Eski Türkçedeki +(X)ç ve Türkiye Türkçesindeki +(X)ş Küçültme Eki Arasındaki Yapısal ve Anlamsal Paralellikler

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 259 - 267, 30.11.2022

İsmail Ekici

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1166674

Öz

Türkçede bir sözcüğe küçültme anlamı katmak için oldukça zengin bir ek envanteri vardır. Bu ekler içerisinde küçültme anlamı, sevgi, sevimlilik ve şefkat anlamlarıyla birlikte bir bütünlük oluşturur. Bu anlamları taşıyan bir ek, genellikle yakın akrabalık veya duygusal bağ bakımından yakınlık bildiren sözcüklere gelmektedir. Sözü edilen duruma örnek olarak Eski Türkçe +(X)ç küçültme eki gösterilebilir. Bu ekin günümüzdeki karşılığının +(X)ş olduğu kanısı üzerine yapılan bu çalışma, tarihsel ve güncel örnekler bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

türkçe, küçültme eki, sevimlilik, fonetik, dönüşüm

Structural and Semantic Parallels Between Diminutive Suffix in Old Turkic +(X)ç and in Turkey Turkish +(X)ş

Öz

It has a very rich additional inventory to add the meaning of diminution to a word in Turkish. The meaning of diminution in these appendixes forms an integrity together with the meanings of love, cuteness and compassion. An appendix with these meanings usually comes to words that express intimacy in terms of close kinship or emotional attachment. As an example of the situation mentioned, it is possible to show the old Turkish +(X)ç diminutive suffix. This study on the idea that the current counterpart of this suffix is +(X)ş is discussed in the context of historical and current examples.

Anahtar Kelimeler

turkish, diminutive suffix, cuteness, phonetic, transformation

Kaynakça

• ASLANKILIÇ, Özgür (2018). Türkiye'de Halk Ağzından Derlem Sözlüğü'nde Geçen Küçük/Küçültme Anlamındaki Kelimeler. Elazığ: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1990). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• BURAN, Ahmet (2000). Gakgo-Gakgoş Kelimesinin Kökeni ve Anlamı. Türk Dili (578), 173-177.
• CEYLAN, Emine (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• CLAUSON, sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• DENY, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi - Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının En Kapsamlı İlk Örneği. (Haz. A. Benzer) İstanbul: Kabalcı.
• Derleme Sözlüğü (Cilt V-IX). (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• EKER, Süer (2011). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.
• ELCAN, Abdullah (2016). Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin Karşılaştırmalı Ses ve Şekil Bilgisi. Ardahan: Yayımlanmamış Doktora Tezi Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill Handbook of Oriental Studies.
• ERDOĞAN, Ayşe (2019). Çuvaşçada Art Zamanlı Ad Yapımı. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
• ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• GABAİN, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. M. Akalın) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GENÇ, Gülcan (2005). Eski Anadolu Türkçesinde İsimden İsim Fiilden İsim Yapma Ekleri ve Fonksiyonları. İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GÜLSEVİN, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GÜLSEVİN, Gürer (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç>ş Değişmesi). Turkish Studies , 3 (3), 378-387.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• HATİBOĞLU, Vecihe (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KONONOV, Andrey Nikolayeviç (1969). İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten , 16, 81-88.
• KORKMAZ, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• MİANDOAB, Nasrin Zabeti (2018). Türk Dilinde Küçültme Kavramı ve Küçültme Ekleri (Modern Oğuz Lehçeleri ile Karşılaştırmalı Bir İnceleme). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloj Dergsi , 22 (1), 213-237.
• ÖNER, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ÖZTÜRK, Erol (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ.
• RASANEN, Martti (1957). Materialien zur morphologie der Türkischen sprachen. Helsinki: Studia Orientalia XXI.
• SARI, İsa (2020). Türkçede Küçültme. Ankara: Nobel.
• ŞAHİN, Hatice (2013). "Müyessiretü’l-Ulûm’da Küçültme Ekiyle İlgili İzahlar Üzerine". Yalım Kaya Bitigi Osman Fikri Sertkaya Armağanı (Edt. H. Şirin User ve B. Gül). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, 533-539.
• ŞAKAR, Sezer Özyaşamış (2018). Eski Türkiye Türkçesinde Küçültme, Sevgi, Şefkat ve Acıma İşlevli Ekler. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi , 7 (16), 19-30.
• TAMİR, Ferhat (2003). Türkiye Türkçesi Açısından Kazak Türkçesine Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (13), 321-331.
• TEKİN, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TİMURTAŞ, Faruk K(adri) (1976). Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri. Türkiyat Mecmuası , 18, 331-368.
• YILDIZ, Esra (2013). Türkçede Sevgi Sözleri. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.