The History of Kyrgyz Ancient Writing

Yıl 2015, Cilt: 16 Sayı: 16, 259 - 267, 06.08.2015

Mirlanbek Nurmatov

Öz

The oldest known Turkic writing is runic. One of the ancient Turkic nation Kyrgyz people also have used the runic alphabets. In the early first XVIII. century Yenisei Kyrgyz runic alphabet is discovered by the scientists. Although the Yenisei runic alphabets are the same as the Orkhon inscriptions, there are some periodic and linguistic differences between them. Yenisei runic alphabet might be more primitive form of the known Turkish runic alphabet. Roots of the runic writing based on Aramaic via Iran. However, we can see that the Kyrgyz tribe tamga are also actively used in the Kyrgyz runic inscriptions. Despite all the difficulties, Yenisei Kyrgyz used up runic alphabets until the invasion of Siberia by the Russians

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, Kyrgyz runic alphabets, Yenisei runic inscriptions, Suci inscription

Kırgızların Eski Yazısının Tarihi Hakkındaki Görüşler

Öz

Türklerin bilinen en eski yazısı runik yazıdır. Kadim Türk halklarından biri olan Kırgızlar da runik yazıyı kullandılar. Bilim dünyası tarafından XVIII. yüzyıl başlarında ilk olarak Yenisey Kırgızlarının kullandığı runik yazılar keşfedildi. Yenisey runik yazıtları Orhun yazıtları ile aynı olmakla birlikte, ikisi arasında bazı dönemsel ve dilsel farklar da mevcuttur. Yenisey runik yazısı, bilinen Türk runik yazısının daha ilkel şekli olabilir. Runik yazısının kökleri İran üzerinden Aramice’ye kadar götürülür. Bununla birlikte Kırgız runik yazılarında Kırgızların boy tamgalarının da faal olarak kullanıldığını görebiliyoruz. Yenisey Kırgızları bütün zorluklara rağmen runik yazılarını Rusların Sibirya’yı işgaline kadar kullandılar

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar, Kırgız runik yazısı, Yenisey runik yazıtları, Suci yazıtı

Kaynakça

• ATTOKUROV, S. (1997), Kırgız Etnografiyası, Bişkek: KGNU Yay.
• AYDIN, E., R. ALİMOV, F. YILDIRIM, (2013), Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig, Ankara: Bilgesu Yay.
• AYDIN, Erhan (2010), “Yenisey Yazıtlarıyla İlgili Türkiye’de Yapılan Çalışmalara Bir Bakış”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri, (18-20 Kasım 2009 Afyonkarahisar), Afyonkarahisar, s. 25-25.
• AYDIN, Erhan (2012), “Yenisey Yazıtları Nasıl Tarihlendirilebilir?”, Turkish Studies, Volum 7/2, Ankara, s. 161-168.
• BARTHOLD, V. V. (1997), Kırgız Cana Kırgızstandın Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter, Bişkek: Soros Vakfı Yay.
• BASKAKOV, N. A., (1962), Vvedenie v İzuçenie Tyurkskih Yazıkov, Moskova: Vısşaya Şkola Yay.
• BAZİN, Louis, (1988), “L’Inscription Kirghize de süji (essai d’une nouvelle lecture)”, Documents et Archives Provenant de L’Asie Centrale, Actes du Colloque Franco- Japonais, Kyoto, 4-8 Octobre, s. 135-144.
• BİÇURİN, N. Ya., (1829), Opisaniye Jungarii i Vostoçnogo Turkestana v Drevnom i Nıneşnom Sostayanii, SPb.: Karl Kray Basımevi.
• BOROVKOVA, L. A., (1989), Zapad Tsentralnoy Azii Vo II v. Do Naşey Erı (İstoriko- Geografiçeskiy Obzor Po Drevnekitayskim İstoçnikam), Moskva: Nauka Yay.
• BUTANAEV, V. Ya. (1992), “Vopros o Samonazvanii Hakasov”, Etnografiçeskoye Obozreniye, No. 2, Moskova, s. 63-64.
• BUTANAEV, V. Ya. Yu. S. HUDYAKOV, (2000), İstoriya Eniseyskih Kırgızov, Abakan: Hakas Devlet Üniversitesi Yay.
• “Eniseyskiye Kırgızı i Naseleniye Srednego Eniseya VIII-XIII Veka”, (1976) Drevnyaya Sibir’. Putevoditel’ Po Vıstavke “Kul’tura i İskusstvo Drevnego Naseleniya Sibiri. VII Vek Do Naşey Erı-XIII Vek Naşey Erı”, Leningrad, s. 129.
• GRAÇ, A. D., (1980), “Drevnekırgızskie Kurganı u Severnoy Granitsı Kotlovinı Bol’şih Ozer i Nahodki Tibetskih Nadpisey Na Bereste”, Stranı i Narodı Vostoka, c. XXII, Moskova: Nauka Yay., s. 103-123.
• HUDYAKOV, Yu. S., (1996), Kırgızı v Vostoçnom Turkestane, Bişkek.
• KALKAN, Mustafa, (2011), “Türk ve Moğol Kavimleri Arasında Kırgızların Demografik- Etnik Erime Seyirleri”, Bilig, Sayı: 57, Ankara, s. 83-114.
• KARATAEV, Oljobay, (2003), Kırgızdardın Etnomadaniy Baylanıştarının Tarıhınan, Bişkek: Biyiktik Yay.,.
• KIÇANOV, E. İ. (2003), “Veliçiye i Padeniye Kirgizskogo Kaganata”, Slova Kırgızstana, (04 Kasım), Bişkek, s. 11.
• KIÇANOV, E. İ. (1965), “Svedeniya v “Yuan-Şi” o Pereseleniyah Kırgızov v XIII Veka”, İzvestiya Akademii Nauk Kirgizskoy SSR, c. V, Sayı: 1, Frunze, s. 59-65.
• KIZLASOV, İ. L. (1981), “Askizskaya Kul’tura (Srednevekovıye Hakası X-XIX Vekah)”, Stepi Evrazii v Epohu Srednevekov’ya, Moskova, s. 200-207.
• KIZLASOV, İ. L. (1994), Drevnyaya Pis’mennost’ Sayano-Altayskih Tyurok, Moskova: Vostoçnaya Literatura.
• KIZLASOV, L. R. (1991), “Kak Nam Sebya Nazıvat?”, Sovetskaya Hakasya, (6 Avustos), Abakan.
• KİSELEV, S. V. (1949), “Pismennost’ Eniseyskih Kırgızov”, KSİİMK, Sayı: XXV, Moskova- Leningrad, s. 33-41.
• KİSELEV, S. V. (1951), Drevnaya İstoriya Yujnoy Sibirii, Moskova:.
• KLYAŞTORNIY, S. G., D. G. SAVİNOV (2005), Stepnıe İmperii Drevney Evrazii, SPb.: Saint Petersburg Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Yay.,.
• LUBO-LESNİÇENKO, E. İ. (1975), Privoznıe Zerkala Minusinskoy Kotlovinı, Moskova: Nauka Yay.,.
• MALOV, S. E. (1952), Eniseyskaya Pismennost’ Tyurkov, Moskova-Leningrad: SSCB Bilimler Akademisi Basımevi,
• ONAT, Ayşe, Sema, ORSOY, Konuralp, ERCİLASUN (2004), Han Hanedanlığı Tarihi Bölüm 94 A/B. Hsiung-Nu (Hun)Monografisi, Ankara: TTK Yay.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1936), Eski Türk Yazıtları, İstanbul: Devlet Basımevi.
• RADLOFF, W. (2008), Die altturkischen İnschribten in der Mongolei. İ und II Lief. SPb..
• ROUX, Jean Paul, (2007), Türklerin Tarihi-Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SAVİNOV, D. G., (1988), “Vladeniye Tsigu Drevnetyurkskih Genealogiçeskih Predaniy i Taştıkskaya Kul’tura”, İstoriko-Kul’turnıye Svyazi Narodov Yujnoy Sibiri, Abakan, s. 64-74.
• SIDIKOV, S., K. KONKOBAEV, (2001), Bayırkı Türk Cazuusu (VII-X Kılımdar), Bişkek: Kırgız-Türk Manas Üniversitesi Yay.
• SOLTONOEV, B., (1993), Kızıl Kırgız Tarıhı, 2 cilt, Bişkek: Kırgızstan Yay.
• SPAFARİY, N. M., (1960), Sibir i Kitay, Kişinev.
• SUPRUNENKO, G. P., (1974), “Nekotorıe İstoçniki Po Drevney İstorii Kırgızov”, İstoriya i Kultura Kitaya, Moskva, s. 236-248.
• TAŞAĞIL, Ahmet, (2004), Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara: TTK Yay.
• VALİHANOV, Çokan, (1985), Soçinenie, c. II., Alma-Ata: Kazak Sovyet Ansiklopedisi Yay.
• VASİLYEV, D. D., (2011), “Güney Sibirya’daki Gök Türk Runik Yazıtlarında Adları Geçen Kişilerin Hayatları ve Kahramanlıkları Hakkındaki Tarihi Bilgiler”, Yay. Haz. Ü. Çelik Şavk, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyum Bildiri Kitabı, Ankara, s. 901-910.
• VAYNŞTEYN, S. İ., (1972), İstoriçeskaya Etnografya Tuvintsev; Problemı Koçevogo Hozyaystva, Moskova: Nauka Yay.