TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE TUT- FİİLİ İLE KURULMUŞ ANLATIM KALIPLARININ BİÇİM-SÖZDİZİMSEL VE KİPLİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 22, 175 - 193, 31.05.2018

Nigâr Oturakçı Orbay

Öz

Sözcüklerden sonra atasözleri, deyimler, ikilemeler, kalıp sözler gibi anlatım kalıpları da Türkiye Türkçesinin söz varlığını zenginleştiren kalıplaşmış dil birimleridir. Bu çalışmada, Eski Türkçeden bu yana her yeni devirde anlamına başka anlamlar katan bir başka ifadeyle çok anlamlı bir kullanım içinde olan tut- fiilinin oluşturduğu anlatım kalıpları incelenmiştir. Çalışma, tut- fiilli anlatım kalıplarının biçim-sözdizimsel özellikleri ile kiplik özelliklerinin incelendiği iki bölümden oluşmuştur. Biçim-sözdizimsel incelemede, tut- fiilinin çekimli fiil olarak bildirme / tasarlama kipli tut- + cümle kuruluşlu anlatım kalıbının olduğu ve bu kalıpta tut- fiilinin belirli geçmiş zaman, belirsiz geçmiş zaman ve emir kipiyle çekimlendiği görülmüştür. Bu bölümde, ilgili fiilin herhangi bir kip sınırlandırmasının olmadığı anlatım kalıpları ile çekimsiz fiil olarak –°p, –ArAk ve –D°k fiilimsi ekli anlatım kalıpları da değerlendirilmiştir. Çalışmanın kiplik özelliklerinin üzerinde durulduğu ikinci bölümde tut- fiilli anlatım kalıplarının birer kiplik belirleyici öge olarak kiplik anlamlar taşıdığı görülmüş ve bu kullanımların varsayım, kesinlik, süreklilik, zorunluluk, beklenti / beklenmezlik, öfke ve
istek ifadeleri taşıdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

tut-, anlatım kalıbı, biçim-sözdizimi

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2006). Anlambilim – Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınevi.
• ALTINÖZ, Mehmet (2013). Türkiye Türkçesinde Anlatım Kalıpları, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Adana.
• BENZER, Ahmet (2009). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• BYBEE, Joan - Revere PERKINS - William PAGLIUCA (1994). The Evolution of Grammar – Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World, Chicago, London: The University of Chicago Press.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.