On The –(A)wXk Suffix Used In Contemporary Turkish Dialects

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 28, 75 - 92, 31.05.2021

Dilek Kaplankıran

Öz

ABSTRACT: It is essential for linguistic studies to identify how suffixes have been formed, what are their functions and what changes they have gone through. Suffixes vary according to the periods and geographies they appear in, and their meanings and shapes may sometimes change. This study discusses the suffix -(A)wXk, which may be found in several examples of historical Turkish dialects, which is commonly used in the written language of current Turkish dialects – Turkmen Turkish and Kipchak group dialects – and which is not present in Turkey’s Turkish written language, but may be found in daily language.
Utilizing dictionaries and grammar resources, this study unearthed the vocabulary formed by using the suffix -AwXk, discussed which functions this suffix is used for, which structures it comes together with and which meanings the words derived from it bear, and thereby identified its areas of use. It is seen that this suffix formed abstract and various concrete nouns as well as adjectives for animals, plants, diseases, tools, places and locations, organs, and bodily limbs.

Anahtar Kelimeler

-(A)wXk, -yXk, derivational suffix forming nouns from verbs

Çağdaş Türk Lehçelerindeki -(A)wXk/-(A)vXk Eki Üzerine

Öz

ÖZ:Dil çalışmaları açısından eklerin nasıl teşekkül ettiği, işlevlerinin neler olduğu ve hangi değişimlere uğradığının tespiti önem taşımaktadır. Ekler, dönemlere ve bulunulan coğrafyaya göre farklılık göstermekle birlikte bazen anlam ya da şekil değiştirerek karşımıza çıkabilmektedir. Çalışmada tarihi Türk lehçelerinde birkaç örnekte kendini gösteren; günümüz Türk lehçeleri yazı dilinde ise -Türkmen Türkçesi ile Kıpçak grubu lehçelerde- yaygın olarak kullanılan; Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmayan ancak ağızlarda karşımıza çıkan -(A)wXk eki ele alınmaktadır.
Sözlük ve dilbilgisi kaynaklarından yararlanılan bu çalışmayla Çağdaş Türk lehçelerindeki -AwXk eki ile türetilen söz varlığı ortaya çıkarılmış; ekin hangi işlevlerde kullanıldığı, hangi yapılarla bir araya geldiği; türettiği kelimelerin hangi anlamları taşıdığı ele alınmış ve kullanım alanları tespit edilmiştir. Ekin, hayvan; bitki; hastalık; araç gereç (alet); yer ve mekân; organ ve vücuda özgü uzuv adları; soyut ve çeşitli somut adlar ile sıfat türettiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

-(A)wXk, -yXk, fiilden isim yapım eki

Kaynakça

• Akalın, Mehmet (2007). Eski Türkçenin Grameri. Ankara. TDK.
• Aqtay, Gulayhan ve Henryk Janskowski (2019). Kırım Karaycası Türkçe Sözlük. Çev. Tülay Çulha. İstanbul. Kesit.
• Ay, Özgür (2020). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi. Ankara. TDK.
• Bammatov, B.G. ve N.E. Gajiagmatov (2011). Kumukça-Orusça Sözluk. Dil, Edebiyat ve Bilim Enstitüsü. Mahaçkala.
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara. TDK.
• Biray, Hikmet (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde isim. Ankara. TDK.
• Coşkun, Volkan (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Çeneli, İlhan (1997). Kırım Tatarcasında Yapım Ekleri. Çev. Mustafa Argunşah. Ankara. TDK.
• Davletov, Madenbay vd. (2017). Karakalpak Tilinin İmla Sözligi. Nökis. Bilim.
• Eraslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Ergin, Muharrem (2019). Türk Dil Bilgisi. İstanbul. Boğaziçi yay.
• Ergönenç, Dilek (2019) Nogay Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Ganiyev, Fuat ve Rifkat Ahmetyanov (1997). Tatarca Törekçe Süzlek. Kazan. İnsan Neş.
• Güner, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Güzel, Ferdi (2019). Türkiye Türkçesinin Ağızları. Ankara TDK.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2019). Karahanlı Türkçesi Gramer. Ankara. TDK.
• Januzakov, T. vd. (2006). Kazak Ädebi Tilinin Sözdigi. Tilbilim İnstitutı. Arıs.
• Kaçalin, Mustafa S. (2016). Dîvânu Lugâti’t Türk. İstanbul. Kabalcı.
• Kaliyev, B. (2012). Ösimdik Atawlarının Tüsindirme Sözdigi. Almatı. Sardar.
• Kara, Mehmet (2015). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul. Etkileşim.
• Karakaş, Dilek (2013). Kazak Türkçesinde Yansıma Yoluyla Ortaya Çıkan Söz Varlığı. Erciyes Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.
• Kasapoğlu Çengel, Hülya (2020). Kırgız Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara. TDK.
• Keskin, Esra Gül (2020). Türkçede Birleşik Ekler. İstanbul. Kesit.
• Kıvasowa, G. vd. (2015). Türkmen Dilinin Düşündirilişli Sözligi. Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü. 2 cilt. Aşkabat. İlim.
• Kirişçioğlu, Fatih (1999). Saha Yakut Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Koç, Kenan vd. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara. Akçağ.
• Koç, Kenan ve Oğuz Doğan. Kazak Türkçesi Grameri. 2004. Ankara. Gazi.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara. TDK.
• Muzafarov, Refik ve Nüzhet Muzafarov (2018). Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Rusça Sözlük. Çev. Neriman Seyityahya. Ankara. TDK.
• Nasilov, D.M. (1966). Proşedşee Vremya Na -jük/-juk v Drevneuygurskom Yazıke i Yevo Refleksı V Sovremennıh Yazıkah. Moskva. Nauka. s. 92-104.
• Öner, Mustafa (1998) Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara. TDK.
• Öner, Mustafa (2015). Kazan Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara TDK.
• Özkan, Abdurrahman (2007). “Anadolu Ağızlarında –vIk/-vUk vE -yIk/-yUk Ekleriyle Oluşturulan Kelimeler”. Arayışlar. İnsan bilimleri Araştırmaları. Yıl:9, Sayı: 17, s. 39-57.
• Özkan, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Özşahin, Murat (2017). Başkurt Türkçesinin Sözlüğü. Ankara. TDK.
• Öztürk, Rıdvan (2010). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara. TDK.
• Paçacıoğlu, Burhan (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar arasında Sözcük Dağarcığı. İstanbul. Kesit.
• Pekacar, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara. TDK.
• Taş, İbrahim (2020) Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara. TDK.
• Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara. TDK.
• Toparlı, Recep (2018). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fîl-Lügati’t-Türkiyye. Ankara. TDK.
• Uyğur, Ceyhun Vedat (2018). Karakalpak Türkçesi. Ankara. TDK.
• Uyğur, Ceyhun Vedat (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara. TDK.
• Yalçın, Süleyman Kaan (2018). Azerbaycan Türkçesi Grameri. İstanbul, Kesit.
• Zülfikar, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara TDK.
• Zülfikar, Hamza (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara. TDK.