ESKİ TÜRKÇEDEN OĞUZ TÜRKÇESİNE /-DIK/ + İSİM+İYELİK EKİ > /-DIK/ +İYELİK EKİ+ İSİM

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 26, 227 - 242, 31.05.2020

Ümit Hunutlu

Öz

Yapısı hakkında farklı görüşler ileri sürülen /-DIk/ sıfat-fiil eki, kullanım özellikleri bakımından oldukça dikkat çekicidir. Köktürkçede, sıfat göreviyle kullanılan /‑DUK/ ekli sıfat-fiil gruplarından sonra herhangi bir çekim eki gelmemiş ve bu yapı, sonrasında gelen isme doğrudan bağlanmıştır. /‑DIk/ eki sonrasında gelen ve zamanla yaygınlık kazanmaya başlayan iyelik ekli kullanım, tarihi Türk yazı dili içinde belli aşamalardan geçmiştir. Bugün Türkiye Türkçesinde /-DIk/ ve /-(y)AcAk/ ekleri diğer sıfat-fiil eklerinden daha farklı bir kullanım hüviyetine kavuşmuştur. Başta /‑DIk/ olmak üzere, bu iki sıfat-fiil ekinin kendisinden sonra iyelik eki almasında bu eklerin yapı ve görev özellikleri etkili olmuştur. Hizmet ettiği fiilimsi gruplarıyla Eski Türkçeden beri diğer fiilimsi eklerinden ayrılan /‑DUk/, oluşturduğu kelime grubundaki isimlerle ve sonrasında gelen isimle münasebeti bakımından da diğer sıfat-fiillerden farklıdır. Bu çalışmada, /-DIk/ ekinin iyelik eki alma süreci tarihi ve çağdaş Türk lehçelerindeki kullanım özellikleriyle birlikte takip edilmiştir. Bugün Türkiye Türkçesine özgü olan /-DIk/ + iyelik eki + isim kullanımının sebepleri ortaya konmuştur. Bu şeklin yaygınlaşmasında /-DIk/ ekinin yapısı, oluşturduğu fiilimsi grubunun nitelikleri ve kendinden sonra gelen kelimelerle münasebeti irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

/-DIK/ sıfat-fiil eki, iyelik eki, türk dili

Kaynakça

• Underhill, Robert (1976). Turkısh Grammar. The MIT Press: Cambridge.
• Uygur, Ceyhun Vedat (2007 ). “Karakalpak Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. (1. bs.). (Ed.: Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları. 543-622.
• Yaman, Ertuğrul (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması. Ankara: TDK Yayınları: 742.
• Yazıcı Ersoy, Habibe (2007 ). “Yeni Uygur Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. (1. bs.). (Ed.: Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.335-428.
• Yüksel, Zühâl (2007). “Kırım-Tatar Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. (1. bs.). (Ed.: Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları. 811-882.