KÖKTÜRK HARFLİ YAZITLARDAKİ ‘ESİZ’ KELİMESİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 24, 31 - 42, 31.05.2019

Nurdin Useev

Öz

Vefat eden şahısın kimlerden, nelerden ayrıldığını, kimlere, nelere doyamadığını, hayatında ne gibi önemli işleri yaptığını, kaç yaşında vefat ettiğini anlatan kısa metinlerden oluşan Köktürk harfli Güney Sibirya Yazıtları’nda, özellikle Yenisey Yazıtları’nda en çok esiz / esizim kelimesi geçmektedir. Bu kelime bilim adamları tarafından farklı şekilde yorumlanmış; bundan dolayı yazıtların tamamı değişik anlam kazanmıştır. Örneğin: T. Tekin ve onun görüşünü kabul eden bilim adamları söz konusu kelimeyi bir acınma ünlemi olarak kabul etmişlerdir. Dolayısıyla onlara göre ‘Kök teŋride kün ay esiz ermiş, esizime adırıltım’ cümlesi ‘Gökyüzünde, güneş ve ay, ne yazık ki, imiş, ne yazık ki, ayrıldım’ şeklinde tercüme edilmektedir. Ancak bu tercümeden bir anlam çıkarmak, cümlenin yapısını tespit etmek mümkün olmamaktadır. Üstelik esiz kelimesinin iyelik ve çokluk ekleri ile çekimlenmiş esizim, esiziŋ, esizlerim kullanımlarının bulunması söz konusu kelimenin çekime girmeden kalıp ifade olarak kullanılan acınma ünlemi olma ihtimalini zayıflatmaktadır. Bundan dolayı B. Orınbay, R. Alimov gibi bilim adamları esiz kelimesinin “değerli” anlamına gelen bir cins kelime olduğunu düşünmektedirler. Makalemizde esiz kelimesinin leksik anlamı, metinlerdeki kullanımı, morfolojik yapısı ve sentaktik görevi incelenmeye alınmış; çalışma sonucunda söz konusu kelimenin bir acınma ünlemi değil, değerli anlamına sahip bir kelime olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

köktürk harfli yazıtlar, yenisey yazıtları, esiz

Kaynakça

• USEEV, N. (2009). Yenisey Yazıtlarının Söz Dizimi, basılmamış doktora tezi, Bişkek.
• USEEV, N. (2011). Yenisey Cazma Estelikteri I: Leksikası cana Tekstter. Bişkek: Kırgız Milli Bilimler Akademisi ve KTMÜ yay.
• YILDIRIM, F. AYDIN, E. ALİMOV, R. (2013). Yenisey – Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig (yay. haz.: Mehmet Ölmez), Ankara.
• YUDAHİN, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’, II, Moskova.
• YULDAŞEV, A. A vd. (1981). Grammatika Sovremennogo Başkirskogo Literaturnogo Yazıka. Moskova: Nauka.