziminde öncelikli unsur olarak işaretleyen, cümleler arasındaki bağlantıyı, vurguladıkları unsuru, başka bir cümlenin aynı görevdeki unsuruyla ilişkilendirerek sağlayan vurgulama işlevli dil birimleri; kelime grupları içinde de farklı şekillerde değerlendirilmektedir.Türkiye Türkçesinde sadece, yalnızca, yalnız, ancak, bilhassa, özellikle vb. ile tanıklanan bu birimler Kıpçak grubu Türk lehçelerinden Nogay Türkçesinde bolsa, böten de, …DA…DA, deseñ, em…em…, endi/ endigisi, eş bolmasa, MA, ne…ne…, şA, tek, aqıyqatlay da, uşınlay da, üşinimen de, üşinley de, yalğız vb. ile yazı dilinde tanıklanmakta ve çeşitli işlevleri işaretlemektedir

Anahtar Kelimeler

Vurgulama işlevli dil birimleri, Nogay Türkçesi

Kaynakça

• Taranan Kaynaklar ve Kısaltmalar
• (AMS) BULATUQOVA, Yelena (1993), Atam Man Söylesüw, Ayqasqan Yollar, Çerkessk.
• (AQ) ORAZBAYEV, Quruptursın Başiyeviç (2002), Atadıñ Quşağı, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (AQA) KİRİMOV, Magomet (1986), Awıldaslarım, Aybetli Qırq Awıl, Çerkessk.
• (BB) ABDULLİN Basir (2002), Bası Baylandı, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (BQ-B) ABDULCALİLOV, Fazıl Apasoviç (2002), Bes Qamışı Bereket, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (BT) QULUNÇAQOVA, Biyke (1979), Boz Torğay, Tuwğan Yerim, Mahaçkala.
• (BÄ) QULUNÇAQOVA, Biyke (1981), Bizim Äyel, Tuwğan Yerim, Mahaçkala.
• (EY) BULATUKOV, Xasan (2002), Eki Yaşaw, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (K) QAPAYEV, İsa (1979), Kerawız, Yaşaw Soqpaqları, Çerkessk.
• (N) QAPAYEV, İsa (1991), Nogay, (Tarixli Xabar), Nogay Literaturası 10, Stavropol, s. 198-223.
• (QA) ABDULCALİLOV, Fazıl Apasoviç (2002), Qatı Ağın, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (QAP) QAPAYEV, İsa (1984), Qobızşı Aqında Povest, Salam Mihail Andreyeviç, Çerkessk.
• (QK) ABDULLİN, Basir (2002), Qaderli Keşe, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (QZ) ABDULLİN, Basir (2002), Qayğısız Zamanlar, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (S) QAPAYEV, İsa (2002), Sülder, “Obırlar”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, XX. Yüzyıl Nogay Türkleri Yazılı Edebiyatı, (Ed. Nevzat KÖSOĞLU) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cilt 21, Ankara.
• (TBS) QULUNÇAQOVA, Biyke (1985), Teñ Bolganda Söylermiz, Tuwğan Yerim, Mahaçkala.
• (ÜB) QAZAQOV, Valeriy (1989), Üyimniñ Bosağasında, Çerkessk. Diğer Kaynaklar
• AKSAN, Doğan, N. Atabay, İ. Kutluk, S. Özel (2003), Sözcük Türleri, 2. Basım, Papatya Yayıncılık, Ankara.
• BASKAKOVA, N. A. (red.) (1973), Grammatika Nogayskogo Yazıka, Çerkessk.
• CHAFE, W. L. (1970), Meaning and Structure of Language, The U. of Chicago P.
• CHOMSKY, NOAM (2000), Minimalist inquiries: the framework, In R. Martin, D. Michaels, and Juan Uriagereka, eds., Step by Step: Essays on Minimalist syntax in Honor of Howard Lasnik, 89–115, Cambridge, MA: MIT Press.
• CHOMSKY, NOAM (2001), Derivation by phase, In Michael Kenstowicz, ed., Ken Hale: A Life in Language, 1-52, Cambridge, MA: MIT Press.
• DEMİRCAN, Ömer (1978-1979), Türkiye Türkçesinde Vurgulama ve Odaklama, TDAY- Belleten s. 157- 163.
• DEMİRCAN, Ömer (2000), Odak Bağımlı Sözdizimi, Türk Dili Dergisi, S. 78, Yıl 13, Cilt 13, Mayıs-Haziran, s. 14-18.
• DEMİRCAN, Ömer (2000), Türkçede Odak Öbeği, Çağdaş Türk Dili, Cilt 13, S. 154, Aralık, s. 6-8.
• DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri, Çev. Ali Ulvi Elöve, Maarif Matbaası, İstanbul.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (2009), Türk Dili ve Kompozisyon, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• ERGİN, Muharrem (1972), Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2009), Nogay Türkçesi Grameri, Grafiker Yayınları, Ankara.
• ERGÖNENÇ AKABA, Dilek (2013), Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Cümlelerin Bağlanma Şekilleri Bakımından Karşılaştırılması, Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı, Ankara.
• GÖKSEL, Aslı, Celia Kerslake (2005), Turkish, A Comprehensive Grammar, Roudledge, London and New York.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1974), Türk Dilinde Edatlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• KAHNEMUYIPOUR, ARSALAN (2004), The Syntax of Sentential Stress, Ph. D. Thesis, University of Toronto.
• KARAHAN, Leyla (2011), Türk Dili Üzerine İncelemeler “Vurgulama İşlevli Dil Birimleri Üzerine” Ankara.
• KONONOV, A. N. (1956), Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Akademiya Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları, Ankara.
• SHAW, Emma (2014), A Sentential Stress Parameter? On Stress and Phasal Syntax: Evidence from French (http://www.swarthmore.edu/SocSci/Linguistics/Theses09/ShawEmma- StressandPhasalSyntax.pdf, 26.08.2014).