TÜRKÇE ADLIK İKİNCİL TEMSİL ETME ULAMI (+ki ŞEKLİ)

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 22, 47 - 62, 31.05.2018

Özlem Deniz Yılmaz

Öz

Bu çalışmanın konusu, “ilgi eki”, “aitlik eki”, “zamirlik ek”, “ilgi zamiri”, “mülkiyet zamiri”, “iyelik zamiri” vb. olarak adlandırılan +ki biçim birimi (morfem)’dir. Çalışmanın teorik amacı, +ki şeklinin anlam ve işlevlerinin belirlenmesi yoluyla morfoloji sistemindeki yerinin saptanmasına, pratik amacı ise incelenen şekil vasıtasıyla Türkçenin eğitim ve öğretimine katkıda bulunabilmektir. Çalışmada +ki biçim birimi anlamsal ve işlevsel açıdan ele alınıp eş zamanlı metotla incelenmekte ve onun kendine özgü, müstakil bir yardımcı (gramer) anlama sahip olduğu, bu yardımcı anlamdan dolayı herhangi bir diğer ulam dizisinde yer almadığı, dolayısıyla tek bir şekilden ibaret, bütün adlıklara (ad soylu sözcüklere) özgü ortak bir adlık çekimi ulamını meydana getirdiği ileri sürülmektedir. +ki şekli, getirildiği adlık ya da adlık öbeğinin sahip olduğu (birincil temsil etme düzeyi ürünü olan) anlamın kendisiyle özdeşliğini bozmayıp onu geçici olarak (1) nesne veya (2) nitelik imgesinde göstererek ikincil olarak temsil (hipostaz) etmektedir: 1) orada+ki, demin+ki, masa+da+ki, oda+nın+ki, sen+in+ki; 2) orada+ki kalem [benim], cuma gün+kü toplantı, masa+da+ki kitap vb. Şekil, oluşumun sahip olduğu birincil anlamı ikincil olarak adlık imgelerinde gösterdiğinden, bu çalışmada adlık ikincil temsil etme şekli; meydana getirdiği ulam ise adlık ikincil temsil etme (adlık ikincil hipostaz etme) ulamı olarak adlandırılmaktadır. Getirildiği oluşumun anlamı değişmediği için +ki şekli, tarafımızdan bir çekim şekli sayılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kelime çekimi, zamirlik ek, adlık ek

Kaynakça

• GUZEV, Viktor Grigor’yeviç ve Özlem DENİZ-YILMAZ (2004). Opıt postroyeniya ponyatiynogo apparata teorii turetskoy grammatiki: Uçebnoye posobiye na turetskom yazıke, Sankt-Peterburg: İzdatel’stvo S.-Peterburgskogo universiteta.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine (2011). “Türkçe Kelimesi-Türkçede Hece Tipleri-Cümle Unsurlarını Tayin Kıstasları-Ek Hâlinde Zamir Olabilir mi?”, Türk Gramerinin Sorunları I-II, Birleştirilmiş 1. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 52-54.
• HATİBOĞLU, Vecihe (1974). Türkçenin Ekleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAHRAMAN, Tahir (2011). “Çağdaş Türkiye Türkçesinde Ad Çekimi Eklerinin Kullanım Özellikleri ve İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları I-II, Birleştirilmiş 1. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 390-409.
• KARAAĞAÇ, Günay (2016). Türkçenin Dil Bilgisi, 3. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.