İHTİMAL VE TAHMİN ANLAMI VEREN KİPLİK İFADELERİ VE NOGAY TÜRKÇESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 21, 51 - 60, 30.11.2017

Dilek Ergönenç Akbaba

Öz

Dil konuşurlarının jest, mimik, vurgu, tonlama, el kol hareketleri vb. şekillerde ifadeye kattıkları anlamları; yazıda tekrarlar, ekler, uzama, türeme gibi ses olayları ve kiplik kelimeler sağlar. Bu türden ifade yolları, ifadeyi güçlendirir. Tekrarlar, uzatmalar, türetmeler ile bazen de kiplik kelimeleri, kiplik parçacıkları kişinin yazılı metinde bazı duygu ve düşünceleri işaretleme, vurgulama, pekiştirme gibi yollarla dile getirmesine yardımcı olur. Daha geniş anlamda kiplik kategorisi, Türkçede yeterlilik, zorunluluk, gereklilik, ihtimal, izin, istek, emir, niyet/gönüllülük, varsayım, olasılık, çıkarım vb. ifade türlerini işaretleyebilmektedir. Aral-Hazar grubu Türk lehçelerinden biri olan Nogay Türkçesinde de bağlama göre ihtimal (olasılık) ve tahmin anlamı veren kiplik (modal) kelimeler bulunmaktadır. Bu kiplik kelimeler; bilki, bilkim, belki “belki”, eken “acaba”, tağa “herhalde”, eşte “herhalde”, az-azdan “neredeyse”, tap “sanki”, saysı “sanki”, yade bolsa “yoksa”, olay bolmasa “yoksa”, yade “yoksa”, yade bolsa “yoksa” omasa “yoksa” vb. ile tanıklanmaktadır. Bunlar Nogay Türkçesinde kelime türü olarak pekiştirme edatları, karşılaştırma edatları, cümle başı edatları gibi çok çeşitli edat türleri içinde yer alsa da, semantik yaklaşıma göre, ihtimal ve tahmin anlamı veren kiplik (modal) kelimelerdir. İhtimal ve tahmin bildiren kiplik yardımcı fiiller ise; -A/-y bol- ve –KAnI bol-’tır. Bu çalışmada ölçünlü Nogay Türkçesinde ihtimal ve tahmin bildiren kiplik (modal) ifadeler soruşturulacaktır.

Anahtar Kelimeler

ihtimal kipliği, tahmin kipliği, nogay türkçesi

Kaynakça

• ERGÖNENÇ, Dilek (2004). “Nogay Türkçesinde Kip Pekiştiricisi: Tağı /Tağa”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-26 Eylül 2004), C. I, s. 963-974, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GABAİN, A. von (1988). Verbalkompositionen im Türkischen (Türkçede Fiil Birleşmeleri), TDAY Belleten 1953, Ankara: TDK Yayınları, s. 16-28.
• KARABAĞ, İmran (2000). Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu, Türk Dili, S: 585, s. 275-278.
• KERİMOĞLU, Caner (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, İzmir: Dinazor Kitabevi.
• KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.