MEMLÛK TÜRKÇESİ BİR KIPÇAK LEHÇESİ MİDİR?

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 23, 173 - 203, 30.11.2018

Abdulkadir Öztürk

Öz

Türk dili, tarihî süreç içerisinde coğrafya ve boy temelinde linguistik gelişimler gösterebilirken kimi farklılaşmaları barındırmak suretiyle de her tarihî dönemde bir önceki standart yazı dili büyük ölçüde devamlılığını sağlamıştır. Türk dilinin literatüre Memlûk Kıpçakçası ya da Memlûk Kıpçak Türkçesi olarak yerleşen tarihî dönemi, 14. ve 15. yüzyıllarda Memlûk sahasında sözlük ve gramerler başta olmak üzere, edebî, dinî, askerî ve baytarlık muhtevalı eserler meydana getirmiştir. Kun, Pritsak ve Eckmann gibi Türkologlar eserler arasında çeşitli sınıflandırmalar yapmak suretiyle bu eserlerin dili üzerine düşüncelerini ortaya koymuşlardır. Ayrıca bu alanda yapılan çalışmalarda bu eserlerin dili hakkında, kimi eserlerin Kıpçak Türkçesinin dil özelliklerini çoğunlukla yansıttığı, kimi eserlerin Kıpçak-Oğuz karışımı bir dil yapısında meydana getirildiği ve kimi eserlerin de Oğuzcanın etkisi altında oluşturulduğu ifade edilmektedir. Memlûk sahasına ait eserlerin dil özelliklerinin karşılaştırmalı çalışmalarla ortaya konulması Türk dilinin tarihî dönemlerine ışık tutacak ve tasnif çalışmaları başta olmak üzere yapılan bu çalışmalar çağdaş yansımaları üzerine de yeni bir sayfa aralayacaktır. Bu çalışmada tarihî Kıpçak Türkçesinin başlıca linguistik özellikleri, Kuman Türkçesi eseri ve Ermeni Kıpçak Türkçesi metinleri esas alınarak ortaya konulacak ve Memlûk sahasına ait metinlerin dil özelliklerinden hareketle ‘Memlûk Türkçesi bir Kıpçak lehçesi midir?’ sorusu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

memluk türkçesi, kıpçak, lehçe

Kaynakça

• TOPARLI, Recep vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• TRJYARSKI, Edward (1968-1972). Dictionnaire Armeno-Kiptchak, Warszawa: Panstwowe Wydawnistwo Naukowe.
• TÜRK DİL KURUMU (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• UĞURLU, Mustafa (1987). Münyetü’l-Guzât, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• UYGUR, Ceyhun Vedat (2007). ‘Karakalpak Türkçesi’, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s. 543-622.