Öz
Dillerde özne seçmenin evrensel kabul edilen belirli bir hiyerarşisi olduğu ileri sürülür. Farklı dil bilimsel kuramlar farklı özne seçme hiyerarşileri (ÖSH) düzenlemişlerdir. Dik’in (1989) ÖSH’sine göre Türkçede kesme noktasının Konu ya da Erek anlam bilimsel rolü olduğu ileri sürülür. Ancak bütün diller için evrensel bir özne seçme hiyerarşisi olmadığı gibi Türkçede kesme noktası da Konu ya da Erekle sınırlandırılamaz. Türkçede hem etken hem de edilgen görünüşlü bir cümlede farklı anlam bilimsel rollerin özne seçtiği, kesme noktasının ise ileri sürülenin aksine Hedef, Kaynak, Yer ve Güzergâh rollerine kadar uzandığı iddia edilebilir. Anlam bilimsel rol listesi dillere göre nasıl değişiyorsa ÖSH’nin de dillere özgü biçimde değişmesi beklenir. Bu açıdan Türkçe ÖSH’nin Eden > Araç/ Güç/ Sebep > Deneyimci/ Faydalanan/ Alıcı > Etkilenen > Konu/ Uyarıcı/ Bilişsel İçerik > Süreç > Hedef/ Kaynak/ Yer/ Güzergâh şeklinde olduğu söylenebilir. Zaman, Durum ve Amaç rollerinin ise Türkçede özne seçemediği görülür.
Kaynakça
- COOK S. J., Walter A. (1989). Case Grammar Theory, Washington USA: Georgetown Universty Press.
- COOK S. J., Walter A. (1998). Case Grammar Applied, USA: The Texsas University Press.
- DIK, Simon C. (1989). The Theory of functional Grammar: Part 1, USE, Structure of Clause, Holland.
- DIK, Simon C. (1980). Studies in Functional Grammar, London/New York/Toronto/Sydney/ San Francisco: Academic Press.
- DOĞAN, Nuh (2011). Türkiye Türkçesi Fiillerinde İsteme Göre Anlam Değişiklikleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
- ERCAN, G. Songül; Özge Can Bakırlı. (2009). “Türkçede Özne Belirtme ve Özne Yükleme: İşlevsel Dilbilgisi Çerçevesinde Bir Çalışma”, Dil Dergisi, Sayı 143, s. 42-58.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Kasım 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Cilt: 9 Sayı: 17 |
