Binary Uses in the Khwarezm Turkish Qur'an Translation Mashhad Manuscript [293 No.]

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 30, 225 - 246, 31.05.2022

Filiz Kaynak

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1059118

Öz

In the works written in Khwarezm-Altınordu Turkish, it is possible to see some binary uses in sound and morphological features with the influence of Oghuz and Kipchak. Mashhad Manuscript [293 No.], one of the interlinear Qur’an translations, which is among these works, is very important in terms of Turkish language and history. The work has a mixed language structure in terms of phonetics and morphology, as it contains the characteristic features of different dialects. For this reason, the binary uses in the work constitute the main subject of our study. In this article, the related copy is examined in terms of phonetics and vowel changes (/a/ ~ /ı/, /a/ ~ /o/, /a/ ~ /u/, /e/ ~ /i/, /e/ ~ /ö/ , /i/ ~ /ı/, /u/ ~ /ı/, /ü/ ~ /e/, /ü/ ~ /i/); consonant changes (/b/ > /w/, /d/ > /y/, /ġ/ > /ķ/, /g/ > /v/, /g/ > /w/, /ķ/ > /ħ/ , /r/ > /z/, /t/ > /đ/, /w/ > /v/ > /f/, /z/ > /s/); vowel and consonant reductions (/a/, /e/, /ı/, /u/ and /ġ/, /g/, /l/, /n/, /w/), consonant derivation (/y/), The binary uses that occur in sound events such as transmutation and twinning (/t/, /ķ/ ) will be discussed, and the features of different dialects will be determined in the work.

Anahtar Kelimeler

Khwarezm Turkish, Mashhad Manuscript [293 No.], binary use

Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar

Öz

Harezm-Altın Ordu Türkçesi ile yazılan eserlerde Oğuz ve Kıpçakçanın etkisiyle ses ve şekil özelliklerinde birtakım ikili kullanımları görmek mümkündür. Bu eserler arasında yer alan satırarası Kur’ân Tercümelerinden Meşhed Nüshası [293 No.], Türk dili ve tarihi açısından oldukça önemlidir. Eser farklı lehçelere ait karakteristik özellikleri bir arada bulundurmasından dolayı ses ve şekil bilgisi açısından karma bir dil yapısına sahiptir. Bu sebeple eserde yer alan ikili kullanımlar çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede ilgili nüsha ses bilgisi açısından incelenerek ünlü değişimleri (/a/ ~ /ı/, /a/ ~ /o/, /a/ ~ /u/, /e/ ~ /i/, /e/ ~ /ö/, /i/ ~ /ı/, /u/ ~ /ı/, /ü/ ~ /e/, /ü/ ~ /i/); ünsüz değişimleri (/b/ > /w/, /d/ > /y/, /ġ/ > /ķ/, /g/ > /v/, /g/ > /w/, /ķ/ > /ħ/, /r/ > /z/, /t/ > /đ/, /w/ > /v/ > /f/, /z/ > /s/); ünlü ve ünsüz düşmeleri (/a/, /e/, /ı/, /u/ ve /ġ/, /g/, /l/, /n/, /w/), ünsüz türemesi (/y/), göçüşmesi ve ikizleşmesi (/t/, /ķ/ ) gibi ses olaylarında ortaya çıkan ikili kullanımlar ele alınacak, eserde farklı lehçelere ait özellikler belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, Meşhed Nüshası [293 No.], ikili kullanım

Kaynakça

• AĞCA, Esin (2020). Türk Dilinin Tarihsel Diyalektolojisi -Harezm-Altın Ordu Sahasına Ait Türkçe Metinler Üzerine Bir İnceleme, (Doktora Tezi), Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• ARGUNŞAH, Mustafa; SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden; TABAKLAR, Özcan (2011). Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça Dersleri. Ankara: Kesit Yayınları
• ATA, Aysu (2002). Harezm-Altun Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• ATA, Aysu (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm- Altın Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• CANAN, Semra (2017). “Rabguzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsında İkili Kullanımlar”, Turkish Studies, 12/ 22: 199-214.
• DOĞAN, Cihan (2020). XIV-XV. Yüzyıl Tarihî Türk Yazı Dillerinde Dil Karışmaları, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı (Eski Türk Dili) Ana Bilim Dalı.
• ECKMANN, Janos (2003). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaapaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ECKMANN, Janos (1958). “Çağatay Dili Hakkında Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 6: 115-129.
• ECKMANN, Janos (1964). “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 12: 35-41.
• ECKMANN, Janos (1998). “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri (Haz. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 173-210.
• ERCİLASUN, Ahmet B. ve AKKOYUNLU, Ziyat (2015). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDEM UÇAR, Filiz Meltem (2016). “Nehcü’l-Ferâdis’te İkili Kullanımlar”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 4/2: 74-101.
• GÜLENSOY, Tuncer (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNER, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit Yayınları.
• GÜNGÖR, Okan Celal “Gülistan Tercümesi’nin Ses ve Şekil Bilgisinde İkili Kullanımlar ve Bu Kullanımların Bugünkü Oğuz ve Kıpçak Lehçelerindeki Görünümü”. Erdem, 75: 121-148.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAHAN, Akartürk (2013). Dîvânu Lugati’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1995). “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar (Birinci Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: s. 205-216.
• KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli - Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• MERT, Abdullah (2017). “Kutadgu Bilig Nüshalarının Eskicilik Açısından Karşılaştırılması”. Bilig, 80: 179-215.
• ÖZTÜRK, Abdulkadir (2018). “Memlûk Türkçesi Bir Kıpçak Lehçesi midir?”. Dil Araştırmaları Dergisi, 23: 173-203.
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek (2001). Ebû Ĥayyān- Kitābu’l-İdrāk Li Lisāni’l-Etrāk- Fiil : Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi. Ankara: Köksav Yayınları.
• SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden (2002). “Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi İle Yazılan Eserler”. Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 5: 804-813.
• ŞİMŞEK, Yaşar (2021). “Tarihî Diyalektoloji Araştırmalarında Yöntem Sorunları: Harezm Türkçesi ve ‘Kıpçakça’”. Orta Türkçe Döneminin İlk Evresi: Sorunları ve Çözüm Önerileriyle Harezm Türkçesi. (Edt: Yaşar ŞİMŞEK). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 177-203.
• ŞİMŞEK, Yaşar (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi (Meşhed Nüshası [293 No.] Giriş- Metin- Dizin), (2 Cilt). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞİMŞEK, Yaşar; SERTKAYA, Osman Fikri (2015), “Horezm Türkçesi ile Yapılan Kur’ân Tercümelerinden Meşhed Nüshası Üzerine İlk Bilgiler- I”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/4:1382-1412.
• TOKAY, Yaşar (2021). “Ħüsrev ü Şįrįn’de İkili Kullanımlar”. Orta Türkçe Döneminin İlk Evresi: Sorunları Ve Çözüm Önerileriyle Harezm Türkçesi. (Edt. Yaşar Şimşek). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 309-328.
• TOPARLI, Recep; ARGUNŞAH, Mustafa (2014). Mu’inü’l-Mürîd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOPARLI, Recep; VURAL, Hanifi (2007). Harezm Türkçesi. Ankara: Öncü Basımevi.
• YILMAZ CEYLAN, Emine (1991). “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, 1: 151-165.