KÖL TİGİN KİŞİ ADI VE MANAS’IN AYKÖL EPİTETİ

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 20, 147 - 156, 31.05.2017

Nurdin Useev

Öz

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı, bilim adamlarının çoğunluğuna göre VI-XI. yüzyıllar arasındaki Eski Türk devrinde oluşmaya başlamış, bundan dolayı o devrin bazı özelliklerini yansıtmaktadır. Bunu sadece söz konusu destanda bulunan bark, türk gibi kelimeler ve bu kelimelerin yansıttığı kültürel-etnografik bilgiler kanıtlamaktadır. Bilindiği gibi II. Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kagan’ın oğlu Köl Tigin bu devletin gelişmesinde, büyümesinde büyük katkı sağlayan kahramandır. Onun ismi çalışmalarda Kül Tegin, Köl Tigin şeklinde okunmakta, köl kelimesinin anlamı hakkında değişik görüşler ileri sürülmektedir. Örneğin, kül şeklinde okuyanlar bu kelimenin yanan şeylerden artakalan toz maddeyi, külü bildirdiğini ve ateş kültü ile ilişkili olduğunu düşünmektedirler. Köl varyantını tercih edenler de söz konusu kelimenin ‘göl’ anlamına gelerek bir insanın göl gibi geniş bilgisini, entelektüel ya da ruhanî gücünü temsilen “göl” sembolüne işaret ettiğini ileri sürmektedirler. Bunun yanı sıra Manas’ın en önemli epiteti olan ayköl kelimesi gölü bildiren köl kelimesinden oluşmakta ve onun yüce, geniş gönlünü, aff edici, merhametli, hoşgörülü kişiliğini yansıtmaktadır. Bu ve bunun gibi diğer bilgiler Köl Tigin kişi adındaki köl kelimesinin gölle ilgili olabileceğini desteklemektdir.

Anahtar Kelimeler

köl tigin, göl, manas destanı

Kaynakça

• USEEV, N. (2016b). ‘’Manas’ Eposu menen Orhon Cazma Estelikterindegi Okşoş Kaarmandar: Almambet-Tunyukuk / Külçoro-Küli Çor’, ‘Aytmatov Okuuları -2016’ El Aralık İlimiy-Praktikalık Konferentsiyanın (12-13 Dekabr, 2016) Materialdarı, Bişkek, s. 368-373.
• YILDIZ, N. A. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Ankara: Akçağ.
• YUDAHİN, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ I, Frunze: Kırgız Ansiklopedisi Yayınları.
• YULDIBAEVA, G. V. (2011). ‘Epitetı v Başkirskom Narodnom Epose ‘Ural Batır’’, Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Filologiya, İskusstvovedeniya, Sayı 54, s. 150-153.