ÖZBEK TÜRKÇESİ AĞIZLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 20, 121 - 145, 31.05.2017

Hüseyin Yıldırım

Öz

Genel kabule göre Özbek Türkçesi Uygur Türkçesi ile birlikte Türkçenin Karluk grubuna dâhil edilir. Özbekistan, bünyesinde barındırdığı etnik unsurlar bakımından oldukça çeşitlilik gösterir. Bugün Özbekistan’da büyük Türk gruplarından Kıpçak, Karluk, Oğuz boylarının hemen hemen her uruğu yaşamaktadır. Bu da Özbek Türkçesinde büyük ana ağız gruplarının ve küçük alt grupların ortaya çıkması şeklinde dile yansır. Özbek Türkçesi ağızları üzerine, bazı çalışmalardaki sınırlı bilgiler haricinde, Türkiye’de müstakil bir araştırma bulunmamaktadır. Özbek Türkçesi standart dili fonetik olarak çoğunlukla Fergana ağzına, morfolojik olarak da Taşkent ağzına dayanır. Ancak, Taşkent ve Fergana ağızlarının yanı sıra, Türk gruplarının genelinin konuştuğu Türkçeyi aksettirmesi ile de karakterize edilebilecek olan Özbek Türkçesinin diğer ağızları da edebî dilin şekillenmesinde büyük pay sahibidir. Bu çalışmada Özbek ağız araştırmalarının tarihi; ağızlar üzerine ortaya konan kaynak niteliğindeki mevcut çalışmalar; ağızların sınıflandırılması hususundaki yaklaşımlar; ana ve alt grupları birbirinden ayırmada uygulanan ölçütler gibi konular değerlendirilecektir. Aynı şekilde, edebî dilin şekillenmesinde hangi ağız grubu ya da gruplarının daha etkin rol oynadığına değinilecektir. Ayrıca, sınıflandırmada ortaya çıkan ağız gruplarının fonetik ve morfolojik açıdan kendine has tipik özellikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

özbek türkçesi, ağızlar, sınıflandırma

Kaynakça

• YILDIRIM, Hüseyin (2012). Özbek Türkçesi (Dil Bilgisi-Alıştırmalar-Konuşma-Metinler), Ankara: Gazi Kitapevi.
• YUDAHİN, K.K. (1939). Uzbekskıy Yazık, Literaturnaya Ensiklopediya, T. XI. Moskova.
• YUNUSOV, Gazi Alim (1936). Özbek Lehçelerini Tasnifde Bir Tecribe, Taşkent.
• ZARUBİN, İ. İ. (1925). Spisok Narodnostey Turkestanskogo Kraya. Leningrad.
• ZUFAROV, S. (1966). Özbek Tiliniñ Sayram Şevesi, Taşkent.