Syntax Mathematics of Turkish

Yıl 2022, Cilt 16, Sayı 30, 157 - 167, 31.05.2022

Kadir YILMAZ

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1052570

Öz

Turkish is a globally respected and highly functional language. Turkish has written texts that are older than many world languages, which are accepted as the language of literature and science today. Western scholars, who studied the structure of the Turkish language, expressed their admiration for the extremely regularity of the grammar ru-les of Turkish and the few exceptions. The syntax flexibility that we see in Turkey Turkish and many contemporary Turkish dialects is also very common in Turkish historical texts. The elements of compound sentences in Turkish have the feature of combining without conjunc-tions, unlike the same structures in other languages. In other languages we have compared, a compound sentence without a conjunction is considered a grammatical error. The mobility in the arrangement of sentence elements is a feature that expands the expressive power and pos-sibilities of Turkish. When we calculate and exemplify this syntax flexibility mathematically, we will be able to see the extraordinary syntax structure of Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish syntax, syntax mathematics, inverted sentence, sentence stress.

Türkçenin Söz Dizimi Matematiği

Öz

Dünya çapında saygın ve işlevselliği yüksek bir dil olan Türkçe, günümüzde edebiyat ve bilim dili olarak kabul edilen birçok dünya dilinden daha eski yazılı metinlere sahiptir. Türk dilinin yapısını inceleyen Batılı bilginler Türkçenin dil bilgisi kurallarının son derece düzenli ve istisnasının az oluşuna hayranlıklarını belirtmişlerdir. Türkiye Türkçesinde ve birçok çağdaş Türk lehçesinde gördüğümüz söz dizimi esnekliği Türkçenin tarihî metinlerinde de oldukça yaygın bir biçimde karşımıza çıkmaktadır. Türkçede birleşik cümlenin unsurları başka dillerdeki aynı yapılardan farklı olarak bağlaçsız birleşebilme özelliğine sahiptir. Kıyasladığımız diğer dillerde bağlaçsız birleşik cümle, dil bilgisi hatası olarak kabul edilir. Cümle ögelerinin dizilişindeki hareketlilik Türkçenin anlatım gücünü ve imkânlarını genişleten bir özelliktir. Bu söz dizimi esnekliğini matematiksel olarak hesaplayıp örneklendirdiğimizde Türkçenin sıra dışı söz dizimi yapısını görmemiz mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçenin söz dizimi, söz dizimi matematiği, devrik cümle, cümle vurgusu.

Kaynakça

• Adamczewski, H. (1991). Le Français Déchiffré clé du langage et des langues. Armand Colin Paris.
• Aydın, Özgür (1997). “Anadili Eğitimi, Yabancı Dil Öğretimi ve Evrensel Dil Bilgisi”. Dil Dergisi, S: 54, s. 23-30.
• Balakayev, M; Sayrambayev, T. (1997). Ķazirgi Ķazaķ Tili (Söz Tirkesi men Cay Söylem Sin-taksisi), Almatı.
• Baskakov, N. A. (1965). Struktura Prostogo Predlojeniya V Tyurkskih Yazıkah (Türk Dillerinde Basit Cümlenin Yapısı) Frunze 1956; Tyurkskiye Yazıki (Türk Dilleri) Moskova 1960; Nekotorıye Nablyudeniya Nad Sintaksisom Karaimskogo Yazıka (Karaim Dilinin Sen-taksı ile İlgili Bazı Gözlemler), Moskova.
• Baskakov, N. A. (2017). Çağdaş Türkçede Cümle (Çev. Oktay Selim Karaca). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ediskun, Haydar (1967). “Devrik cümle üzerine bir araştırma”. Dilbilgisi Sorunları-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet B. (2008). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 5. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gencan, Tahir Nejat (1971). Dilbilgisi, 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, Leyla (2014). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nalçakan, Zübeyt (2008). Arapça ve Türkçede İsim ve Fiil Cümlesinin Karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.
• Özkan, Fatma, Bağdagül Musa (2004). “Yabancı Dillerin Türkçenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi”. Bilig Dergisi, S: 30.
• Sezer, A. (1991) “Türkçe Sözdizimi”. Dilbilim ve Türkçe. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Tavkul, Ufuk (2003). “Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Bazı Kriterler”. Kırım Dergisi, S: 12, s. 23-32.
• Topaloğlu, Ahmet (2019). Karşılaştırmalı Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tuna, Osman Nedim (1997). Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ve Türk Dilinin Yaşı Mesele-si. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.