SÖZ EYLEM KURAMINA GÖRE ÖZBEKÇEDE RETORİK SORULAR

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 22, 195 - 205, 31.05.2018

Tuğba Bilveren

Öz

Kimi zaman bir emir, kimi zaman bir istek, kimi zaman da düz bir tümcenin bağlama göre soru kimliğine sahip olması, soru konusunun semantik, edimbilim, felsefe ve mantık alanlarında da bir araştırma sahası olduğu gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Yanıt beklenmeyen durumlarda da kullanım sıklığı oldukça fazla olan, insanlarda merak uyandırma, konuya dikkat çekme, sözlü dildeki ezginin de yardımı ile onaylatma, suçlama, alay etme, şaşırma, yalanlama, kınama, beğenme, rica etme, acıma gibi pek çok durum soru vasıtasıyla aktarılabilir. Günlük hayatta kullanılan her ifade bir söz edimi gerçekleştirir. Bu durum konuşan kişinin karşı tarafta bir etki bırakmasına veya bir eylemde bulunmasına sebep olur. Karşı tarafta etki bırakan veya bir eylemde bulunulmasına sebep olan bu ifadelerin bir kısmı da retorik sorulardır. Yani soru sorma aynı zamanda bir söz edimi gerçekleştirme durumudur. Bu nedenle retorik sorular söz eylem kuramı (speech act theory) dâhilinde incelenmelidir. Bu durum Özbekçede de aynıdır. Özbekçe sorular, anlamına göre sof so’roq (gerçek soru) ve ritorik so’roq (retorik soru) olmak üzere ikiye ayrılır. En sık karşılaşılan retorik sorular şaşkınlık, öfke, şüphe, güçlü bir heyecan bildiren sorulardır. Özbekçede, konuşmanın seyrine göre kullanılan retorik sorular, söz eylem kuramına göre incelendiğinde anlamsal farklılıkların dikkat çektiği görülür. Çalışmamızın amacı Özbekçedeki retorik soruları söz eylem kuramına göre inceleyerek dikkati bu konuya çekmektir.

Anahtar Kelimeler

soru, söz eylem, retorik, özbekçe

Kaynakça

• KOSHIK, Irene (2005). Beyond Rhetorical Questions: Assertive Questions in Everyday Interaction (Vol. 16). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing.
• KULA, Onur Bilge (2012). Dil Felsefesi Edebiyat Kuramı-I. İstanbul: Kültür.
• PALMER, Frank R. (2001). Semantik Yeni Bir Anlambilim Projesi. Ankara: Kitâbiyât.
• PARTINGTON, Alan, DUGUID, Alison, TAYLOR, Charlotte (2013). Patterns and Meanings in Discourse. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• SERİNDAĞ, Ergün. (2013). Kalıplaşmış Retorik Soruların Anlamı Üzerine. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 1 Sayı: 1, s.270-275.