Atasözleri ve Deyimlerde Akıl Kavramı

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 43 - 63, 30.11.2022

Yusuf Gökkaplan

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1097784

Öz

Türk dilinin ifade ve anlam zenginliğinin görülebildiği önemli içeriklerden biri de kalıp sözlerdir. Günlük konuşma dilinde olay ve durumların daha etkili ve anlaşılır bir biçimde ifade edilmesi için kalıp sözlerden sıkça yararlanılmaktadır. Türk dili içerisinde bu kalıp sözlerin en önemlilerinin atasözleri ve deyimler olduğu söylenebilir. Türk dilinin yadigarları ve mihenk taşı olarak değerlendirebileceğimiz atasözleri ve deyimlerin sosyal içerikli bağlamlardan, deneyimlerden, kültür ve gelenek olarak genele hitap eden yapılardan oluşmaktadır. Bu durum, onları sadece birer özlü veya kalıp söz değil belirli durumların ölçütü olarak kullanmayı da beraberinde getirmiştir.
Atasözleri ve deyimler üzerine derleme, anlamlandırma ve analiz etme çalışmalarının yapıldığı görülmektedir. Özellikle son dönemlerde atasözleri ve deyimlerdeki söz varlığı, sözlerin kavramsal değerleri gibi konular işlenmektedir. Bu çalışmada da atasözleri ve deyimlerde sıkça kullanılan ve geniş bir kavram alanı olan akıl sözcüğü ele alınacaktır. Akıl sözcüğünün sözlük anlamı ile çizilen kavram alanının değerlendirilmesi ve var ise bu kavram alanına eklenebilecek yeni kavram alanlarının belirlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, deyim, kavram, kavram alanı, anlam, anlam bilimi.

The Notion of Mind İn Proverbs And İdioms

Öz

One of the important contents in which the richness of expression and meaning of the Turkish language can be seen is the proverbs and idioms. In colloquial, routines words are frequently used to express events and situations in a more effective and understandable way. It can be said that the most important of these phrases in the Turkish language are proverbs and idioms. Proverbs and idioms, which we can consider as heirlooms and touchstones of the Turkish language, consist of social contexts, experiences, structures that appeal to the public as culture and tradition. This situation has brought about using them not only as a concise or routines statement, but also as a criterion for certain situations.
It is seen that compilation, interpretation and analysis studies are carried out on proverbs and idioms. Especially in recent years, the vocabulary in proverbs and idioms, and the conceptual values of the words are covered. In this study, the word mind, which is frequently used in proverbs and idioms, and which is a wide concept area, will be discussed. Evaluation of the concept area drawn with the dictionary meaning of the word mind and new concept areas that can be added to this concept area, if any, will be determined.

Anahtar Kelimeler

Proverbs, idiom, notion, conceptual field, meaning, semantics.

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2004). Dilbilim ve Türkçe Yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Aksan, Doğan (2009). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayın Evi.
• Aksan, Doğan (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (1977). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü III Dizin ve Kaynakça. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 Deyimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap.
• Arslan Erol, Hülya (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2019). (Haz. Mustafa S. Kaçalin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulut, Birol (2017). “Türk Atasözlerinde Dağ Kavramının Mekânsal İşlevi”. Turkish Studies, 12/5: 111-122.
• Duvarcı, Ayşe (2011). “Atasözü ve Deyimlerde Yel ve Sel Kavramlarının Anlamlandırılması”. Gazi Türkiyat, 8: 231-238.
• Guiraud, Pierre (1999). Anlambilim (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Gürel, Emet ve Tat, Merba (2019). “Türkçede Beden Olgusu: Atasözleri ve Deyimler Üzerine Bir İçerik Analizi”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 32: 235-256.
• Güzel, Abdurrahman ve Karadağ, Özay (2013). “Kelime Sıklığı Açısından Türk Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9/1: 274-280.
• İlhan, Nadir (2007). “Atasözleri ve Deyimlerimizde Beden Kelimeleri ve Kavram Alanları”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 93/671: 761-769.
• Karaağaç, Günay (2013). Anlam Bilimi ve İletişim. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kargı İnce, Gizem (2021). “Deyimlerde Kandırmak Kavramı”. Homeros, 4/3: 137-149.
• Kuzay Demir, Gonca (2016). “Atasözleri ve Deyimlerde ‘Kan’ Kavramı”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 41: 13-35.
• Somuncu, Melike (2020). “Deyimlerde Yer Alan ‘Su’ Kavramının Çağrışım Yöntemi ile İncelenmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13/69: 161-173.
• Ulutaş, Mustafa ve Kara, Mehmet (2020). “Türk Atasözlerinde Sık Kullanılan Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 21: 223-241.
• Ünal, Ayşe (2019). “Atasözleri ve Deyimlerde Baht ve Bahtla İlgili Kelimeler Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 66: 355-364.
• Yurtbaşı, Metin (2013). Sınıflandırılmış Türk Atasözleri. İstanbul: Excellence Publishing.