Kazak Türkçesinde Renk Adlarının Zaman ve Hava Durumu Bildiren Kavramlar Olarak Kullanılması

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 173 - 196, 30.11.2022

Turgay Akduruş

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1088925

Öz

Tüm dillerde temel söz varlığını oluşturan unsurların başında gelen renk adlarının atasözü, deyim, hayvan, bitki, eşya, yiyecek-içecek, giyim-kuşam, hastalık, zaman ve hava durumu gibi kavramlarla yaygın olarak kullanılması renk adlarını söz varlığı çalışmalarında öncelikle ele alınması gereken konulardan biri hâline getirir. Evrensel dil bilim çalışmalarında referansı verilen bir dilde olması gereken bütün renk adlarına sahip olan Kazak Türkçesindeki renk adları tasvir özelliği ile dikkat çeker. Bu durum, Kazak dilindeki renk adlarının günün veya yılın belirli aralıklarını göstermesinde; mevsimlerin, havanın, rüzgârın, yağmurun, karın vb. gibi doğa unsurlarının renk adlarıyla ile tarif edilmesinde açıkça görülür. Kazak Türkçesinde içinde renk adı geçen ḳızıl ayaz “kırmızı ayaz”, kök ayaz “mavi ayaz” ve sarı ayaz “sarı ayaz” gibi kullanımlar renklerin soğukların şiddetine göre kullanılabilen kavramlar olduğunu ve renk sembolizminin burada doğaya yöneldiğini gösterir. Kazak Türkçesindeki renk adlarının zaman ve hava durumu bildiren kavramlar olarak kullanımını konu edinen bu makale renk adları araştırmalarına katkı sağlamak için hazırlanmıştır. Çalışmaya kaynaklık eden dil malzemeleri Kazak dilinin en kapsamlı söz varlığını ihtiva eden 16 ciltlik “Kazak Ädebi Tilinin Sözdigi” adlı çalışmanın taranması yoluyla elde edilmiş olup veriler eş zamanlı dil bilim yöntemi ile incelenmiştir. Çalışmada kullanılan gramer terimleri için Zeynep Korkmaz’ın Gramer Terimleri Sözlüğü esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesinde Renk Adları, Kazak Türkçesinde Renk Adları ile İlgili Söz Varlığı, Renk Sembolizmi, Renk Adlarının Zaman ve Hava Durumu Bildiren Kavramlar Olarak Kullanılması., Kazak Türkçesinde Renk Adları, Kazak Türkçesinde Renk Adları ile İlgili Söz Varlığı, Renk Sembolizmi, Renk Adlarının Zaman ve Hava Durumu Bildiren Kavramlar Olarak Kullanılması.

The Use of Color Names As Concepts Reporting Time And Weather in Kazakh Turkish

Öz

The widespread use of color names, which is one of the elements that make up the basic vocabulary in all languages, with concepts such as proverbs, idioms, animals, plants, goods, food-beverage, clothing, illness, time and weather, makes color names one of the subjects that should be addressed first in vocabulary studies makes one. Color names in Kazakh Turkish, which has all the color names that should be in a language referenced in universal linguistics studies, attract attention with their descriptive feature. This is when the color names in the Kazakh language show certain intervals of the day or year; seasons, weather, wind, rain, snow, etc. it is clearly seen in the description of nature elements such as color names. Uses such as ḳızıl ayaz “red frosty”, kök ayaz “blue frosty” and sarı ayaz “yellow frosty” in Kazakh Turkish, in which color is mentioned, show that colors are concepts that can be used according to the severity of cold and color symbolism is directed towards nature here. This article, which deals with the use of color names in Kazakh Turkish as concepts that indicate time and weather, has been prepared to contribute to color names research. The language materials that are the source of the study were obtained by scanning the 16-volume “Kazak Ädebi Tilinin Sözdigi”, which contains the most comprehensive vocabulary of the Kazakh language, and the data were analyzed with the simultaneous linguistics method. For the grammatical terms used in the study, Zeynep Korkmaz's Dictionary of Grammar Terms was used.

Anahtar Kelimeler

Color Names in Kazakh Turkish, Vocabulary of Color Names in Kazakh Turkish, Color Symbolism, Use of Color Names as Concepts of Time and Weather.

Kaynakça

• AHMET BAYTURSINOV DİL BİLİM ENSTİTÜSÜ (2011). Kazak Ädebi Tiliniñ Sözdigi (I-XVI). Almatı: ABDBE.
• AKDURUŞ, Turgay (2021). Kazak Türkçesinde Renklerle ilgili Söz Varlığı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Ünivesitesi.
• AKSAN, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileri ile Dil Bilim (5. Baskı). Ankara: TDK.
• Ali Şir Nevayi Dil ve Edebiyat Enstitüsü. (2008). Üzbek Tilinin İzohlı Lügati (I-V). Taşkent: AŞNDE.
• BERLİN, Brent; KAY, Paul (1991). Basic Color Terms (Their Universality and Evolution). Universty of Colifornia Press Berkeley-Lon Angeles-Oxford.
• BİJANOVA, M., M (2010). “Makal Mätelder men Turaktı Tirkesterde Koldanılğan Tür-Tüs Atawlarının Semantikası”. Habarşı-Vestnik. 7-13.
• CIRTAUTAS, Ilse Laude (1961). Der Gebrauch Der Farbbezeichnungen in Den Türkdialekten. Otto Harrassowitz, Wiasbaden.
• GABAİN, Annemarie von (1968). “Renklerin sembolik anlamları”. (Çev.: Semih Tezcan). Türkoloji Dergisi. 3(1), 107-113.
• JARKINBEKOVA, Şolpan (2004). Yazıkovaya Kontseptualizatsiya Tseveta v Kazahskom i Russkom Yazıkah. Doktora Tezi. Almatı: El-Farabi Universiteti.
• KAYDAROV, Äbdväli; ÖMİRBEKOV, Baytursın; AHTAMBERDİYEVA, Zinaida (1986). Sırğa Tolı Tür men Tüs. Gılımi-Texnikalık Ädebiyet Bas Redaksiyası.
• KONONOV, Andrey (2015). “Türk Lehçelerinde Renk Adlarının Semantiği”. (Çev.: Reshide Adzhumerova, Emine Atmaca). Gazi Türkiyat. 17, 185-204.
• LAWLANBEKOVA, Roza (2010). Tür-Tüs Komponenti Kürdeli Atalımdardıñ Tanımdıḳ Sipatı. Doktora Tezi. Almatı: Abay Kazak Ulttık Pedagogiyalık Universiteti.
• OTYZBAY, Jazira (2019). Türk Kavram Sisteminde Renkler. Ankara: SFN Grafik.
• ÖGEL, Bahaddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş I-IX. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• ŞANBAYEVA, Laura (2010). Fonksiyonaldı-Semantikalık Öris (Tür Men Tüs Materialdarı Negizinde). Doktora Tezi. Almatı: El Farabi Kazak Ulttık Universiteti.
• TÜRK DİL KURUMU (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.