İSTEM VE İSTEM ANALİZİ: GAGAUZ TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ KARŞILAŞTIRMALI BİR ÇALIŞMA

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 21, 91 - 112, 30.11.2017

Ferhat Karabulut Tuba Arı Özdemir

Öz

Dil bilgisi konularından söz dizimi ile ilgili olan istem, fiilleri kendisine bağlı olan katılanların (üyelerin) sayısına göre niteleme ve sınıflandırma olarak tanımlanabilir. İstem konusu, Türkiye Türkçesi gramerlerinde genellikle “fiil-tamlayıcı” veya “yüklem-hal eki” ilişkisi bağlamında değerlendirilmiştir. Bu çalışmalarda; genellikle “fiillerin durum ekli tamlayıcıları”, “fiil-tamlayıcı ilişkisi”, “birleşim değeri” gibi kavramlar kullanılmıştır. Söz dizimsel analizlerde istem konusunu sadece “durum ekleri” temelinde değerlendirmek yeterli olmaz. Çünkü “mantıksal”, “morfolojik” ve “semantik” olmak üzere üç boyutu bulunan “istem”, sadece “durum ekleriyle” değil bir bütün olarak fiilin “yönetim”i ile ilgili bir konudur. Bu çalışmada, Gagauz Türkçesinin ve Türkiye Türkçesinin söz dizimsel yapıları, istem temelinde karşılaştırmalı analiz edilecektir. Her iki lehçede istem analizinin tam olarak ortaya konması için öncelikle diğer söz dizimi kuramlarından bahsedilecek ve “istem” kavramı ana hatlarıyla tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

istem, sözdizim, gagavuz türkçesi, türkiye türkçesi

Kaynakça

• KARAHAN, Leyla (1997). “Fiil-Tamlayıcı İlişkisi Üzerine”, Türk Dili, S. 549, Ss. 209–213. KAYA, Yasemin (2007). Olmak Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiller ve Tamlayıcılarla Kullanılışı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZDEMİR, Arzu (2004). Eski Anadolu Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZKAN, Abdurrahman (1999). “Türkçede Fiil-Tamlayıcı İlişkisi ve Fiillerin İstem Değiştirmesi”, Arayışlar İnsan Bilimleri Araştırmaları, S.1, Ss.125–143.
• ÖZKAN, Abdurrahman (2011). “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler”, Turkish Studies, Volume 6/1, Winter 2011, Ss.512-522.
• ÖZKAN, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.